Osoba prawna
Z Wikipedii
Osoba prawna to jeden z rodzajów podmiotów prawa cywilnego. Osobę prawną definiuje się zazwyczaj jako trwałe zespolenie ludzi i środków materialnych w celu realizacji określonych zadań, wyodrębnione w postaci jednostki organizacyjnej wyposażonej przez prawo (przepisy prawa cywilnego) w osobowość prawną. Taka jednostka organizacyjna ma wtedy pełnię podmiotowości prawnej, w szczególności nabywa zdolność prawną oraz zdolność do czynności prawnych (atrybuty przysługujące osobom fizycznym z racji samego istnienia). Wśród osób prawnych nauka prawa (nie samo prawo!) rozróżnia dwa rodzaje: korporacje (związki osób) i fundacje (masy majątkowe). Osoba prawna jest tworem abstrakcyjnym - nie istnieje namacalnie. W związku z tym w nauce prawa istnieje kilka teorii wyjaśniających istotę osoby prawnej.
W Polsce kwestie wspólne dla wszystkich osób prawnych są regulowane przez kodeks cywilny, który też ustanawia jedną z tych osób, o specjalnym statusie - skarb państwa. Inne kategorie osób prawnych są ustanawiane przez ustawy szczególne. Do najważniejszych z nich należą:
- spółki kapitałowe (Kodeks spółek handlowych):
- spółdzielnia (Prawo spółdzielcze),
- przedsiębiorstwo państwowe (ustawa o przedsiębiorstwach państwowych),
- jednostki samorządu terytorialnego: gmina, powiat, województwo (ustawy o samorządzie gminnym, o samorządzie powiatowym i o samorządzie województwa),
- kościół i poszczególne jego jednostki organizacyjne - diecezje, parafie, organizacje kościelne itp. (ustawy regulujące status poszczególnych wyznań),
- wyższa uczelnia (Prawo o szkolnictwie wyższym),
- fundacja (ustawa o fundacjach),
- partia polityczna (ustawa o partiach politycznych),
- stowarzyszenie rejestrowe (Prawo o stowarzyszeniach)
- samodzielny publiczny zakład opieki zdrowotnej (ustawa o zakładach opieki zdrowotnej),
- związek zawodowy (ustawa o związkach zawodowych).
Istnieje wiele innych rodzajów osób prawnych, spośród których większość pojawiła się w polskim prawie cywilnym na fali gorączkowej legislacji ostatnich lat. Mają one raczej marginalne znaczenie.
Osobami prawnymi nie są m.in.:
- spółka cywilna,
- spółki osobowe:
- stowarzyszenie zwykłe
- organy władzy państwowej z aparatami towarzyszącymi (z niektórymi wyjątkami, jak np. fundusze celowe, jednostki samorządu terytorialnego),
- oddział osoby prawnej.
Osoby prawnej nie należy również mylić z przedsiębiorcą i z zakładem pracy lub pracodawcą. Zakresy tych pojęć się krzyżują - można być przedsiębiorcą, pracodawcą lub zakładem pracy nie będąc osobą prawną i odwrotnie.
Powstanie, ustrój i ustanie osób prawnych określają właściwe przepisy, tak więc osobami prawnymi są tylko takie jednostki organizacyjne, którym prawo wprost nadaje ten status; nie wolno więc tworzyć nowych rodzajów osób prawnych nie przewidzianych przez prawo. Prawo również określa organy osoby prawnej, za pomocą których osoba ta działa. Niekiedy dopuszczalna jest w tym zakresie pewna swoboda - wtedy trzeba określić sposób działania organów osoby prawnej w jej statucie (bądź umowie - akcie założycielskim). Jednostka organizacyjna uzyskuje osobowość prawną z chwilą jej wpisu do właściwego rejestru, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej - jest regułą, że osoba prawna musi zostać wpisana do właściwego rejestru (obecnie w Polsce najczęściej jest to Krajowy Rejestr Sądowy) prowadzonego przez właściwy organ (np. sąd rejestrowy).
[edytuj] Osoby prawne w średniowieczu
Początkowo osobowość prawną posiadały:
- fundacje o celach religijno-charytatywnych (tzw. piae causae);
- związki polityczno-terytorialne (opola, żupy);
- związki i instytucje religijne (katolickie biskupstwa i klasztory, żydowskie kahały);
- miasta (początkowo komuny północnowłoskie, w Polsce od około XIII wieku), organizacje miejsce (cechy i gildie kupieckie), uniwersytety;
- od połowy XVI wieku kompanie handlowe, spółki komandytowe (osoby prawne mające na celu prowadzenie działalności gospodarczej).
[edytuj] Historia powstania koncepcji osoby prawnej w USA
W roku 1886 sędzia Morrison Waite prowadzący sprawę Hrabstwo Santa Clara przeciw Kolej Południowego Wybrzeża Pacyfiku, w której to sprawie korporacja nie godziła się na wyższe obciążenia podatkowe niż osób fizycznych, powołując sję na Czternastą Poprawkę do Konstytucji USA, zakazującej państwu odmawiania jakiejkolwiek osobie pozostającej w granicach jego jurysdykcji równej ochrony praw, uznał, że prawo to znajduje zastosowanie również do korporacji. Utrwalana w kolejnych sprawach przez Sąd Najwyższy USA linia orzecznictwa (Charleston R. R. Company przeciw Letson -1844 r. - korporacje uzyskują wgląd do uchwał władz lokalnych i możliwości badania zgodności zgodności tych praw z konstytucją; Dartmouth College przeciw Woodward -1819 r. - proces uniezależniania się od stanowych legislatur) spowodowała traktowanie korporacji niczym osób fizycznych, a orzeczenie ich rozwiązania zaczęto porównywać z karą śmierci wykonaną na organizacji.
[edytuj] Koncepcje osób prawnych - negacja realnego istnienia
- Teoria fikcji (Friedrich Carl von Savigny) - realnym podmiotem prawa może być tylko człowiek, zatem osoby prawne dopuszczane są do obrotu prawnego jedynie na podstawie fikcji prawnej.
- Teoria majątku celowego (Alois Brinz) - osoba prawna jest bezpodmiotowym majątkiem związanym z pewnym celem.
- Teoria interesu (Rudolf Ihering) - osoba prawna jest tylko środkiem techniki prawnej (prawnie chroniony interes może być związany tylko z osobami fizycznymi)..
- Teoria kolektywnej własności (Marcel Planiol) - osoba prawna jest szczególną postacią własności kolektywnej (jej podmiotem jest zbiór ludzi, np. w przypadku własności państwa - całe społeczeństwo).
[edytuj] Koncepcje osób prawnych - uznania realnego bytu
- Teoria organiczna (Otto von Gierke) - osoba prawna to realny, psychofizyczny organizm ukształtowany na wzór organizmu biologicznego.
- Teorie ujmujące osobę prawną jako realny twór społeczny (R. Saleilles, Fryderyk Zoll (młodszy)).
[edytuj] Systemy powstawania osób prawnych
- System koncesyjny - powstanie osoby prawnej uzależnione od specjalnego zezwolenia władz; system historycznie wcześniejszy.
- System rejestracyjny (normatywny) - akt normatywny określa w sposób generalny przesłanki, od których spełnienia zależy powstanie konkretnej osoby prawnej; jedną z przesłanek jest wpis do odpowiedniego rejestru (nie ma potrzeby uzyskiwania zezwolenia organu państwa). Przejście na system rejestracyjny nastąpiło na przełomie XIX i XX wieku.
- System ustawowy - w drodze ustawy tworzona jest pewna instytucja , a przepisy tej ustawy nadają jej jednocześnie osobowość prawną. W tym trybie powstają m.in. państwowe szkoły wyższe, a także wyspecjalizowane agencje państwowe.
[edytuj] Rodzaje osób prawnych
- Korporacje - związki osób - zbiorowości osób fizycznych mających kompetencje do dysponowania majątkiem korporacji i rozwijania jej działalności.
- Fundacje - masy majątkowe - oparte na majątku, który miał być przeznaczony na dany cel (określony w akcie fundacyjnym).
[edytuj] Osoby prawne w prawie prywatnym międzynarodowym
Istnieję pewne rozbieżności, co do statutu personalnego osoby prawnej, czyli jakiemu prawu ma podlegać ocena zdolności i inne elementy statutu osobowego osoby prawnej. Największą popularnością[1] cieszy się teoria siedziby osoby prawnej. Na jej gruncie stoi polska ustawa Prawo prywatne międzynarodowe z 1965 roku, która stanowi, że zdolność osoby prawnej podlega prawu państwa, w którym osoba ta ma siedzibę[2].
Europejski Trybunał Sprawiedliwości w wyroku z 5 listopada 2002 roku w sprawie Überseering BV przeciwko Nordic Construction Company Baumanagement GmbH stwierdził, że spółka założona zgodnie z prawem jednego państwa członkowskiego powinna być uznana w innym państwie członkowskim, do którego przeniosła swoją rzeczywistą siedzibę. Z kolei to inne państwo członkowskiego powinno uznać jej zdolność prawną i sądową, przyznaną jej przez prawo państwo, w którym powstała.
W wyroku z 13 grudnia 2005 roku w sprawie Sevic System AG stwierdził, że przepisy krajowe utrudniające spółkom połączenie transgraniczne są niezgodne z gwarantowaną przez Traktat swobodą przedsiębiorczości.
Konwencja lugańska przy ustalaniu siedziby osób prawnych nakazuje posługiwać się normami własnego prawa prywatnego międzynarodowego.
Rozporządzenie Rady (WE) nr 44/2001 z 22 grudnia 2000 roku o jurysdykcji oraz uznawaniu i wykonywaniu orzeczeń w sprawach cywilnych i handlowych stwierdza, że spółki i osoby prawne mają "miejsce zamieszkania" tam, gdzie znajduje się ich statutowa siedziba, główny organ zarządzający lub główne przedsiębiorstwo. W efekcie powód ma wybór prawa na podstawie prawa którego "miejsca zamieszkania" wytoczy sprawę.
"Fuzja dwóch osób prawnych mających siedzibę w różnych państwach wymaga zachowania przesłanek przewidzianych w obu wchodzących w grę systemach prawnych"[3].
[edytuj] Zobacz też
Przypisy
- ↑ M. Pazdan, Prawo prywatne międzynarodowe, wyd. 10, Warszawa 2007, s. 100.
- ↑ Chodzi o rzeczywistą, faktyczną siedzibę organów zarządzających (kierujących); M. Pazdan, Prawo prywatne międzynarodowe, wyd. 10, Warszawa 2007, s. 101.
- ↑ M. Pazdan, Prawo prywatne międzynarodowe, wyd. 10, Warszawa 2007, s. 106.
