Maria Turlejska

Z Wikipedii

Maria Turlejska (z domu Zieleńczyk^[1]) (ur. 23 sierpnia 1918 w Warszawie, zm. 16 lipca 2004 w Warszawie) - polska socjolog, historyk i publicystka. Była profesorem i wykładowcą w Uniwersytecie Warszawskim, Wojskowej Akademii Politycznej i Uniwersytecie Wrocławskim. Współpracowała z "Polityką". Jako historyk specjalizowała się w dziejach najnowszych Europy.

Losy i sama postać prof. Turlejskiej była mocno kontrowersyjna. Tuż przed wojną wyszła za mąż za działacza Komunistycznej Partii Polski Jana Turlejskiego. Poznała go bywając na spotkaniach "Spartakusa" i Związku Niezależnej Młodzieży Socjalistycznej podczas swoich studiów u Stanisława Ossowskiego. Lata 1939-1941 spędziła wraz z mężem w Łomży pod okupacją sowiecką. Po rozpoczęciu wojny niemiecko-radzieckiej mąż Turlejskiej jako deputowany do Zgromadzenia Ludowego Zachodniej Białorusi ewakuował się z Armią Czerwoną do Moskwy i potem zginął w czasie próby przerzutu do Polski, gdzie jako członek "Grupy Inicjatywnej" miał odbudowywać partię komunistyczną. Sama Turlejska przedostała się do Warszawy i tam po powstaniu Polskiej Partii Robotniczej aktywnie włączyła się w jej działalność. Była zecerem w tajnej drukarni PPR, należała do Gwardii Ludowej i Armii Ludowej, a w powstaniu warszawskim walczyła na Starym Mieście

Po zakończeniu wojny funkcjonowała w aparacie władzy komunistycznej. Uczestniczyła m.in. osobiście w fałszowaniu wyników^[2] referendum ludowego pod hasłem "3 × TAK" w czerwcu 1946. W latach 1947-1948 była szefową Wydziału Historii Partii KC PPR; jej zadaniem było m.in. wprowadzenie takich zmian do programów nauczania historii, które wygodne były dla władz komunistycznych i które zacierały fakty dowodzące istnienie konfliktów w historii stosunków polsko-rosyjskich. Ściśle w tym czasie współpracowała z Władysławem Gomułką.

Według zachowanych w IPN danych Turlejska została także w tym czasie (1950) zwerbowana przez Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego; miała tam funkcjonować jako TW "Ksenia"^[3][4], prowadzona przez płk. Józefa Światło. Zachowało się około stu meldunków pisanych przez Turlejską, głównie o pracownikach Uniwersytetu Warszawskiego, Instytutu Nauk Społecznych przy KC PZPR i Wojskowej Akademii Politycznej. W późniejszych latach Turlejska zerwała podobno kontakty z tajnymi służbami. W 1955 została usunięta z PZPR, później jednak, po dojściu Gomułki do władzy, ponownie wróciła do łask aparatu partyjnego.

Po roku 1970 ekipa Gierka raz jeszcze usunęła ją z kręgów zbliżonych do władzy; jej książkę "Zapis pierwszej dekady" z roku 1972 wycofano z księgarń i cały nakład przeznaczono na przemiał. Po roku 1976 publikowała w tzw. drugim obiegu m.in. pod pseudonimem Łukasz Socha. Często odwiedzała również odsuniętego od władzy Władysława Gomułkę, z którym prowadziła dyskusje, zbierając przy tym informacje do swoich opracowań historycznych. Po wprowadzeniu stanu wojennego opublikowała w 1984 "Te pokolenia żałobami czarne... Skazani na śmierć i ich sędziowie 1944-1954", opracowanie oparte m.in. na dokumentach z tajnych archiwów PRL, z których część otrzymała w 1980 od Gomułki. Za książkę tę otrzymała w 1987 Nagrodę Kulturalną "Solidarności". Była konsultantką historyczną filmu fabularnego "Przesłuchanie" (1982) reż. Ryszarda Bugajskiego.

Kontrowersje wokół Turlejskiej nie ustały po jej śmierci. Jej przeciwnicy pamiętają jej niechlubne zasługi dla reżimu stalinowskiego i współpracę z tzw. "informacją" - tajnymi służbami w tamtym okresie. Nadto podnoszą jej również sprzeciw w sprawie podręczników szkolnych do historii autorstwa dra Leszka A. Szcześniaka w roku 1999. Nie brak też postaw odwrotnych, podkreślających jej udział - po roku 1980 - w odkłamywaniu historii Polski i w demaskowaniu systemu, którego sama niegdyś była ważnym elementem. Według jej własnych słów^[5], zmiana perspektywy politycznej, która dokonała się u niej około sześćdziesiątego dopiero roku życia, była wynikiem głębokiego przekonania, że należy uczynić wszystko, aby następne pokolenia nie wzięły przykładu z jej postaw i zachowań i aby nie poszły w jej ślady.

Przypisy

[edytuj] Publikacje książkowe

• O wojnie i podziemiu. Dyskusje i polemiki, wydawnictwo: Książka i Wiedza, Warszawa, luty 1959, wydanie I, nakład 6000+251 egz., ss. 284.
• Zapis pierwszej dekady (1972)
• Spór o Polskę (1981)
• Te pokolenia żałobami czarne... skazani na śmierć i ich sędziowie (1990); wcześniej 2 wydania podziemne, frg. w Res publica