Njaja
Z Wikipedii
Njaja ( trl. nyāya , wzorzec, procedura , wywód , metodologia , epistemologia ) - klasyczny systemy filozofii indyjskiej ( zaliczany do grup astika i sat darśana ). Jej przedstawiciele najjajikowie ( trl. naijājika ) dążyli do wyzwolenia , podobnie jak zwolennicy Upaniszad. Znana była jako śiwaicka doktryna paśupatów ( pāśupataśāstra). Cechuje ją silne powinowactwo do systmu waiśesziki . Specjalizuje się w metodologii , teorii poznania i soteriologii.
Spis treści |
[edytuj] Historia
Njaja była kontynuacją szkoły filozofii indyjskiej anwiksziki. Za jej poczatek uznaje się 200 r. n.e. . Jest to data kompilacji podstawowego dzieła njaji , któryn pozostaje Njajasutra Akszapady Gautamy. Prowadziła zażarte spory z przedstawicielami filozofii buddyjskiej. Jako pierwsza w Indiach sformuowała racjonalne dowody na istnienie Boga. Dzieli się na klasyczną starą szkołę njaji i nową szkołę (rozwijaną intensywnie po XIV w.).
[edytuj] Doktryna
Jako nurt filozofii braminskiej uznawała prawo odpowiedzialnośći moralnej karmana, reinkarnację w samsarze , zasadę moralną dharma , wyzwolenie jako cel ostateczny. Badała i objasniała : miarodajność poznania, kryteria prawdziwościowe , teroię prawdy, rolę języka w poznaniu, 16 kategorii poznawczych . Za podmiot poznawczy uznawali atmana, kóry własnym wysiłkiem osiąga wyzwolenie i którym obdarzone są wszystkie istoty żywe. Świadomość okreslali jako buddhi, umysł jako manas. Jeśli stara szkoła wspominala boga, nazywała go imieniem iśwara, przypisując mu posiadanie prawośći dharma , wszechwiedzy sarwadźńa i stanu samadhi, oraz zdolnośći 8 wielkich siddhi i ograniczającego karmana. Czas istnienia świata określali na jeden dzień Brahmy. Ideały etyki doczesnej realizowali poprzez wypełnianie obowiązków religijnych ( np. jadźńa, dewata pudźa ) i nakazów społecznych ( np. gościnność ).
[edytuj] Wyzwolenie
Stan wyzwolenia określano, jak i w Upaniszadach, terminem brahman, którego osiągnięcie mogło nastapić dopiero po śmierci. Szkoła njaji nie uznaje możliwości wyzwolenia za życia od cierpienia i udręk kleśa ( jakie osiągać mieliby dźiwanmuktinowie ).
[edytuj] Przedstawiciele starej szkoły
- Akszapada Gautama (Majacy oczy w stopach) - twórca systemu, pochodził z Biharu
- Pakszilaswamin Watsjajana - związany z śiwaizmem
- Bhawiwikta
- Uddjotakara Bharadwadźa - aćarja paśupatów
- Awiddhakarna
- Śankaraswamin - uznawał boskie inkarnacje awatara
- Wiśwarupa
- Dhairjaraśi
- Wittoka
- Śatananda
- Narasimha
- Dźajanta Bhatta - śiwaita Kaszmiru , VII w.
- Bhasarwadźńa - ( wąż i mistrz paśupatów ) , nieortodoksyjny aćarja paśupatów,
- Triloćana - przypuszczalnie z Karnataki
- Waćaspati Miśra - z Biharu, ok. 900 - 980 r., ( Ten, który przyswoił sobie wszystkie systemy ) , wysławiał Śiwę i Wisznu
- Udajanaćarja - ok. 1050-1100
- Śiwaditija - ok. 1100-1150
- Waradaradża Miśra
- Keśawa Miśra
- Śaśadhara - XII w.
- Wadindra
- Bhatta Raghawa
[edytuj] Przedstawiciele nowej szkoły
- Gangeśa Kaśjapa - XIV w. , zbudował własny system filozoficzny od podstaw
- Wasudewa Sarwabhauma - wisznuita, nauczyciel Ćaitanji Mahaprabhu
- Śrikantha
- Abhajatilakapadhjaja
- Wardhamana
- Waćaspati Misra II
- Wiśwanatha
[edytuj] Bibliografia
- Szkoła epistemologiczno-logiczna (nyāya). W: Piotr Balcerowicz: Historia klasycznej filozofii indyjskiej. Część pierwsza: początki, nurty analityczne i filozofia przyrody. Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie DIALOG, 2003, ss. 211-306, seria: Świat Orientu. ISBN 83-88938-55-X.
