Orygenes

Z Wikipedii

Ten artykuł wymaga dopracowania zgodnie z zaleceniami edycyjnymi. Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdziesz na stronie dyskusji tego artykułu. Po naprawieniu wszystkich błędów można usunąć tę wiadomość.

Orygenes (gr. Ὠριγένης, Origenes, ok. 185-254) był współczesnym Plotynowi filozofem i teologiem. Twórca teorii preegzystencji dusz^[1] w obrębie ówcześnie płynnej doktryny chrześcijańskiej. Prawdopodobnie razem z nim pobierał nauki u Amoniosa Sakkasa. Był chrześcijaninem pochodzącym ze zhellenizowanej rodziny aleksandryjskiej. Dążył do wyrażenia myśli chrześcijańskiej pojęciami filozofii greckiej, a największy wpływ na niego wywarły pisma Platona. Prowadził ascetyczny tryb życia - nie spożywał mięsa, alkoholu ani oliwy. We wstręcie do własnej cielesności posunął się jeszcze dalej niż Plotyn. Legenda głosi, że w wieku osiemnastu lat kazał się wykastrować. Potępiony przez synod aleksandryjski, został w 232 roku usunięty z Aleksandrii. Osiadł w Cezarei, gdzie założył własną szkołę filozoficzną. Zaliczany jest do pisarzy starochrześcijańskich.

Spis treści 1 Życie 2 Działalność 3 Główne dzieła nieegzegetyczne: 4 W Polsce wydano (lista podstawowa, więcej w pracy wskazanej niżej): 5 Polska bibliografia przekładów do 2003 6 Linki zewnętrzne 7 Przypisy

[edytuj] Życie

Aleksandria była miastem o bogatych tradycjach kulturalnych, założona przez Aleksandra Wielkiego w 332 p.n.e. na wybrzeżu egipskim, była miejscem zetknięcia się, z nierzadko ścierania się ze sobą wielu światopoglądów, przyciągała najwybitniejsze umysły. Swoje znaczenie utrzymywała bardzo długo, jako miejsce ścierania się myśli stwarzała dogodne warunki twórcze, działała inspirująco. To tu powstała Septuaginta, spisywana od III w. p.n.e. do I w. p.n.e. będąca wynikiem zetknięcia się diaspory żydowskiej z kulturą grecką, wyraz rodzącego się żydowskiego uniwersalizmu, którego najwybitniejszy przedstawiciel, Filon, również z Aleksandrią jest wiązany. Na przełomie II i III wieku n.e. Aleksandria wciąż pozostawała centrum kulturowym, stała się szkołą myśli dla urodzonego w niej Orygenesa.

W bardzo młodym wieku Orygenes osiągnął ponoć wysoki poziom erudycji przez co został dostrzeżony. Z powodu swej wiedzy i wyznania - chrześcijaninem był od dziecka - objął stanowisko kierownicze w szkole katechetycznej. Miał zaledwie osiemnaście lat, jeśli wierzyć Euzebiuszowi, kiedy biskup Aleksandrii, Demetrios, powierzył mu tę funkcję. Wiadomo nam, że edukację kontynuował Orygenes w szkole Ammoniosa Salkasa, do której uczęszczał także Plotyn.

Zdobywał sobie rozgłos i autorytet również poza Aleksandrią. Uciekając z miasta przed zamieszkami religijnymi, stłumionymi przez Karakallę w 216 roku, dotarł do Palestyny, gdzie biskupi Cezarei i Jerozolimy uprosili go, aby wygłaszał kazania podczas nabożeństw, co w samej Aleksandrii obudziło sprzeciwy, jako że Orygenes był laikiem. Podczas następnej podróży do Palestyny około 230 r. z rąk tych samych biskupów otrzymuje święcenia kapłańskie, ale i tym razem nie udaje się mu uniknąć problemów. Biskup Demetrios, którego od dawna raziły poglądy Orygenesa, wykorzystuje pewne zdarzenie z życia uczonego, nazwane przez Euzebiusza z Cezarei „śmiałym czynem” (wspomniana już kastracja) i zgodnie z prawem zakazującym udzielania święceń kapłańskich eunuchom stwierdza nieważność jego święceń i skazuje go na wygnanie z Aleksandrii.

Nie był to koniec działalności, Orygenes utworzył w Cezarei Palestyńskiej własną szkołę i ta zdobyła sobie sławę podobno nawet większą jeszcze od tej, jaką miała Szkoła Katechetyczna.

Schyłek życia wiążemy z prześladowaniami. Uniknął ich za Maksymina (235-238), nie udało się to za czasów Decjusza (250 r.). Aresztowany i poddany torturom miał prawie siedemdziesiąt lat. Po zwolnieniu umiera według tradycji na skutek odniesionych ran około 255 roku, zdaniem jednych w Cezarei, według innych w Tyrze, gdzie ponoć znajdował się jego grób.

[edytuj] Działalność

Orygenes tworzył stosując tak zwaną metodę egzegetyczną, która w pismach polemicznych i krytycznych wymagała ustosunkowania się do całokształtu problematyki poruszanej w poddawanym krytyce utworze. Cechowała się obszernym cytowaniem tekstów poddawanych ocenie krytycznej, dzięki czemu zachowały się ogromne fragmenty pochodzące od Celsusa. Orygenes znany ze swej solidności i sumienności zyskał sobie przydomek Adamantinos. Dzieła Orygenesa, podobno bardzo liczne (pytanie świętego Hieronima: "Kto z nas przeczyta tyle, ile on napisał?" wydaje się oddawać rozmiar wykonanej pracy), odegrały ważną rolę w historii chrześcijaństwa, lecz z jego twórczości znamy dziś zaledwie część i to przeważnie w przekładach łacińskich Rufina i św. Hieronima.

Nowa umysłowość nie rozwijała się w próżni, narodziła się w świecie rozwiniętych i do dziś poważanych systemów filozoficznych i religijnych, wobec których musiała się opowiedzieć, nawet nie po to, by się ostać, ale przede wszystkim w celu przyciągnięcia do siebie umysłów należących do ówczesnej arystokracji ducha. Proces polegający na usystematyzowaniu, a także wciąż na budowaniu chrześcijańskiej myśli religijnej i filozoficznej, będącej w pierwotnym Kościele najczęściej nauką moralną, znajduje swój wyraz w pracy rozpoczętej przez Klemensa Aleksandryjskiego, a zwieńczonej przez Orygenesa, określanego mianem pierwszego uczonego na łonie Kościoła. Możemy spojrzeć na jego dzieło przez pryzmat różnic między Kościołem zachodnim, do którego należał, a wschodnim. Gdy greccy teologowie co do zasady oddając się spekulacjom, intelektualnym poszukiwaniom, prezentują daleko idący respekt dla filozofii, z którą polemizują, piszący po łacinie przedstawiciele kościoła wschodniego są bardziej ostrożni, a nawet wrogo usposobieni do filozofii. Przeciwstawiając św. Ireneusza i Tertuliana Klemensowi i Orygenesowi widzimy, że ci ostatni nie tylko nie kierują swoich wypowiedzi wyłącznie do prostych wiernych, ale nawet dokonują podziału pomiędzy pierwszym typem chrześcijaństwa, opartym jedynie na wierze, prostszym i określanym jako niższy, a drugim, wyższym, dla którego przeznaczona jest głębsza wiedza, wiedza ezoteryczna, obejmowana mianem gnosis filozoficzna, refleksja chrześcijańska.

Faktem jest, co nie umniejsza doniosłości jego pism, że budziły one liczne sprzeciwy dochodząc do granic ortodoksji, a nawet wstępując zdaniem niektórych na drogę odstępstwa, czy to na skutek erudycji uczonego, albo jego nacisku na zwiększenie roli poznania rozumowego wbrew przekonaniu św. Ireneusza, krytykującemu rozum, jeśli za wszelką cenę chce rozstrzygać to, czego nie rozstrzygnęła Ewangelia, albo i z tego powodu, że oficjalna doktryna wiary za czasów Orygenesa nie została jeszcze do końca sformułowana na wielkich soborach. Atakowany przez Epifaniusza w IV wieku został oficjalnie potępiony w VI wieku za rządów Justyniana.

[edytuj] Główne dzieła nieegzegetyczne:

• Περὶ ἀρχῶν Peri archon - O zasadach (220-230)
• Κατὰ Κέλσου Kata Kelsu - Przeciw Celsusowi (246-248)

[edytuj] W Polsce wydano (lista podstawowa, więcej w pracy wskazanej niżej):

• Duch i ogień. Wybór tekstów i wprowadzenie Hans Urs von Balthasar, tłum. i red. Stanisław Kalinkowski, Katarzyna Augustyniak, przekł. wstępu i tekstów red. Wincenty Myszor, Kraków-Warszawa 1995.
• Dyskusja z Heraklidesem, tłum. i wstęp A. Zajkowski, "Studia Theologica Varsoviensis" 5 (1967), z. 2, s. 129-180.
• Filokalia, tłum., wstęp i opr. K. Augustyniak, Warszawa: PAX, 1979.
• Homilie o Ewangelii św. Łukasza, tłum. i opr. S. Kalinkowski, wstęp E. Stanula, Pisma Starochrześcijańskich Pisarzy (odtąd skrót: PSP) 36, Warszawa: Wydawnictwo ATK, 1986.
• Homilie o Księgach Izajasza i Ezechiela, Źródła Myśli Teologicznej (odtąd: ŹMT) 16, Kraków: WAM, 2000.
• Homilie o Księdze Jeremiasza. Komentarz do Lamentacji Jeremiasza. Homilie o Księgach Samuela i Księgach Królewskich, tłum. i opr. S. Kalinkowski, wstęp E. Stanula, PSP 30, Warszawa: Wydawnictwo ATK, 1983.
• Homilie o Księgach Liczb, Jozuego i Sędziów, tłum. i oprac. S. Kalinkowski, wstęp E. Stanula, PSP 34 (cz. 1-2), Warszawa: Wydawnictwo ATK, 1986.
• Homilie o Księgach Rodzaju, Wyjścia, Kapłańskiej, tłum. i oprac. S. Kalinkowski, wstęp E. Stanula, PSP 31 (cz. 1-2), Warszawa: Wydawnictwo ATK, 1984.
• Homilie o Pieśni nad Pieśniami, [w:] Metody z Olimpu, Uczta, tłum. S. Kalinkowski, wstęp i opr. E. Stanula, PSP 18 lub 24 (???), Warszawa: Wydawnictwo ATK, 1980.
• Komentarz do Ewangelii św. Jana, tłum. S. Kalinkowski, wstęp i opr. W. Myszor, PSP 28 (cz. 1-2), Warszawa: Wydawnictwo ATK, 1981.
• Komentarz do Ewangelii św. Jana, ŹMT 27, Kraków: WAM, 2003.
• Komentarz do Ewangelii według św. Mateusza, ŹMT 10, Kraków: WAM, 1998.
• Komentarz do Ewangelii według św. Mateusza, część 2, ŹMT 25, Kraków: WAM, 2002.
• Komentarz do Listu św. Pawła do Rzymian, tłum. i opr. S. Kalinkowski, wstęp i opr. E. Stanula, PSP 57, Warszawa: Wydawnictwo ATK, 1993.
• Komentarz do Pieśni nad Pieśniami, tłum. i opr. S. Kalinkowski, Kraków 1994.
• Korespondencja, ŹMT 6, Kraków: WAM, 1999.
• O modlitwie, tłum. W. Kania, (Głos Tradycji 12), Tarnów 1985.
• O modlitwie [w:] Odpowiedź na Słowo. Najstarsi mistrzowie chrześcijańskiej modlitwy, wstęp i opr. Henryk Pietras, Kraków 1993, s. 99-240.
• O święcie Paschy [w:] Pisma paschalne, tłum., wstęp i opr. S. Kalinkowski, Kraków 1994.
• O zasadach, tłum. S. Kalinkowski, wstęp i opr. S. Kalinkowski, E. Stanula, W. Myszor, PSP 23, Warszawa: Wydawnictwo ATK, 1979.
• O zasadach, wydanie drugie poprawione, tłum. i opr. S. Kalinkowski, wstęp H. Pietras, ŹMT 1, Kraków: Wydawnictwo WAM, 1996.
• Przeciw Celsusowi, tłum. S. Kalinkowski, E. Stanula, W. Myszor, PSP 17, Warszawa: ATK, 1977 (wyd. 2: tłum, wstęp i opr. S. Kalinkowski, Warszawa 1986.)
• Zachęta do męczeństwa [w:] Metody z Olimpu, Uczta, tłum. S. Kalinkowski, wstęp i opr. E. Stanula, PSP 24 lub 18 (???), Warszawa: Wydawnictwo ATK, 1980.

[edytuj] Polska bibliografia przekładów do 2003

Kompletna bibliografia przekładów dzieł Orygenesa na język polski z lat 1901-2003, oprac. Wojciech Stawiszyński [w:] Henri Crouzel, Orygenes, Kraków: Homini, 2004, s. 341-378.

[edytuj] Linki zewnętrzne

• Katecheza Benedykta XVI o Orygenesie

Przypisy