Matjasz III Bal
Z Wikipedii
Matjasz Bal herbu Gozdawa (zm. ok. 1575) – kasztelan sanocki, szlachcic polski, krzewiciel kalwinizmu.
Syn podkomorzego sanockiego Mikołaja z Nowotańca i Heleny z Tęczyńskich, ożeniony z Elżbietą z Łabiszyna Latalską, córką Jerzego Latalskiego wojewodzica poznańskiego. Wraz z bratem Stanisławem (po ojcu pokomorzym sanockim) przeszli na kalwinizm i byli jego aktywnymi krzewicielami.
Po śmierci proboszcza hoczewskiego Hieronima Mikołajewskiego zamieniają kościół na zbór i przejmują dobra kościelne. Do swego dworu w Hoczwi obaj bracia sprowadzają kalwińskich predykantów Tyburcego Boryszewskiego (uczetnika synodu w Seceminie 1556), poprzednio proboszcza katolickiego w Rymanowie, następnie Jakuba ze Strzyżowa, później Jana z Sanoka. W roku 1562 biskup przemyski Walenty Herburt wytacza braciom Stanisławowi i Matjaszowi proces o herezję według prawa kanonicznego. W tym samym roku bracia przesyłają biskupowi list napisany w języku polskim w którym zaprzeczają biskupowi jakiegokolwiek prawa do pociągania ich przed sąd duchowny i protestują przeciwko jego jurysdykcji nad sobą. Protest ten zostaje przez biskupa odrzucony, motywując go tym, że herezja jest "causa criminalis" a także przeciwna jest prawom Rzeczypospolitej oraz "totius dioecaesiae scandalum".
Podczas rozprawy przed sądem biskupim obecni byli w czasie nieobecności pozwanych m.in. Jan Orzechowski, Jan Herburt, Mikołaj Gelasinus Juris Utriusque Doktor ze Lwowa, Stanisław Pełka, Stanisław Przystałowski, Mikołaj Cebrzyk, Jan Pobiedziński, Gabryel Czermiński, Joachim Zamorski, Krzysztof Standnicki, Andrzej Białachowski, Andrzej Konarski, Jakub Jordan, Jakub Bielski, Jan Lutomski, Albert Libusza, Stanisław Wolski oraz inni. Postanowieniem sądu bracia zostali skazani na ekskomunikę większą z pozbawieniem praw patronatu kościoła. 21 kwietnia 1562 wydał biskup polecenie nakazujące oddzielenie Stanisława i Matjasza od społeczności wiernych i przekazanie ich władzom świeckim. Wyroku tego jednak nie opublikowano. W tym samym roku sejm piotrkowski postanowił mimo protestów duchowieństwa, że wyroki sądów biskupich nie mogą być przez starostów wykonywane.
Po śmierci Stanisława Matjasz nadal prowadzi dzieło rozszerzania protestantyzmu. Sprowadza na swój dwór kaznodzieję Jana z Sanoka. W tym czasie popada również w konflikt z ruskimi popami. Zabierając im cerkwie i majątek a następnie wypędzając popów ze swoich wsi. Za czyny te zostaje upomniany przez króla 28 sierpnia 1568.
Matjasz aż do śmierci w 1575 pozostał gorliwym wyznawcą kalwinizmu. Jego piaskowa płyta nagrobna znajduje się obecnie w katolickim kościele pw. św. Anny. Potomstwo Matjasza syn Jan.
