Krzyżtopór

Z Wikipedii

Ten artykuł dotyczy zamku. Zobacz też: Krzyżtopór (album).

Krzyżtopór nr rej. 346 z 4.12.1956, 332/A z 23.06.1967, 2/A z 24.02.1977
Widok ogólny od strony południowo-zachodniej
Miejsce	Ujazd
Typ budynku	zamek
Projekt	Wawrzyniec Senes
Rozpoczęcie budowy	1627
Ukończenie budowy	1644
Pierwszy właściciel	Krzysztof Ossoliński
Zniszczono	1770
Galeria zdjęć w Wikimedia Commons
strona internetowa budynku

Brama wjazdowa

Plan Krzyżtoporu Erika Dahlbergha

Krzyżtopór (dawniej Krzysztopór) - zamek w miejscowości Ujazd (województwo świętokrzyskie), gmina Iwaniska.

Budowany w latach 1627-1644 przez Krzysztofa Ossolińskiego, nigdy w pełni nie został ukończony. Jest to obszerny pałac w stylu włoskim typu palazzo in fortezza. Budowniczym, który sporządził plany i nadzorował wznoszenie zamku był Wawrzyniec Senes. Od strony północnej przylegały niegdyś piękne ogrody w stylu włoskim.

Historia powstania zamku i jego świetności pozostaje wciąż nie do końca poznana. Jest to powodem do narastania wokół niego legend. Jedną z nich jest opowieść o zastosowaniu na zamku symboliki liczb nawiązującej do kalendarza: okien miał tyle, ile dni w roku, pokoi tyle, ile tygodni; sal wielkich tyle, ile miesięcy, a 4 narożne jego baszty odpowiadały liczbie kwartałów. Brak zachowanych planów budowy oraz sztychów sprzed przebudowy w XVIII wieku uniemożliwia dziś faktyczne odtworzenie wizerunku zamku z połowy XVII wieku.

Jego fundator cieszył się nim krótko. Krzysztof Ossoliński zmarł nagle w rok po ukończeniu budowy. Pozostawił on po sobie bardzo zadłużony majątek, który odziedziczył jego syn Krzysztof Baldwin Ossoliński. Po śmierci Krzysztofa Baldwina Ossolińskiego zamek odziedziczyła spokrewniona z nim rodzina Kalinowskich. Zamek został ograbiony w czasie potopu przez Szwedów (1655). Zamieszkany do roku 1770, kiedy został zniszczony przez wojska rosyjskie w czasie obrony wojsk konfederacji barskiej.

Obecnie zamek ma status trwałej ruiny. W dawnej klasyfikacji zabytków był zaliczony do klasy zerowej. Budowla jest ruiną o znacznym stopniu zachowania, stąd interesującą do zwiedzania. W jej skład wchodzą obszerne fortyfikacje: bastiony, fosa, ślady umocnień i mostów.

Nazwa ewoluowała. Krzyż był symbolem wiary i polityki wojewody, topór herbem Ossolińskich. Oba te symbole są umieszczone na bramie wjazdowej do zamku. Sam budowniczy nazywał zamek mianem Krzysztofory, co najprawdopodobniej wywodzi się od źródłosłowu jego imienia (gr. Christophoros – zob. Krzysztof). Klucz ziemski Iwaniska w którym leżała miejcowość Ujzad nabyty został przez Ossolińskich od Ligęzów na początku XVII wieku.

[edytuj] Plany rekonstrukcji i odbudowy

Ponieważ aż 90 procent murów oraz 10 procent sklepień założenia architektonicznego zachowało się do dzisiaj od dawna planuje się odbudowę całego kompleksu. Odbudowa ta nie byłaby sprawą trudną. Po roku 1956 dyrektor Kierownictwa Odnowienia Zamku Królewskiego na Wawelu Prof. Alfred Majewski próbował w ramach swych obowiązków uzyskać od władz środki i pozwolenie na odbudowę. Początkowo w latach sześćdziesiątych wydawało się, że ten zamiar się powiódł, gdyż rozpoczęto prace na odbudową. Wkrótce jednak z pewnych przyczyn przerwano je. Już jednak w latach 70. plany odbudowy zostały ponownie opracowane przez specjalistów z Politechniki Krakowskiej. Fragment tych planów został wdrożony w czasie rekonstrukcji bramy wjazdowej do zamku. W roku 1980 ówczesne Ministerstwo Obrony Narodowej pozyskało środki na odbudowę Krzyżtoporu i przeznaczenie go na zespół wypoczynkowo-rekreacyjny. Wprowadzenie stanu wojennego w grudniu 1981 roku zniweczyło te plany. Tak więc prace nad odbudową rozpoczynano dwukrotnie i dwukrotnie z różnych przyczyn je przerywano. Kolejną próbę ruszenia naprzód z pracami rekonstrukcyjnymi podejmowało przez pewien czas przedsiębiorstwo Kopalnie i Zakłady Przetwórcze Siarki "Siarkopol". W listopadzie 2005 roku powstało Stowarzyszenie Krzewienia Tradycji i Opieki nad Zamkiem Krzyżtopór. Grupuje ono naukowców, przedsiębiorców, samorządowców i lokalne społeczności w celu zabezpieczenia i odbudowy tego unikalnego zespołu zamkowo-pałacowego. W 2006 roku stowarzyszenie planuje zabezpieczenie murów przez przesłonięcie ich dachem oraz zbieranie dokumentacji na temat zamku. Planowane są tam również na wiosnę 2006 prace archeologiczne. Koszty przedsięwzięcia rekonstrukcji oszacowano na 200 milionów złotych. Ponieważ jest to kwota równoważna rocznym dochodom całego województwa odbudowa napotyka na barierę finansową. Jednak uważa się, że z biegiem czasu stopniowo uda się pozyskać potrzebne do tego środki. Inną organizacją pozarządową, która zmierza do odbudowy Krzyżtoporu jest Instytut Sobieskiego [1]. Stworzył on specjalną ideę programową o nazwie "Odbudować przeszłość", która polega na wdrożeniu programu odbudowy po jednym cennym obiekcie w każdym z województw. Jednym z takich obiektów jest właśnie Krzyżtopór.