Maurowie

Z Wikipedii

Maurowie, w czasach dzisiejszych mieszkańcy Mauretanii, części Algierii i Maroka, w średniowieczu zamieszkiwali znaczne połacie Półwyspu Iberyjskiego, wywierając przemożny wpływ na kulturę i architekturę dzisiejszej Hiszpanii i Portugalii.

Spis treści 1 Pochodzenie nazwy 2 Dzieje Maurów 3 Stosunki religijne 4 Architektura 5 Bibliografia 6 Przypisy

[edytuj] Pochodzenie nazwy

Słowo Maurowie (łac. Mauri) pochodzi od Mauretanii, nazwy krainy historyczno-geograficznej, obecnie zachodniej części Algierii i północnego Maroka i w różnych okresach historycznych zmieniało swoje znaczenie:

1. nazwa nadana przez Rzymian ludności Mauretanii, późniejszej prowincji rzymskiej, zamieszkiwanej przede wszystkim przez Berberów. Według niektórych autorów nazwa Maurów wywodzi sie z niewielkiego numidyjskiego plemiennego królestwa Maure istniejącego w trzecim stuleciu p.n.e. w dzisiejszym Maroko^[1]. "Grecy nazywali ich Moryskami" pisał Strabon, "a Rzymianie Maurami"^[2];
2. w literaturze wczesnochrześcijańskiej nazwa berberyjsko-numidyjskich mieszkańców północno-zachodnich krajów Afryki;
3. w średniowiecznej Europie nazywano tak muzułmańskich mieszkańców Półwyspu Iberyjskiego, którzy stworzyli państwo muzułmańskie na obszarze dzisiejszej Andaluzji, sięgając - w dobie podbojów w VII-VIII wieku - do środkowej Francji;
4. obecnie nazwy tej używa się w odniesieniu do ludności Mauretanii, części Algierii, północnego Maroka i Sahary Zachodniej, przeważnie do jej części niemurzyńskiego lub mieszanego pochodzenia.

W średniowieczu nazwą Maurów w Europie określano wszystkich muzułmanów zamieszkujących zarówno Andaluzję, jak i północne obszary Afryki wywodzących się od Arabów, jak i Berberów. Nazwa ta, wiążąca się jednoznacznie z muzułmańskimi mieszkańcami Hiszpanii, jest w czasach dzisiejszych archaizmem i odnosi się głównie do mieszkańców północnych wybrzeży śródziemnomorskiej Afryki, przede wszystkim Maroka.

W czasach dzisiejszych określenie Moor lub Moreno - przeważnie pejoratywne - oznacza człowieka o ciemnej karnacji skóry lub opalonego.

[edytuj] Dzieje Maurów

W starożytności królestwo Maure było handlowym partnerem Kartaginy. Podczas II wojny punickiej dwaj królowie numidyjscy stanęli po przeciwnych stronach, Syfaks wspierał zbrojnie Kartaginę, Masynissa Rzymian, przyczyniając się do zwycięstwa pod Zamą. Również w późniejszych czasach Maurowie to wojowali z Rzymem, to zawierali z nim traktaty pokojowe. Za panowania Jugurty wybuchła wojna, ale król Juba, ostatni władca, był uważany w Rzymie za przyjaciela. W rezultacie licznych konfliktów cały region dostał się pod panowanie Rzymu, jako prowincje Mauretania Tingitana i Mauretania Caesariensis; obszar wokół Kartaginy był już wówczas częścią prowincji Africa. Władza Rzymu przynosiła określone korzyści dla prowincji, co spowodowało, że ziemie te na stałe wtopiły się w imperium.

W czasach chrześcijańskich, działali tu dwaj znakomici przedstawiciele Kościoła - Tertullian i święty Augustyn. Po upadku cesarstwa ziemiami tymi zarządzali królowie germańskich Wandalów, ale w sto lat później przejęli je władcy Bizancium. Niezależnie jednak od tego, kto panował na wybrzeżu, wnętrze lądu nadal było we władaniu Berberów. W VIII wieku Berberowie przez ponad 50 lat powstrzymywali armie arabskie nadciągające ze wschodu. Szczególnie silny opór stawiła im Kahina berberyjska prorokini z Awras w latach 690-701. Jednakże w końcu muzułmanie zapanowali nad całą Afryką Północną.

W roku 711 muzułmańscy obecnie Maurowie pobili chrześcijańskich Wizygotów i zajęli Hiszpanię. Pod wodzą Tarika i jego następców, w ciągu trwającej blisko osiem lat kampanii, podporządkowali sobie niemal cały półwysep. Następnie przekroczyli Pireneje, ale zostali pokonani przez Franków pod wodzą Karola Młota, w bitwie pod Poitiers w roku 732. Państwo Maurów w latach 750. pogrążyło się w zamęcie wojny domowej.

Maurowie władali Półwyspem Iberyjskim za wyjątkiem ziem położonych na północnym zachodzie (Asturia, gdzie zostali pobici w bitwie pod Covadonga) oraz większości Kraju Basków w Pirenejach; przez kilka dziesięcioleci władali też nad prawie calą Afryką północnozachodnią. I jakkolwiek liczba etnicznych "Maurów" pozostała w mniejszości, wiele lokalnych plemion, które przeszły na islam, zaczęło uważać się za ich współziomków. Według Ronalda Segala ^[3], około 5,6 miliona spośród 7 milionów mieszkańców dzisiejszej Hiszpanii przeszło do roku 1200 (bez stosowania bezpośredniego przymusu) na islam.

Prześladowania mahometan i zmuszanie do przejścia na katolicyzm w czasach rekonkwisty do końca XVI wieku, co spowodowało masową ucieczkę ludności muzułmańskiej na kontynent afrykański, są uważane za bezpośrednią przyczynę zmniejszenia się liczby hiszpańskich Maurów do roku 1600 o ponad dwie trzecie. Znacznie jednak wcześniej wyraźną oznaką ich upadku był podział kraju na liczne, a niewielkie islamskie państewka, zwane taifa, z których część uznawała zwierzchnictwo kalifatu kordobańskiego.

Z chrześcijańskiej enklawy w królestwie Asturii, niewielkiego wizygockiego państewka na północnym zachodzie Hiszpanii, rozpoczął się w X wieku proces spychania Maurów na południe i odbierania im kolejnych terytoriów. Nowe państewka chrześcijańskie, jak Nawarra, Galicia, León, Portugalia, Aragonia, Katalonia, znana także jako Marca Hispanica, i wreszcie Kastylia podjęły ekspansję, by w ciągu kilku stuleci skonsolidować nowe państwo hiszpańskie pod sztandarami rekonkwisty.

W roku 1212 koalicja królów chrześcijańskich pod przywództwem Alfonsa VIII Kastylijskiego wyparła muzułmanów z centrum półwyspu. Jednakże na południu przez następne trzy stulecia przetrwał mauretański kalifat Grenady. W czasach dzisiejszych państwo to znane jest zwłaszcza z zachowanych pereł architektury mauretańskiej, jak np. pałac kalifów w Alhambrze. 2 stycznia 1492 roku ostatni obrońcy Grenady skapitulowali przed armią zjednoczonej Hiszpanii powstałej po zawarciu ziązku małżeńskiego przez Ferdynanda Aragońskiego i Izabelę Kastylijską. Pozostali w Hiszpanii muzułmanie i żydzi zmuszeni zostali albo do opuszczenia kraju, albo do przyjęcia katolicyzmu pod groźbą utraty większości praw obywatelskich, a nawet życia.

Powstała w roku 1480 z inicjatywy pary monarszej hiszpańska inkwizycja skierowana była swym ostrzem przede wszystkim przeciw tym muzułmamon i żydom, którzy - jak podejrzewano - tylko pozornie przeszli na katolicyzm, w rzeczywistości sekretnie wyznając swoją dawną religię (nazywano ich wówczas Moryskami), jak również przeciwko wszelkiego typu heretykom odrzucającym chrześcijaństwo w myśl zasad Kościoła katolickiego i praktykującym mistycyzm lub spirytualizm. Na znacznych obszarach w Aragonii i Andaluzji Moryskowie stanowili znaczny odsetek ludności rolniczej nim po nieudanym powstaniu zostali, w latach 1609-1614,wygnani z kraju. Przypuszcza się, że los ten spotkał około 300 000 osób. Uciekinierzy zasilili rosnące wówczas w siłę emiraty Algieru i Oranu.

Zdaniem historyka Richarda Fletchera^[4] liczba Arabów w Hiszpanii była raczej niewielka. Hiszpańskimi "Maurami" byli przede wszystkim Berberowie z Afryki północno zachodniej. Berberów mogło tu być około 400 000, podczas gdy Arabów nie więcej niż 40 000.

[edytuj] Stosunki religijne

Główną zasadą obowiązującą w mauretańskiej Hiszpanii w czasach supremacji Kalifatu Kordobańskiego była tolerancja religijna wobec chrześcijan i żydów zamieszkujących określone terytoria, co nie oznacza, że wyznawcy innych religii byli traktowani na równi z muzułmanami. W różnych okresach czasu żydzi byli usuwani z Hiszpanii, a chrześcijanie traktowani jako obywatele drugiej kategorii. Kalifat kordobański upadł w roku 1031, a władzę przejęła dynastia Almorawidów. W tym okresie rządów Berberów/Maurów w Hiszpanii miejsca na tolerancję religijną już nie było (podobnie jak w okresie rekonkwisty).

[edytuj] Architektura

Typowa dla mauretańskiej sztuki Hiszpanii jest dekoracja stalaktytowa łuków podkreślająca wertykalizm budowli. Ważną dla tego stylu budowlą jest meczet w Kordobie z VIII-IX wieku; Jego centralnym miejscem jest wielka sala modlitw podzielona kolumnadami na dziewiętnaście części.

Przykładem wykwintnej architektury mauretańskiej jest Alhambra w Grenadzie, pałac zbudowany w latach 1232-1273 i rozbudowywany do XIV wieku. Został zaplanowany wokół dwóch dziedzińców, z których większe przypuszczalnie znaczenie miał Dziedziniec Lwów, zwany tak od rzeźb lwów dźwigających czaszę fontanny. Cechuje go niezwykła wytworność ornamentów rozrzuconych hojnie po ścianach i łukach, inkrustowanych posadzek, rzeźbionych kolumn i kapiteli^[5].

Fatalizm sztuki islamu znajdował swe odbicie w ziemskim pięknie architektury, które miało być niejako wstępem do szczęścia niebiańskiego. Sztuka hiszpańska, tak średniowieczna jak i renesansowa, wiele zawdzięcza wpływom mauretańskim.

[edytuj] Bibliografia

• Karol Estreicher, Historia sztuki w zarysie, Warszawa 1982, ISBN 83-01-03664-8
• Richard Fletcher, Moorish Spain, University of California Press 1993, ISBN 978-0520084964
• Tadeusz Manteuffel, Historia powszechna, średniowiecze, Warszawa 1978

Przypisy