Michał Boym
Z Wikipedii
| Michał Boym | |
| Chińskie nazwisko i imię | |
| Hanyu Pinyin | Bǔ Mígé |
| Wade-Giles | Pu Mi–ko |
| Spolszczenia | Michał Boym |
| Zn. tradycyjne | 卜彌格 |
| Zn. uproszczone | 卜弥格 |
Michał Piotr Boym, (urodzony 1612 lub 1614 we Lwowie - zmarł 22 sierpnia 1659 w chińskiej prowincji Guangxi) – jezuita, polski orientalista, misjonarz w Chinach, przyrodnik, kartograf; jeden z pierwszych europejskich sinologów, propagator chińskiej medycyny w Europie oraz poseł cesarza Yongli z Południowej dynastii Ming do papieża.
Spis treści |
[edytuj] Biografia
[edytuj] Dzieciństwo
Urodził się w rodzinie przybyłej z Węgier wraz ze Stefanem Batorym i osiadłej we Lwowie. Ojciec Paweł był doktorem medycyny, rajcą, wójtem lwowskim oraz lekarzem Zygmunta III Wazy (pochowany w słynnej kaplicy Boimów obok Katedry Łacińskiej we Lwowie). Miał pięciu synów i trzy córki. Trzeci syn, Michał Boym wstąpił w 1631 do zakonu jezuitów w Krakowie. Podobno było to wypełnienie złożonych w wieku 14 lat ślubów, wywołanych uratowaniem życia w niebezpiecznej przygodzie.
[edytuj] Studia i pierwsze lata na Dalekim Wschodzie
Przez pierwsze dziesięć lat przebywał w zakonach w Polsce, oprócz Krakowa, w Sandomierzu, Kaliszu i Jarosławiu, przygotowując się do pracy misyjnej na Dalekim Wschodzie. Po wyświęceniu na kapłana i odbyciu tak zwanej trzeciej próby zakonnej, Boym poprzez Rzym, gdzie uzyskał błogosławieństwo papieża Urbana VIII, dotarł w 1643 do Lizbony. Stąd pod koniec roku odpłynął wraz z dziesięcioma księżmi i kilku klerykami do Makau. Droga prowadziła wokół Afryki i przez portugalskie Goa w Indiach. Początkowo, ucząc się jednocześnie języka chińskiego, wykładał w kolegium jezuickim w Makau. Później prowadził pracę misyjną na wyspie Hajnan, którą jako pierwszy Europejczyk dokładnie opisał. Po jej zajęciu przez Mandżurów (1647) pełnił posługę w Tonkinie.
[edytuj] Poseł południowej dynastii Ming do Ojca Swiętego
W 1649 Boym został wysłany na dwór cesarza Yongli, władcy z Południowej dynastii Ming. W tym czasie Chiny przeżywały kryzys. Panująca od połowy XIV wieku dynastia Ming kontrolowała już tylko część południa kraju. Władcy z mandżurskiej dynastii Qinq (Tsing) zmierzali do opanowania całych Chin. Na dworze Yongli pojawiła się wówczas, promowana przez jezuitów, koncepcja uzyskania wsparcia u władców Zachodu dla chrześcijańskiego dworu Południowych Mingów. Już wcześniej praktycznie cała rodzina cesarska, łącznie z małym synem władcy Konstantynem, przyjęła chrzest.
Michał Boym pojawił się w momencie, gdy poszukiwano odpowiedniej osoby do przedstawienia sytuacji w Chinach papieżowi i dworom europejskim. Prawdopodobnie posłem miał być ochrzczony kanclerz Achilles Pang. Jednak ze względu na niespokojną sytuację w kraju zrezygnowano z tego pomysłu, a misja została powierzona lwowskiemu jezuicie.
Zaopatrzony w listy Achillesa Panga do papieża Innocentego X, generała jezuitów Francisca Piccolominiego, kardynała de Lugo, doży Wenecji, signiorii weneckiej i króla Portugalii, oraz od cesarzowej Heleny do papieża, wyruszył Boym do Europy. Przydano mu dwóch zaufanych cesarskich, z których jeden, nie wytrzymując trudów podróży, dotarł tylko do Makau, a drugi, oficer cesarski Czeng (nazwany w Europie Andrzejem Sin), towarzyszył mu podczas całej misji. Do Goa w Indiach poseł dopłynął w maju 1651. Tu okazało się, że Portugalczycy uznali już sprawę Yongli za straconą i nie chcą psuć sobie stosunków z mandżurskimi zwycięzcami. Na dodatek do Goa przybył jednocześnie z Europy nowy prowincjał jezuitów przeciwny angażowaniu się zakonu w sprawy chińskiej polityki. Boyma zatrzymał portugalski wicekról, wysyłając jednocześnie w jego sprawie memorandum do Lizbony. Posłowi udało się wydostać spod portugalskiej kurateli, nie mógł jednak odbywać statkiem dalszej podróży, gdyż komunikacja morska była opanowana przez Portugalczyków. W podróż udał się więc pieszo niezbadanym szlakiem. Musiał unikać na dodatek rozsianych na wybrzeżu portugalskich placówek. Przez Glokondę (Hyderabad), Surat, Bender-Abbas (na wybrzeżu cieśniny Ormuz), Sziraz dotarł do stolicy Persji Isfahanu. Stamtąd przez Tebriz, Erzerum udał się do Trebizondu nad Morzem Czarnym, a stąd statkiem do Izmiru, gdzie pojawił się pod koniec sierpnia 1652. Tam ujawnił, że jest posłem cesarza Chin. Na weneckim statku dotarł w grudniu 1652 do Wenecji. Podróżował w stroju chińskiego mandaryna, prawdopodobnie dlatego, że jezuici mieli zakaz wstępu do Wenecji.
Tam trafił w wir europejskiej polityki. Doża Wenecji nie chciał go przyjąć, gdyż Wenecja starała się utrzymać neutralność w chińskim konflikcie. Audiencję uzyskał dopiero dzięki wstawiennictwu ambasadora Francji. Poparcie Francji wywołało negatywną reakcję Innocentego X, wspierającego przeciwników Francuzów. Nowy generał zakonu jezuitów, Gosvinus Nickiel miał Boymowi za złe wciąganie zakonu w chińskie konflikty mogące utrudnić działalność misyjną. Zaczęto podważać nawet prawdziwość jego poselstwa. Sytuacja zmieniła się dopiero po wyborze nowego papieża, Aleksandra VII. Michał Boym, po trzech latach starań uzyskał audiencję papieską w dniu 18 grudnia 1655. Udało mu się uzyskać przychylność papieża dla dynastii Ming. Realnej pomocy upadającej dynastii papiestwo nie mogło jednak udzielić, dlatego też listy papieskie zawierały jedynie słowa otuchy i dyplomatyczne ogólniki. Boym udał się z Rzymu do Lizbony. Tam uzyskał, dzięki poparciu papieża, bardziej konkretne obietnice od króla Joao IV, w postaci zapewnienia pomocy zbrojnej.
Pod koniec marca 1656 Boym wyruszył w trudną podróż powrotną do Chin. Z towarzyszących mu ośmiu nowych misjonarzy jezuitów, podróż przeżyło tylko czterech. Po przybyciu do Goa w Indiach okazało się, że sytuacja Yongli w Chinach jest już tragiczna. Portugalczycy, pomimo poparcia lizbońskiego władcy, nie chcieli wpuścić Boyma do Makau, bojąc się całkowitego zepsucia i tak trudnych stosunków handlowych ze zwycięskimi Mandżurami. Chcąc wypełnić swą misję, lwowianin udał się lądem do Ajuthii, ówczesnej stolicy Syjamu, gdzie dotarł z początkiem 1658. Kontynuując swą odyseję, pirackim statkiem przedostał się do północnego Wietnamu. W Hanoi próbował znaleźć przewodników mogących przeprowadzić go do chińskiej prowincji Junnan, gdzie prawdopodobnie resztkami sił bronił się cesarz Yongli. Nie udało mu się jednak znaleźć nikogo do pomocy i, pomimo perswazji posiadających w Hanoi misję jezuitów, zdecydował się na podróż w głąb Chin tylko z towarzyszącym mu podczas dziewięcioletniej podróży Czengiem. 22 sierpnia 1659 Michał Boym, nieustępliwy obrońca przegranej sprawy, wyczerpany trudami wieloletniej wędrówki zmarł w chińskiej prowincji Kuangsi. Został pochowany przez Czenga w nieznanym miejscu. Jak pisze w swojej książce Edward Kajdański Boym zmarł w czasie wędrówki. Czeng pochował go i na jego mogile postawił drewniany krzyż. Było to w pobliżu ważnej drogi. Niestety były to czasy niespokojne, wojenne, Mandżurowie walczyli z Yongli i krzyż nie miał szans na to, aby pozostać. Dlatego nie wiemy gdzie spoczywa Michał Boym.
[edytuj] Dzieło
Obserwacje poczynione podczas podróży stały się podstawą do żywej działalności pisarskiej Boyma. Pozostawił po sobie bogatą spuściznę dotyczącą wielu dziedzin.
Już podczas pierwszej podróży do Chin sporządził rysunki flory i fauny Mozambiku, które wraz z opisem kraju przesłał w liście do zakonu jezuitów w Rzymie.
Wracając jako chiński poseł do Europy przywiózł sporządzony przez siebie osiemnastokartonowy atlas Chin. Zamierzał z niego uczynić kompendium wiedzy o Chinach, dodając dziewięć rozdziałów tekstu opisującego to państwo. Główną zasługą map Boyma było uzmysłowienie współczesnym wielkości i dokładnego położenia Chin. W tej materii panowało wówczas w Europie niemałe zamieszanie, do którego uporządkowania nie przyczyniły się fantastyczne opowieści Marco Polo o kraju Kitaj. Portugalczycy umieli poruszać się po wybrzeżach Azji, nie znali jednak wnętrza kontynentu. Boym po raz pierwszy przedstawił właściwe położenie chińskich miast, zaznaczył na mapach Mur Chiński, Koreę przedstawił jako półwysep, a nie, jak do tej pory myślano wyspę, zaznaczył istnienie pustyni Gobi (Szamo). Mapy zdobione były ilustracjami pokazującymi chińską florę, faunę, sceny z życia Chińczyków oraz przedstawiały chińskie budowle. Wszystko to rozszerzyło znacznie wiedzę współczesnych o Dalekim Wschodzie. Niestety nielicznych, gdyż Boym nie zdążył wydać atlasu drukiem.
Najbardziej znanym dziełem Michała Boyma była wydana w Wiedniu w 1656 roku Flora Sinensis (Flora chińska). Jest to pierwsza praca na temat roślinności Chin jaka ukazała się w Europie. Po raz pierwszy opisał tam niektóre nieznane dotychczas w Europie, a popularne w Chinach rośliny. Autor kładł w opisach nacisk na ich lecznicze właściwości. W dziele swym zawarł również apele o pomoc w spełnieniu jego poselskiej misji. Ciekawostką jest fakt, że w każdym wersie dzieła Boym podaje chronostychem datę koronacji Leopolda I na króla Węgier (1655). W ten sposób chciał za radą wiedeńskich jezuitów zdobyć dla swojej misji przychylność władcy.
Boym napisał również dzieło Specimen medicinae Sinicae, w którym opisuje chińską medycynę i zapoznaje czytelników między innymi z akupunkturą, a przede wszystkim ze sposobem diagnozowania na podstawie tętna.
Ponadto jezuicki misjonarz-podróżnik przedstawił kilka ciekawych relacji ze swych peregrynacji.
[edytuj] Zobacz też
- Transport i podróże w I Rzeczypospolitej
- Edward Kajdański, Michał Boym – Ambasador Państwa Środka, Książka i Wiedza, 1999, ISBN 83-05-13096-7
- Edward Kajdański, Michał Boym - ostatni wysłannik dynastii Ming, Wydawnictwo Polonia, Warszawa, 1988
- Edward Kajdański, Perłowy Trójkąt, Książka i Wiedza, ISBN 8305117405 (83-05-11740-5)
[edytuj] Linki zewnętrzne
- (zh) Biogram Boyma w Baidupedii
