Państwo stanowe
Z Wikipedii
Państwo stanowe (niem. Freie Standesherrschaft) – jednostka podziału terytorialnego istniejąca na Śląsku od końca XV wieku.
Spis treści |
[edytuj] Powstanie
Z biegiem stuleci wygasły śląskie rody książęce, np. Piastowie, Przemyślidzi. Zdarzało się wówczas, że księstwa lub ich części trafiały w ręce osób nie pochodzących z dynastii panujących. Władcy ci nie byli książętami. Nazywano ich „panami” lub „wolnymi panami”. Pierwsze państwa stanowe powstały za rządów króla węgierskiego (i tytularnego króla Czech) Macieja Korwina, który zajął część Śląska. Z upływem dziesięcioleci powiększająca się grupa panów podzieliła się na dwie mniejsze: panów stanowych (władających niższymi państwami stanowymi) oraz wyżej stojących wolnych panów stanowych (do nich należały wolne państwa stanowe).
[edytuj] Uprawnienia
Wolne państwa stanowe były „…na podstawie specjalnych przywilejów wyłączone z ogólnej administracji i jurysdykcji, (…) [a ich] właściciele podlegali bezpośrednio cesarzowi, z pominięciem książąt i starostów. Wolni panowie stanowi mieli swe sądowe forum tylko przed panującym lub przed praską izbą apelacyjną i zasiadali w sejmie śląskim w kurii książęcej. Od sytuacji książąt różniło ich w sejmie jedynie to, że posiadali oni wszyscy łącznie jeden głos (wotum), gdy tymczasem każdy z książąt rozporządzał własnym odrębnym głosem…” . Cesarz władał Śląskiem jako król Czech, gdyż Śląsk należał do Czech już od XIII w. a od 1526 r. królami Czech byli Habsburgowie, którzy nosili również koronę cesarską i byli królami Węgier.
Wolne państwa stanowe nazywano stanami większymi (status maiores) „…terminu tego używano także na oznaczenie wszystkich stanów reprezentowanych w sejmie...”
Na Śląsku istniała jeszcze kategoria wolnych lenn zamkowych. W przeciwieństwie do wolnych państw stanowych nazywanych stanami większymi (zob. wyż.), wolne lenna zamkowe zwano stanami mniejszymi (status minores). „…Sytuacja ich wobec monarchy była identyczna jak wolnych państw, tzn. nie były podporządkowane żadnemu z księstw, w którego granicach leżały. Nie były one jednak reprezentowane w sejmie przez swoich właścicieli, tak jak wolne państwa stanowe. W 1740 r. liczono ich na Śląsku dwadzieścia cztery."
(cytaty wg: Historia Śląska, t. I, cz.III…, s. 472.)
[edytuj] Państwa stanowe
[edytuj] Na Śląsku
- sycowskie (Groß-Wartenberg) 1489 - 1830 (1945)
- milickie (Militsch) 1494
- żmigrodzkie (Trachenberg) 1492 - 1830 (1945)
- wodzisławskie (Vladislaviensis lub Loslauviensis) 1502-1742
- pszczyńskie (Pleß)
- Goszcz (Goschütz) 1670 - 1830 (1945)
- ziemia bytomska (Beuthen) 1697 - 1830 (1945)
- ziemia bogumińska (Oderberg)
- Siedlisko-Bytom Odrzański (Carolath-Beuthen) 1697 - 1830 (1945)
- mysłowickie (Myslowitz)
- bielskie (Bielitz)
- lublinieckie ("Lublintz") 1587 - ?
(lista niepełna)
[edytuj] Mniejsze państwa stanowe
- Cieszków (Freyhan)
- Nowy Zamek (także Nowe Grodzisko) (Neuschloss)
- Sułów (Sulau)
- Książ (Fürstenstein) - w ręku rodu Hochbergów
- Frydek (Friedeck)
- Frysztat (Freistadt)
(lista niepełna)
[edytuj] Fryzja
- Herrlichkeit von In- und Kniphausen
[edytuj] Nadrenia-Palatynat
- Herrlichkeit Erpel
[edytuj] Państwa stanowe na Łużycach
- Żary-Trzebiel (Sorau-Triebel)
- Mużaków (Bad Muskau)
- Wojerce (Hoyerswerda)
- Frydlant-Zawidów (Friedland - Seidenberg), potem Rybarzowice (Reibersdorf) 1551
- Forst- Brody (Forst-Pförten)
[edytuj] Literatura
- Stanisław Śreniowski, Historia ustroju Śląska, Katowice Wrocław 1948, s.89-90
- Historia Śląska, t.I, do roku 1763, p. red. Karola Maleczyńskiego, cz. III, od końca XVI w. do 1763, pr. zb., Wrocław Warszawa Kraków 1963, s. 472
