Lista paremii prawniczych

Z Wikipedii

Prawnicy od czasów rzymskich chętnie posługiwali i posługują się paremiami prawniczymi - krótkimi sentencjami sformułowanymi w języku łacińskim, które określały podstawowe zasady lub rozwiązania prawne. Paremie prawnicze są stosowane także współcześnie w argumentacji prawniczej. Ich zaletą jest międzynarodowość - większość najbardziej popularnych z nich jest zrozumiała przez prawników niezależnie od języka ojczystego, którym sie posługują.

Zobacz też: listę łacińskich zwrotów prawniczych

Indeks:

Spis treści:	Do góry - 0–9 A B C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V W X Y Z

[edytuj] A

Accessio cedit principali - Rzecz przyłączona przypada głównej

Accusare nemo se debet - Nikt nie musi oskarżać siebie samego; nie można nikogo przymuszać do zeznawania przeciwko sobie

Actor sequitur forum rei - Powód udaje się do sądu pozwanego; zasada określająca właściwość miejscową sądu

Actori incumbit probatio - Na powodzie spoczywa ciężar dowodu

Actus hominis, non dignitas iudicetur. - Sądzone będą czyny ludzkie, nie piastowane godności

Adoptio naturam imitatur - Adopcja imituje naturę; poprzez adopcję dziecko powinno nabyć takie same prawa, jak rodzone dziecko adoptujących

Advocatorum error litigatoribus non noceat - Błąd adwokatów niech nie szkodzi stronom

Aequitas sequitur legem - Sprawiedliwośc idzie za prawem

Agere nan valenti non currit praescriptio - Przedawnienie nie biegnie względem tego kto jest niezdolny do dochodzenia swych roszczeń przed sądem

Alienius dolus nocere alteri non debet - Nikogo nie powinien obiążać cudzy podstęp

Ambulatoria est voluntas testatoris usque ad mortem - Wola spadkodawcy może być zmieniona aż do śmierci

Audiatur et altera pars (też jako Audi alteram partem) - Wysłuchaj także drugiej strony

[edytuj] B

Bis de eadem re ne sit actio - w tej samej sprawie nie przysługuje ponowne powództwo; powaga rzeczy osądzonej - res iudicata (por. ne bis in idem)

[edytuj] C

Casum sentit dominus. - właściciel rzeczy ponosi skutki zdarzenia przypadkowego, powodującego uszkodzenie lub zniszczenie rzeczy

Cedant arma togae - niech oręż ustąpi przed togą

Cessante ratione legis cessat et lex ipsa. - gdy ustaje przyczyna, dla której wydano ustawę, traci moc i sama ustawa

Clara non sunt interpretanda - jasne nie wymaga interpretacji

Cogitationis poenam nemo patitur. - nikt nie ponosi kary za myślenie

Commodum eius esse debet, cuius est periculum. - korzyść musi przypadać temu kto ponosi ryzyko

Confessio est regina probationum. - przyznanie się jest królową dowodów

Consuetudo pro lege servatur. - zwyczaj jest traktowany jako prawo

Conventio omnis intellegitur rebus sic stantibus. - każda umowa jest pojmowana jako obowiązująca tylko w danych, oznaczonych warunkach

Crimen grave non potest esse impunibile. - ciężkie przestępstwo nie może uchodzić bezkarnie

Culpa est immiscere se rei ad se non pertinenti. - winą jest mieszanie sie do rzeczy, które nas nie dotycza

[edytuj] D

Da mihi factum, dabo tibi ius. - podaj mi fakty, a podam ci prawo; podstawowe określenie relacji między stroną postępowania sądowego, a sądem

Dies interpellat pro homine. - termin wzywa za człowieka

Dormiunt aliquando leges, numquam moriuntur. - ustawy niekiedy drzemią, a nigdy nie umierają

Dura lex, sed lex. - twarde prawo, ale prawo

[edytuj] E

Ei incumbit probatio qui dicit non qui negat. - ciężar dowodowy (onus probandi) spoczywa na tym, kto twierdzi, a nie na tym kto zaprzecza

Eius est nolle, qui potest velle. - ten tylko może nie chcieć, kto może chcieć

Et non facere, facere est - Powstrzymywanie się od działania jest także działaniem.

[edytuj] F

Facta probantur, iura novit curia. - okoliczności faktyczne należy udowodnić, a prawo sąd zna

Fiat iustitia, pereat mundus. - sprawiedliwości musi się stać zadość, choćby miał zginąć świat

Fraus est fraudem celāre. - oszustwem jest ukrywać oszustwo

[edytuj] G

Genus perire non censetur. - uważa się, że gatunek nie ginie

[edytuj] H

Hominem causa omne ius constitutum sit - wszelkie prawo winno być stanowione ze względu na człowieka

[edytuj] I

Ignorantia iuris nocet. - nieznajomość prawa szkodzi;

Ignorantia legis non excusat. - nieznajomość prawa/ustawy nie jest wytłumaczeniem

Imperitia culpae adnumeratur. - brak doświadczenia zalicza się do winy

Impossibilium nulla obligatio est. - nikt nie jest zobowiązany do rzeczy niemożliwych

Incivile est nisi tota lege perspecta una aliqua particula eius proposita iudicare vel respondere - Nieprawidłowe jest wydawanie wyroku lub opinii prawnej bez uwzględnienia całości ustawy, na podstawie jednego jej fragmentu.

In dubio pro reo. - wątpliwości należy rozstrzygać na korzyść oskarżonego; zasada powiązana z domniemaniem niewinności

In maleficiis voluntas spectatur non exitus. - przy przestępstwach bierze się w rachubę chęć, nie wynik

Inter arma silent leges. - podczas wojny milczą prawa

Is damnum, dat qui iubet dare - Ten wyrządza szkodę, kto rozkazuje ją czynić

Is fecit, cui prodest. - uczynił ten, komu przyniosło to korzyść

Iura novit curia. - sąd zna prawo

Iuris praecepta sunt haec: honeste vivere, alterum non laedere, suum cuique tribuere - Nakazy prawa są następujące: żyć uczciwie, drugiemu nie szkodzić, każdemu oddać co mu się należy.

Ius civile vigilantibus scriptum est - Prawo cywilne jest tworzone dla osób starannych

Ius est ars boni et aequi. - prawo jest sztuką tego, co dobre i słuszne

Ius publicum privatorum pactis mutari non potest. - Prawo publiczne nie może być zmieniane umowami osób prywatnych.

Iustita est constans et perpetua voluntas ius suum cuique tribuendi. - sprawiedliwość jest stałą i niezmienną wolą przyznania każdemu należnego mu prawa

[edytuj] L

Lege non distinguente nec nostrum est distinguere. - tam, gdzie ustawa nie rozróżnia, nie naszą jest rzeczą wprowadzać rozróżnienie

Leges ab omnibus intellegi debent - ustawy powinny być zrozumiałe dla wszystkich

Lex posterior derogat legi priori. - ustawa późniejsza uchyla ustawę wcześniejszą

Lex prospicit, non respicit. - ustawa patrzy na przód, a nie wstecz

Lex retro non agit. - prawo nie działa wstecz

Lex severior retro non agit. - prawo surowsze nie działa wstecz

Lex specialis derogat legi generali. - ustawa szczegółowa uchyla ustawę ogólną

Lex superior derogat legi inferiori. - ustawa wyższa rangą uchyla ustawę o niższej randze

Locus regit actum. - miejsce rządzi czynnością prawną

[edytuj] M

Mala fides superveniens non nocet. - Późniejsza zła wiara nie szkodzi.

Manifestum non eget probatione. - to, co oczywiste, nie wymaga dowodu

Mater semper certa est, pater est, quem nuptiae demonstrant. - matka zawsze jest znana, ojcem jest ten, na kogo wskazuje związek małżeński; zasada domniemania ojcostwa męża matki

Minime sunt mutanda, quae interpretationem certam semper habuerunt - Jak najmniej należy zmieniać to, co zawsze miało jednoznaczną interpretację.

Mora trahit periculum. - zwłoka pociąga za sobą ryzyko

[edytuj] N

Nasciturus pro iam nato habetur quotiens de commodis eius agitur. - dziecko poczęte, ale jeszcze nie narodzone (nasciturus) uważa się za już narodzone, wtedy gdy chodzi o jego dobro

Ne bis de eadem re sit actio. - aby nie było ponownego postępowania w tej samej sprawie

Ne bis in idem. - nie dwa razy za to samo; zakaz powtórnego karania za ten sam czyn (por. bis de eadem re ne sit actio)

Ne eat iudex ultra petita partium. - niech sędzia nie wychodzi ponad żądanie stron

Ne quis absens puniatur - Nieobecny niech nie będzie karany

Necessitas frangit legem. - konieczność łamie prawo

Neglegentia culpa est. - zaniedbanie jest winą

Nemo auditur propriam turpitudinem allegans. - Powołujący się na własny występek nie będzie wysłuchany.

Nemo de domo sua extrahi potest. - nikt nie może być wyrzucony ze swojego domu

Nemo ex suo delicto meliorem nam condicionem facere potest. - nikt nie może polepszyć swojej sytuacji w wyniku własnego czynu bezprawnego

Nemo iudex idoneus in propria causa. - nikt nie powinien być sędzią w swojej sprawie

Nemo iudex in causa sua. - nikt nie może być sędzią we własnej sprawie

Nemo plus iuris ad alium transferre potest quam ipse habet.. - nikt nie może przenieść na drugą osobę więcej praw aniżeli sam posiada.

Nemo prudens punit, quia peccatum est, sed ne peccetur. - nikt rozumny nie karze dlatego, że popełniono przewinienie, lecz dlatego, by nie popełniano

Nemo testis idoneus in propria causa." - Nikt nie powinien być świadkiem we własnej sprawie.

Nihil probat, qui nimium probat. - Niczego nie dowodzi ten, kto dowodzi zbyt wiele.

Non ex regula ius sumatur, sed ex iure quod est regula fiat - Reguły nie tworzą prawa, lecz się z niego wywodzą

Non exemplis, sed legibus iudicandum est - Należy orzekać na podstawie ustaw, a nie naśladować wcześniejsze rozstrzygnięcia.

Non numeranda, sed ponderanda sunt argumenta. - argumenty należy oceniać nie według liczby, ale znaczenia

Non omne quod licet honestum est. - Nie wszystko, co dozwolone jest uczciwe.

Non omnis vox iudicis iudicati continet auctoritatem - Nie każda wypowiedź sędziego ma moc wyroku

Novus rex, nova lex. - nowy król, nowe prawo

Nulla poena sine lege. - nie ma kary bez ustawy, nie można stosować kary, która nie była przewidziana przez prawo w momencie popełniania przestępstwa

Nulla voluntas errantis est. - kto jest w błędzie, nie wyraża swojej woli

Nullum crimen sine lege. - nie ma przestępstwa bez ustawy, nie można karać za czyn, który nie był zabroniony w momencie jego popełniania

Nullus idoneus testis in re sua intellegitur. - Nikt nie może być wiarygodnym świadkiem we własnej sprawie.

Nullus videtur dolo facere, qui iure suo utitur. - nie uważa się, aby postępował podstępnie ten, kto wykonuje swoje uprawnienia

[edytuj] O

Omnis definitio in iure civili periculosa est, parum est enim, ut non subverti potest - Wszelka definicja w prawie cywilnym jest ryzykowna, rzadko bowiem zdarza się, by nie można było jej wywrócić.

Optima est legum interpres consuetudo. - Zwyczaj jest najlepszą wykładnią prawa.

[edytuj] P

Pacta sunt servanda. - umów należy dotrzymywać

Placuit in omnibus rebus praecipuam esse iustitiae aequitatisque quam stricti iuris rationem - We wszystkich sprawach powinna mieć pierwszeństwo zasada sprawiedliwości i słuszności nad zasadą ścisłego prawa.

Princeps legibus solutus. - panujący nie podlega prawom

Prior tempore potior iure. - pierwszy w czasie lepszy prawem

Prohibenda est ira in puniendo. - przy wymierzaniu kary nie wolno kierować się gniewem

Prius quam exaudias, ne iudices. - nie sądź, zanim wysłuchasz

Per non est. - nie wolno jest interpretować przepisów prawnych tak, by pewne ich fragmenty okazały się zbędne

[edytuj] Q

Qui curat, non curatur. - kto sam podlega opiece, nie może jej sprawować nad inną osobą

Quid leges sine moribus?" - cóż znaczą ustawy bez obyczajów

Qui iure suo utitur, neminem laedit. - kto nie przekracza przysługującego mu prawa, nie narusza praw drugiego

Qui munus publice mandatum accepta pecunia reperunt, crimine repetundarum postulantur. - Dopuszcza się zdzierstwa ten, kto sprawując funkcję publiczną przyjmuje pieniądze od zainteresowanych.

Qui non facit quod facere debet, videtur facere adversarus ea, quia non facit - Jeżeli ktoś nie czyni tego, co czynić powinien uważa się, że czyni przeciwnie, ponieważ nie czyni.

Qui tacet consentire videtur si loqui debuisset ac potuisset. - kto milczy, okazuje zgodę, jeśli powinien i mógł mówić; zasada domniemania zgody w sytuacjach, w których można od kogoś oczekiwać zajęcia stanowiska

Quod ab initio est vitiosum, non potest tractu temporis convalescere. - to,co od początku jest wadliwe nie może być uzdrowione z upływem czasu

[edytuj] R

Ratio est anima legis. - sens ustawy jest jej duszą

Reformatio in peius iudici appellato non licet - sędziemu apelacyjnemu nie wolno zmieniać wyroku na niekorzyść odwołującego się

Res ipsa loquitur. - rzecz mówi sama za siebie

Res iudicata pro veritate accipitur. - prawomocny wyrok przyjmuje się jako prawdę

Res nullius cedit primo occupanti. - rzecz niczyja przypada temu kto pierwszy ją objął w posiadanie

Reus excipiendo fit actor - pozwany staje się powodem przez podniesienie zarzutu

[edytuj] S

Salus rei publicae suprema lex esto - dobro publiczne winno być najwyższym prawem

Sancti habeantur legati. - posłów należy traktować jak nietykalnych

Satius enim esse impunitum relinqui facinus nicentis quam innocentem damnari - Lepiej pozostawić bezkarnym występek złoczyńcy, niż skazać niewinnego.

Scire leges non hoc est verba earum tenere, sed vim ac potestatem. - znać ustawy to nie znaczy trzymać się ich słów, lecz rozumieć ich sens i znaczenie

Semel heres semper heres. - kto raz zostanie dziedzicem zostaje nim na zawsze

Sententia facit ius inter partes. - Wyrok tworzy prawo między stronami.

Servitutibus civiliter utendum est. - służebność należy wykonywać w sposób oględny, najmniej uciążliwy dla właściciela

Si in ius vocato, ito! - Jeżeli zostałeś wezwany przed sąd, idź!

Silent leges inter arma - milkną prawa w szczęku broni

Species perit ei, cui debetur. - rzecz oznaczona indywidualnie przepada temu, komu się należy

Summum ius summa iniuria. - najwyższe prawo może stać się najwyższym bezprawiem

Superficies solo cedit. - to co jest na powierzchni przypada gruntowi

[edytuj] T

Tempus regit actum. - czas rządzi czynnością prawną

Testes estote! - bądźcie świadkami

[edytuj] U

Ubi eadem legis ratio, ibi eadem legis, dispositio. - przy takim samym sensie ustawy, takie same postanowienia ustawy

Ubi lex, ibi poena. - tam gdzie prawo tam kara

Ubi societas, ibi ius. - gdzie społeczeństwo tam prawo

Usus est unus legum corrector. - zwyczaj jest jedynym korektorem prawa

Ubi ius, ibi onus. - Gdzie prawo tam obowiązek

Ubi ius, ibi remedium. - Gdzie prawo tam lekarstwo

Ubi periculum, ibi lucrum. - Gdzie niebezpieczeństwo tam zysk

[edytuj] V

Venire contra factum proprium nemini licet - nie wolno występować przeciwko temu, co wynika z własnych czynów

Videant, consules, ne quid detrimenti res publica capiat. - niechaj Konsulowie baczą, aby państwo nie poniosło jakiegoś uszczerbku

Vim vi repellere licet. - siłę wolno odeprzeć siłą

Volenti non fit iniuria. - chcącemu nie dzieje się krzywda

[edytuj] Zobacz też

• Lista łacińskich zwrotów prawniczych