Zamek w Chęcinach
Z Wikipedii
Współrzędne: 50°28'51" N 20°16'48" E
Zamek w Chęcinach nr rej. 265 |
|
 |
|
| Wpisany do rej. zabytków |
15 lutego 1967 |
Zamek w Chęcinach - zamek królewski z przełomu XIII i XIV wieku, górujący nad miejscowością Chęciny, w województwie świętokrzyskim pod Kielcami.
Koło zamku przechodzi 
żółty szlak turystyczny z Wiernej Rzeki do Chęcin.
Spis treści |
[edytuj] Historia zamku
[edytuj] Początki warowni
Nie ma wyraźnych danych źródłowych na temat powstania chęcińskiego zamku. Na bazie istniejących dokumentów można domniemywać, iż budowę warowni rozpoczęto pod koniec XIII wieku. Jest pewne, iż zamek istniał w 1306 r., kiedy to Władysław Łokietek nadał go biskupowi krakowskiemu, Janowi Muskacie. Rok później pod pretekstem wykrycia spisku przeciwko władzy królewskiej cofnął ów przywilej przejmując tym samym warownię. Łokietek uczynił ją terytorialnym ośrodkiem swej władzy w zakresie gospodarczym, politycznym i militarnym. Przeniósł tu z Małogoszcza administrację rozległych posiadłości książęcych. W Chęcinach w latach 1310, 1318, 1331 i 1333 odbywały się zjazdy możnowładców i rycerstwa małopolskiego oraz wielkopolskiego. Zamek odegrał ważną rolę jako miejsce koncentracji wojsk wyruszających na wojnę z Krzyżakami.
Właśnie z tego miejsca w 1331 roku wyruszono na Bitwę pod Płowcami. W 1318 r. ze względu na niedostępność zamku, zdeponowano tu skarbiec archidiecezji gnieźnieńskiej, dla zabezpieczenia przed wrogim Zakonem.
[edytuj] Czasy świetności
Po śmierci Władysława Łokietka pieczę nad warownią objął Kazimierz Wielki. Zamienił on zamek w niezdobytą przez ponad 250 lat królewską fortecę znacznie go rozbudowując. Między innymi w tym czasie zostały podwyższone kamienne wieże. W Chęcinach rezydowała wówczas druga żona króla - Adelajda. W późniejszych latach zamieszkiwały tu także: siostra Kazimierza Wielkiego - Elżbieta Łokietkówna , żona Władysława Jagiełły - Zofia Holszańska, z synem Władysławem Warneńczykiem oraz żona Zygmunta Starego - Bona. Zamek przez długie lata używany był w charakterze więzienia stanu. Osadzono tu m. in. Andrzeja Wingolda (oskarżonego o podburzanie Rusi przyrodniego brata Władysława Jagiełły), Warcisława z Gotartowic oraz znaczniejszych jeńców schwytanych po grunwaldzkiej wiktorii, między innymi Michała Küchmeistra - przywódcę krzyżackiego.
[edytuj] Upadek
W XVI w. zamek zaczął podupadać. W 1588 r. sejm zarządził przeniesienie ksiąg ziemskich z warowni do położonego u jej podnóża chęcińskiego kościoła. W 1607, w czasie Rokoszu Zebrzydowskiego fortyfikacje zostały zniszczone, a zabudowania spalone. Zamek na krótko odzyskał dawną świetność po przebudowie zainicjowanej przez starostę chęcińskiego, Stanisława Branickiego, jednak już w latach 1655-1657 został doszczętnie zniszczony najpierw przez Szwedów, a następnie przez szturm oddziałów Rakoczego. Dzieło zniszczenia dokończyła w 1707 r. kolejna okupacja szwedzka. Wtedy to zamek opuścili ostatni mieszkańcy. Przez następne stulecia średniowieczne mury stanowiły głównie darmowe źródło materiału budowlanego dla miejscowych wieśniaków. Podczas I wojny światowej ucierpiała jedna z wież, wykorzystywana przez Rosjan jako punkt obserwacyjny.
[edytuj] Odbudowa
Pierwsze prace konserwacyjne przeprowadzono już w 1877 r. Wcześniej, w 1811 r. Julian Ursyn Niemcewicz w Podróżach historycznych pisał:
Szerokie poły murów z trzema basztami, rozległe we wnętrzu ziemi piwnice, obdarte z dachu, ozdób i marmurów swoich okna i drzwi - to jest wszystko, co pozostało z gmachu... Resztę murów i kolumn zamkowych przedostatni starosta, jak gdyby swoje, podarował podstarościemu
Losy warowni nie były również obojętne Stefanowi Żeromskiemu, który pisał o Chęcinach w swym Dzienniku z lat 80. XIX w., a także Henrykowi Sienkiewiczowi, który opublikował list w sprawie ochrony ruin. W Polsce międzywojennej ogromny wkład w uratowanie zamku wniósł ówczesny burmistrz Chęcin, Edmund Padechowicz. Przeprowadził on, mimo skromnych funduszy, szereg prac zabezpieczających budowlę przed zupełnym zniszczeniem. Po II wojnie światowej odrestaurowano wieże, na jednej z nich urządzając punkt widokowy. Podczas prowadzonych przez ostatnie lata prac adaptacyjno-renowacyjnych budowla została zabezpieczona w formie trwałej ruiny.
[edytuj] Architektura
Zamek wzniesiony na splantowanej grzędzie, zbudowany z kamienia. Pierwotny zamek powstał na planie nieregularnego wieloboku wykorzystując walory obronne wzgórza wznoszącego się na wysokość 360 m n.p.m. W czasach funkcjonowania zamku, wzgórze zamkowe oraz pobliski teren były regularnie karczowane z wysokopiennej roślinności w tym głównie z drzew dla zachowania wysokiej widoczności i poprawy obronności.
Dziedziniec otaczały wysokie na 9 metrów mury ze strzelnicami i gankiem dla straży. Wyższe piętra wież dobudowane zostały z cegły najprawdopodobniej w XVI w. Warownia dzieli się na dwie części:
- zamek górny, położony między dwoma basztami z murem o grubości 2 m
- zamek dolny, z obszernym dziedzińcem zakończonym skośną, czworokątną basztą i furtką sklepioną w gotycki łuk
Do wieży wschodniej (obok bramy wjazdowej) przylega dwukondygnacyjny budynek, prawdopodobnie kaplicy zamkowej oraz skarbca. Na wewnętrznym dziedzińcu znajduje się wejście do budynku mieszkalnego składającego się z trzech izb (obecnie pozostały po nich tylko otwory okienne, można też zauważyć resztki ścian poprzecznych i sklepień piwnic). Od strony południowej dziedziniec zamku otoczony jest murem. Wieże są okrągłe, z wejściem na wysokości piętra. Główna brama zamku znajduje się po wschodniej stronie, obok jednej z wież. W dawnych czasach znajdował się tu most zwodzony, zamieniony później na stały. Mury zbudowano głównie z miejscowego szarego wapienia, choć widać tu i partie z piaskowca jasnego i czerwonego oraz z cegły. Główne lochy mieściły się w dole wieży frontowej (przy głównej bramie).
Ciekawostką architektoniczną jest niewątpliwie głęboka na ok. 100 m studnia, wykuta w skale, sięgająca prawdopodobnie poniżej poziomu doliny chęcińskiej. Lustracja starostwa chęcińskiego z 1569 r. mówi m. in.:
Potrzebuje zamek chęciński poprawy, albowiem w niektórych miejscach rysy są szkodliwe, a poprawa z trudnością ma być, póki wody nie będzie na zamku; jakoż studnię łamią w górze twardego marmuru, kosztem niemałym (...)
[edytuj] Ciekawostki
- W okolicach zamku realizowano pod koniec lat 60. wielkie sceny batalistyczne do filmu Pan Wołodyjowski. Atrakcję turystyczną stanowiła wówczas zbudowana na wschód od ruin filmowa dekoracja - makieta zamku w Kamieńcu Podolskim
- Atrakcją chęcińskiej warowni jest od niedawna "Biała Dama" - postać Królowej Bony, która w białej powłóczystej sukni i z pochodnią w dłoni pojawia się w nocy na murach zamku.
- Pośrodku zamkowego dziedzińca znajduje się otwór po studni, wykutej w skale na głębokość 100 m. Prawdopodobnie przez nią i podziemny korytarz prowadzący do chęcińskiego kościoła utrzymywano łączność w czasie oblężenia. Jedna z legend mówi nawet, że warownia posiadała połączenie z kieleckim kościołem na Karczówce.
- Wchodząc na chęciński zamek nieco trudniejszą trasą, prowadzącą krętą ścieżką stromo wspinającą się na skały, można podobno usłyszeć wyraźny tętent końskich kopyt. To dziwne zjawisko akustyczne miejscowi ludzie tłumaczą opowieściami o rycerzu cwałującym wieczorami na czarnym koniu.
- Jedna z legend mówi o skarbach pozostawionych w zamkowych lochach przez opuszczającą w pośpiechu Chęciny królową Bonę. Wyjechała ona do Włoch w 1556 roku, po trzydziestu ośmiu latach pobytu w Polsce, zabierając wiele złotych i srebrnych precjozów. Jak utrzymuje okoliczna ludność, pod ciężarem kosztowności Bony załamał się przy przeprawie przez rzekę Nidę most.
[edytuj] Bibliografia
- Juliusz Braun, Chęciny i okolice: przewodnik, Warszawa 1979, ISBN 83-217-2212-1
- Jerzy Jerzmanowski, W starych Kielcach, Łódź 1984, ISBN 83-218-0407-1
- Sylwester Kowalczewski, Góry świętokrzyskie - przewodnik turystyczny, Warszawa 1957
Bodzentyn • Chęciny • Ćmielów • Fałków • Konary • Krzyżtopór • Maleszowa • Międzygórz • Mokrsko Górne • Nowy Korczyn • Ossolin • Pińczów • Podgrodzie • Rembów • Rytwiany • Sandomierz • Stopnica • Szydłów • Tudorów • Zawichost
