Order Krzyża Wolności

Z Wikipedii

Order Rycerski Krzyża Wolności (fin.: Vapaudenristin ritarikunta, szwed.: Frihetkorsets orden) - najstarsze i najznamienitsze odznaczenie Republiki Finlandii.

[edytuj] Historia

Finlandia, przez stulecia związana ze Szwecją, a od 1809 z Imperium Rosyjskiem, nie posiadała do roku 1918 własnych odznaczeń. Order został ustanowiony 4 marca 1918 r. przez Senat Finlandii z inicjatywy głównodowodzącego armią fińską w czasie wojny z Czerwonymi, generała Gustawa Mannerheima jako odznaczenie bojowe - medal - ówczesnego (krótkotrwałego) Królestwa Finlandii i był w tej pierwszej postaci nadawany jako czteroklasowy "Krzyż Wolności" (Vapaudenristin, Finska Frihetskorset) do zwycięskiego zakończenia wojny w roku 1919. Jeden z pierwszycvh egzemplarzy, Wielki Krzyż z brylantami, otrzymał cesarz Wilhelm II (30 czerwca 1918). Zawieszony na czas pokoju, order został odnowiony 8 grudnia 1939 roku w czasie trwania tzw. Wojny zimowej z Sowietami, nadal jako medal nadawany tylko w czasie wojny. Status orderu odznaczenie otrzymało 16 grudnia 1940 roku, w roku 1944, 18 sierpnia, nadano mu nowe statuty , które umożliwiły nadawanie zarówno w czasie wojny jak pokoju. Po roku mn.w. 1960 zaprzestano nadawań, ale order nadal widnieje na stronie prezydenta Finlandii jako najznamienitsze odznaczenie państwowe.

Order Krzyża Wolności może być według statutów nadawany żołnierzom fińskich sił zbrojnych niezależnie od rangi wojskowej oraz cywilom za zasługi dla obronności kraju, mogą go także otrzymywać cudzoziemcy, jednostki i organizacje wojskowe oraz miasta i gminy. Wielkim Mistrzem jest głównodowodzący siłami zbrojnymi Finlandii, od czasu ustąpienia Mannerheima z podwójnej funkcji prezydenta i głównodowodzącego w roku 1946 każdorazowy prezydent kraju.

Order posiada pięć klas, stworzonych według znanego schematu Legii Honorowej, oraz dodatkowo Wielki Krzyż na tzw. wielkiej wstędze i dwuklasowy "Medal Wolności" oraz trójklasowy "Medal Zasługi" związane z orderem. Ze względu na różne kolory emalii, różnorodne wstążki i dodatkowe dekoracje, jak liście dębowe, miecze, odznakę Czerwonego Krzyża, zawieszkę z uzbrojonymi ramionami lub bez nich, z brylantami lub bez, Krzyż Wolności jest unikatem wśród orderów całego świata, gdyż może być nadawany w 51 odmianach, jak twierdzi szwedzka Nationalencyklopedin.

[edytuj] Insygnia

Insygnia orderu, których projekt wykonał fiński artysta Akseli Gallen-Kallela, to oznaka, gwiazda I. i II. klasy oraz medale. Oznaka to kzyż typu krzyż Leopolda, jednostronnie (na awersie) emaliowany na biało (I. do III.klasy) lub na niebiesko (IV. i V. klasa). Na krzyżu położona jest złota (dla I. - IV. klasy) lub srebrna (dla V. klasy) prosta swastyka, jeden z symboli ludowych Finlandii. W medalionie awersu znajduje się biała róża, inny symbol Finlandii. Zawieszką jest owalny wieniec z liści dębowych, złoty dla I. - IV. klasy, srebrny dla V. klasy. Przy dekoracjach wojennych z wieńca wyłaniają się dwa ramiona, z prawej ramię uzbrojone w prosty miecz (symbol Zachodu), z lewej w zakrzywioną szablę (symbol Wschodu), co ma symbolizować "odwieczną walkę między Wschodem a Zachodem". Rewers oznaki był nieemaliowany i nosił daty 1918, 1939 lub 1941, krzyże nadawane po roku 1945 daty nie miały. Za szczególne zasługi wojenne order nadawano także z liśćmi dębowymi, które umieszczano na zawieszce między obydwoma uzbrojonymi ramionami. Krzyże dla cywilów były również nadawane bez wieńca z liści dębowych

Gwiazda Wielkiego Krzyża i I. klasy (Wielkiego Oficera, komandoria z gwiazdą, gwiazda nieco mniejsza) jest srebrna, z pięcioma pękami promieni, i nosi w swym środku symbol białej róży otoczony czerwonym pierścieniem z napisem Isänmaan puolesta (Za ojczyznę). Przy dekoracjach z mieczami podkładano dwa skrzyżowane miecze pod medalion środkowy.

Szczególnymi odmianami insygniów Krzyża Wolności były dekoracje opatrzone w medalionie środkowym awersu symbolem Czerwonego Krzyża (dla personelu medycznego) oraz Krzyże Żałobne, nadawane małżonce lub najbliższej żeńskiej krewnej żołnierza, który poległ na froncie. Te ostatnie były srerbrne, pokryte czarną emalią i noszone na czarnej wstążce z dodatkową kokardą (tak jak wiele orderów Imperium Rosyjskiego, w Rosji zwano to "c бaнтoм нa лeнтe").

Medal Wolności (nadawany wojskowym), był srebrny lub brązowy, z wyobrażeniem oznaki orderu na awersie, z dwoma uzbrojonymi ramionami w górnej części oraz datą "1918" w części dolnej. Medal Zasługi (nadawany cywilom) posiadał trzy klasy, na awersie ukazywał głowę lwa z godła państwowego, otoczoną fińsko-szwedzkim napisem Isänmaan puolesta-För Fäderneslandet, na rewersie posiadał napis Suomen kansalta (Od narodu fińskiego). Medale mogły być nadawane z symbolem Czerwonego Krzyża.

Order był noszony na różnych wstęgach: krzyże kategorii wojskowej na czerwonej wstędze z obustronnymi białymi bordiurami, krzyże kategorii cywilnej na żółtej wstędze z czerwonymi paskami pośrodku, zaś medale na czterech różnych wstążkach zależnie od stopnia.

[edytuj] Bibliografia

• Paul Hieronymussen, Orders, Medals and Decorations of Britain and Europe in Colour, London 1978
• Arnhard Graf Klenau, Europäische Orden ab 1700, München 1978
• Nationalencyklopedin, Band 7, Höganäs 1992