Józef Światło
Z Wikipedii
Józef Światło, właściwie Izaak Fleischfarb[1], (ur. 1 stycznia 1915 r. w Medynie koło Zbaraża, zm. w 1975 r.) – wysoki funkcjonariusz Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego, m.in. wicedyrektor Departamentu X MBP. Obawiając się czystek po aresztowaniu Ławrientija Berii w 1953 roku, uciekł na Zachód podczas podróży służbowej do Berlina Wschodniego.
Spis treści |
[edytuj] Młodość
Urodzony w żydowskiej rodzinie, był synem Gabriela Fleischfarba, magazyniera w młynie. Ukończył jedynie siedem klas szkoły podstawowej, po czym pracował w Krakowie jako szewc. W młodości działał w organizacji syjonistycznej "Gordonia", a następnie od 1933 roku w Komunistycznym Związku Młodzieży w Krakowie, za co został aresztowany w 1934 i 1936 roku. W połowie 1936 ożenił się z Frydą Zollman (pomimo iż oboje należeli do KZMP, wzięli ślub rabinacki). Od 1936 roku działał w związkach zawodowych.
[edytuj] Wojna i pobyt w ZSRR
W 1938 roku został powołany do służby wojskowej, w kampanii wrześniowej służył w 12 pp do 20 września, kiedy to trafił do niewoli niemieckiej. Po ucieczce przedostał się na tereny południowo-wschodniej Polski okupowane przez Armię Czerwoną. Z tych czasów wspominał – Kiedy widziałem stosunek NKWD i komunistów sowieckich do starych komunistów polskich, nie przyznawałem się do mojej przeszłości komunistycznej. Po pewnym czasie pobytu na terenach zajętych przez ZSRR został aresztowany i wywieziony w głąb Związku Radzieckiego. Tam poznał i 26 kwietnia 1943 poślubił swą drugą żonę, Justynę Światło i przyjął jej nazwisko.
Służąc w batalionach pracy skorzystał z amnestii w 1943 roku. Nie zabiegał o przyjęcie do armii gen. Andersa, natomiast wstąpił do polskiej dywizji Zygmunta Berlinga, podporządkowanej komunistom. Po ujawnieniu swej komunistycznej przeszłości szybko awansował, już w 1943 roku został podporucznikiem i oficerem w wydziale politycznym w LWP.
[edytuj] Kariera w organach bezpieczeństwa PRL
Z wydziału politycznego LWP do nowo uformowanego Resortu Bezpieczeństwa Publicznego został skierowany przez gen. Konrada Świetlika, zastępcę szefa Wydziału Politycznego Dywizji Kościuszkowskiej, późniejszego wiceministra bezpieczeństwa. Rozmowę wstępną w Lublinie Józef Światło odbył z Mieczysławem Mietkowskim, również późniejszym wiceministrem bezpieczeństwa, od którego dostał skierowanie do Departamentu Personalnego Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego w Warszawie.
Znany był z osobistego uczestnictwa w przesłuchaniach aresztowanych z użyciem siły oraz w obławach i pacyfikacjach. Odegrał decydującą role w najważniejszych zatrzymaniach oraz aresztowaniach tamtego okresu.
Głównie dzięki znajomości z pierwszym wiceministrem Mietkowskim Światło był w 1945 roku kolejno zastępcą komendanta Urzędu Bezpieczeństwa w Warszawie, Olsztynie i Krakowie. Odpowiedzialny za represje i liczne aresztowania działaczy Polski podziemnej, w tym ostatniego dowódcy AK - gen. Leopolda Okulickiego. W 1948 roku już w stopniu majora został przez R. Romkowskiego przeniesiony z powrotem do MBP w Warszawie, do organizowanego przyszłego Departamentu X. Początkowo była to komórka specjalna, w której poza Romkowskim był Światło i sekretarka, lecz wkrótce komórkę przekształcono w Biuro Specjalne pod kierownictwem płk. Anatola Fejgina, a 7 marca 1950 roku oficjalnie w Departament X. Po przemianowaniu biura na departament, jego dyrektorem został Fejgin, a Józef Światło objął stanowisko pierwszego wicedyrektora, już w stopniu podpułkownika, na którego awansował w roku 1949. Wpływy Światły szybko stały się większe niż jego bezpośredniego przełożonego, specjalne zadania przeznaczone dla Departamentu X odbierał wprost od Bolesława Bieruta. M.in. na postawie osobistego polecenia Bieruta aresztował w Krynicy Władysława Gomułkę i jego żonę Zofię. Wykonywał aresztowania innych prominentnych działaczy, jak marszałka Michała Rolę-Żymierskiego, któremu skonfiskował wysadzany brylantami radziecki Order Zwycięstwa (odznaczenia nie odnaleziono po ucieczce Światły). Miał też prawo do bezpośrednich rozmów telefonicznych z Ławrientijem Berią, ówczesnym wicepremierem i marszałkiem ZSRR w szczególnie ważnych wypadkach. W dwóch szafach żelaznych w jego gabinecie, znajdowały się wszystkie najtajniejsze kartoteki, akta i dokumenty aparatu bezpieczeństwa i Biura Politycznego Partii i jedynie on miał do nich stały dostęp. Jak później wspominał – ... były tam dowody i zeznania każdego czołowego działacza partii przeciw każdemu innemu, zarówno w partii jak i poza nią, gotowe do wykorzystania w chwili politycznie właściwej.
Miał ogromną władzę, wynikającą nie tylko z formalnie pełnionej przez niego funkcji; wykorzystywał ją do prowadzenia rozrzutnego i rozwiązłego trybu życia, nie ukrywając swych związków osobistych z podległymi mu funkcjonariuszkami resortu.
[edytuj] Ucieczka
W listopadzie 1953 roku, Bolesław Bierut za pośrednictwem Jakuba Bermana polecił ppłk. Józefowi Światle uzyskać we wschodnioniemieckim ministerstwie bezpieczeństwa (Stasi) tzw. "uciszenie" (wyeliminowanie) Wandy Brońskiej. W tym celu Światło wyjechał do Berlina Wschodniego wraz z dyrektorem Departamentu X Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego płk. Anatolem Fejginem. Na miejscu odbył konferencję z sekretarzem stanu ministerstwa bezpieczeństwa Erichem Mielke, przedłożył mu całą dokumentację i w imieniu polskiej bezpieki zażądał uciszenia Wandy Brońskiej. Mielke przyrzekł, że poczyni odpowiednie kroki. Mając trochę czasu razem z Fejginem postanowili przejechać się kolejką i przypadkowo znaleźli się w Berlinie Zachodnim w sektorze francuskim. Józef Światło wspominał – Tam zobaczyliśmy wielkie sklepy bardzo ładnie urządzone, ogrom towarów, zupełnie odcinające się od Berlina Wschodniego. Raczej uważaliśmy, że jesteśmy we Wschodnim Berlinie, tylko że dotychczas nie widzieliśmy centrum. Weszliśmy do sklepu i zaczęliśmy kupować różne rzeczy, które nam się podobały w owym czasie. Kiedy mieliśmy zapłacić za towar, okazało się, że potrzebne nam są zachodnie marki i wtedy dopiero zorientowaliśmy się, że znajdujemy się w Berlinie Zachodnim.
Józef Światło uciekł następnego dnia, 5 grudnia 1953 roku. Wspominał – Na drugi dzień wraz z pułkownikiem Fejginem udaliśmy się na nowo do Berlina Zachodniego. Ja z zamiarem ucieczki, on z zamiarem zakupienia rzeczy, które mu się podobały. Gdy przejechaliśmy do Berlina Zachodniego, wstąpiłem do jednej takiej budki z zamiarem wymieniania pieniędzy na zachodnie. Płk. Fejgin był na ulicy przed tym sklepem, czekał na mnie. Umówiliśmy się w ten sposób, że następnie on wejdzie i wymieni walutę. Liczyłem, że po jego wejściu do sklepu będę mógł odejść od niego i zwyczajnie uciec, będę miał trochę czasu na odłączenie się. W Berlinie Zachodnim zgłosiłem się do władz amerykańskich. Było to dla nich zupełne zaskoczenie, kiedy się wylegitymowałem i kiedy dowiedzieli się, kim jestem. W Berlinie Zachodnim spędziłem tylko jedną noc.
[edytuj] Nowe życie
6 grudnia 1953 roku, czyli już następnego dnia, amerykańskie władze przewiozły Józefa Światłę z Berlina do Frankfurtu, następnie 23 grudnia odleciał specjalnym samolotem do Stanów Zjednoczonych, do Waszyngtonu, gdzie rozpoczął nowe życie. Występował w audycjach Radia Wolna Europa pt. Za kulisami partii i bezpieki, a jego wystąpienia oraz zrzucane od lutego 1955 roku za pomocą balonów 40-stronicowe ulotki pod tym samym tytułem doprowadziły do głębokich zmian w bezpiece i likwidacji MBP. Sprawa emisji audycji Światły wzbudziła nie tylko w zespole Polskiej Sekcji RWE silne kontrowersje i sprzeciwy etyczne wobec osoby ocenianej jak kat. Audycje wprowadzono na antenę w wyniku osobistej decyzji Jana Nowaka-Jeziorańskiego. Ujawnienie nieoczekiwanej ucieczki Światły spowodowały histeryczne reakcje władz PRL – natychmiast wysunięto standardowe oskarżenie, że był długoletnim, zakonspirowanym agentem wywiadu USA, który podstępnie wkradł się na zajmowane stanowiska.
Jego wystąpienia zostały później wydane w formie książki.[2]
W Polsce pozostawił żonę oraz dwoje dzieci.
[edytuj] Literatura
- Piecuch H., Józef podpułkownik Światło in flagranti... Wyd. Ex libris, Chicago-Warszawa 2003, ss. 352. Seria "Superagenci XX Wieku".
[edytuj] Przypisy
- ↑ Według innych źródeł jego nazwisko brzmiało Lichtstein. Por.: Zbigniew Błażyński, Mówi Józef Światło. Za kulisami bezpieki i partii 1940–1955, Wydawnictwo LTW, Warszawa 2003, strona 9.
- ↑ Błażyński Zbigniew Mówi Józef Światło. Za kulisami bezpieki i partii 1940 - 1955, Londyn: Polska Fundacja Kulturalna 1985, ISBN 0-85065-180-8
[edytuj] Zobacz też
- Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego
- Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji
- Służba Bezpieczeństwa
- Główny Zarząd Informacji Wojska Polskiego
[edytuj] Linki zewnętrzne
- Infomacja biograficzna i reprodukcje dokumentów Instytutu Pamięci Narodowej dotyczące J. Światły
