Partyzanckie walki polsko-ukraińskie w latach 1944-1945
Z Wikipedii
Starcia partyzantki polskiej i ukraińskiej w latach 1944-1945.
Spis treści |
[edytuj] Walki w powiecie hrubieszowskim, tomaszowskim i lubaczowskim
[edytuj] Przyczyny konfliktu
Z początkiem 1944 roku doszło do dramatycznych wydarzeń na lewym brzegu Bugu, w powiatach hrubieszowskim, tomaszowskim i lubaczowskim. Od stycznia tego roku do końca okupacji niemieckiej trwały tutaj natężone walki toczone przez oddziały Armii Krajowej i Batalionów Chłopskich z oddziałami Ukraińskiej Powstańczej Armii.
Korzenie tych wydarzeń sięgają tragedii Zamojszczyzny, kiedy to Niemcy, wysiedlając zarówno Polaków, jak i Ukraińców, tych drugich osiedlali następnie w wysiedlonych w tym celu polskich wsiach powiatu hrubieszowskiego. Zdarzało się, że polska partyzantka atakowała takie wsie ukraińskie, paląc i zabijając ich mieszkańców. Ponadto polski ruch oporu wykonywał wyroki śmierci na Ukraińcach uznanych za winnych współpracy z Niemcami. Atakowano również wsie uznane za bazy partyzantki ukraińskiej.
Należy podkreślić, że wydarzenia na Zamojszczyźnie były fragmentem szerszego polsko—ukraińskiego konfliktu, który przeniósł się na te tereny z Wołynia i Wschodniej Galicji. Jego podłożem były przede wszystkim ukraińskie dążenia narodowe. Utworzona w 1942 roku Ukraińska Powstańcza Armia walcząc z polską i radziecką partyzantką, terrorem zmuszała Polaków do opuszczenia spornych ziem.
W marcu 1944 r. ruszyła z kolei ofensywa polska, skoordynowana z walkami 27 Wołyńskiej Dywizji AK za Bugiem. W jej toku palono wsie ukraińskie, były również ofiary wśród ludności cywilnej.
[edytuj] Przebieg walk
Decyzja o przeprowadzeniu akcji na wsie ukraińskie w powiecie hrubieszowskim nie zapadła jednomyślnie. Przeciwnicy akcji obawiali się jej skutków politycznych i dalszego zaognienia polsko–ukraińskich stosunków na tym obszarze. Ponieważ siły znajdujące się w obwodzie hrubieszowskim były zbyt słabe dla dokonania tej operacji zobowiązano komendantów obwodów tomaszowskiego i zamojskiego do udzielenia pomocy oddziałom obwodu hrubieszowskiego. W pierwszych dniach marca w Steniatynie został omówiony szczegółowy plan działania.
Wieczorem dnia 7 marca 1944 r. w lesie Lipowiec koło Tyszowiec nastąpiła koncentracja tomaszowskich oddziałów AK w sile około 1200 żołnierzy, pod dowództwem por. Zenona Jachymka Wiktora. Drugie zgrupowanie, liczące około 800 żołnierzy, dowodzone było przez por. Eugeniusza Siomę Lecha.
O świcie 10 marca polskie oddziały pod dowództwem „Wiktora” uderzyły na Sahryń. Po ciężkiej walce wieś została całkowicie zniszczona, między innymi spłonęła cerkiew i kościół. Dalsze działania w kierunku Werbkowic zakończyły się niepowodzeniem. Również zgrupowanie „Lecha” zmuszone zostało do odwrotu. W Miętkiem ranny został dowódca zgrupowania, por. Lech. W czasie stoczonych bojów spłonęło wiele wsi ukraińskich. Po dwudniowych walkach polskie oddziały wycofały się pod Komarów, a następnie powróciły do miejsc stacjonowania.
Nie był to jednak koniec walk polsko–ukraińskich. Odziały AK i BCH prowadziły dalej, choć na mniejszą skalę działania ofensywne i tak 19 marca zaatakowano wsie Modryń, Modryniec, Masłomęcz, Mieniany, Cichobórz i Kosmów, niszcząc ukraińską obronę.
Wkrótce jednak nastąpiła kontrofensywa wojsk UPA. Wkroczyły one w dniu 16 marca od strony południowej na Lubelszczyznę na teren ówczesnych gmin Tarnoszyn, Telatyn i Poturzyn. Oddziały UPA rozbrajały polską samoobronę, zabijając ludność i paląc wsie. Zmuszało to ludność polską do ucieczki na tereny kontrolowane przez AK i BCH. Pod koniec marca 1944 roku ludność polska została prawie całkowicie ewakuowana z terenów powiatu hrubieszowskiego, położonych na południe od szosy Hrubieszów–Zamość, z wyjątkiem części gminy Dołhobyczów. Marcowe walki polsko–ukraińskie doprowadziły do zniszczenia wielu miejscowości, w ich wyniku ucierpiała zarówno ludność polska jak i ukraińska. Ponadto rozszerzył się i zaognił konflikt narodowościowy, który musiał prowadzić do dalszych walk o charakterze wojskowym.
W dniu 1 kwietnia oddziały polskie i resztki polskiej ludności zostały ostatecznie wyparte z Dołhobyczowa. Wkrótce rozpoczęto ewakuację ludności polskiej z Telatyna w głąb powiatu tomaszowskiego i biłgorajskiego. W czasie ewakuacji ludności polskiej doszło w Poturzynie do zbrodni - we wczesnych godzinach rannych jednostka 14 Dywizji Grenadierów SS, wspierana pododdziałem UPA, wtargnęła do wsi, gdzie znajdowała się wielka grupa uciekinierów, zginęło 162 osoby cywilne.
Polacy znaleźli się w defensywie, prowadząc walki obronne. Całością dowodził komendant obwodu tomaszowskiego mjr Wilhelm Szczepankiewicz Drugak, który wraz ze sztabem stacjonował w Kolonii Steniatyn. W dniach od 2 do 9 kwietnia na wschodni odcinek polskich linii obrony uderzyły oddziały UPA, wspierane jednostkami SS-Galizien i Ordnungspolizei. Celem działań oddziałów ukraińskich było opanowanie terenu gmin Jarczów, Tarnoszyn, Telatyn oraz częściowo Łaszczów i Tyszowce oraz zepchnięcie oddziałów AK za Huczwę. Stoczona w dniu 5 kwietnia bitwa zakończyła się sukcesem wojsk polskich, które utrzymały zajmowane linie obrony. Partyzanci stracili jedynie wieś Żerniki.
Dnia 9 kwietnia 1944 roku, w pierwszy dzień Wielkanocy, doszło do nowej wielkiej bitwy na całej długości polskiej linii obrony — od Telatyna do Jarczowa. Była to jedna z najbardziej zaciekłych i krwawych bitew stoczonych w czasie okupacji przez oddziały AK i BCH z jednostkami UPA na terenie Zamojszczyzny.
Główne uderzenie oddziałów UPA skierowane zostało na odcinek Telatyn–Steniatyn–Posadów–Rokitno. Natarcie Ukraińców na tym odcinku prowadzone było przy użyciu około 2000 ludzi, wspartych silnym ogniem moździerzy, granatników i ciężkiej broni maszynowej. Szczególnie zaciekłe walki toczyły się o kolonię posadowską, która przechodziła z rąk do rąk, pod Steniatynem oraz o wieś Żulice, której broniły polskie oddziały. Ranni w walkach pod Steniatynem, Posadowem i Żulicami kierowani byli do szpitali polowych w Pukarzowie i Wólce Pukarzowskiej. W bitwie pod Telatynem, Żulicami, Steniatynem, Posadowem i Rokitnem brało udział około 1000 żołnierzy AK i BCH. Wielu z nich poległo lub odniosło rany. Bitwa w dniu 9 kwietnia nie przyniosła oddziałom UPA spodziewanego rezultatu. Oddziały polskie, mimo ciężkich strat i utraty rejonu Telatyna, utrzymały swoje główne pozycje i nie pozwoliły wyprzeć się z tego rejonu.
[edytuj] Polska ofensywa na Ulhówek i Rzeczycę
1 czerwca 1944 r. oddziały polskie zaczęły przygotowywać się do natarcia na około pięćdziesięciokilometrowym odcinku Tyszowce–Łaszczów–Jarczów. Jego celem miało być ponoć uprzedzenie akcji oddziałów UPA. Główne uderzenie miało być skierowane na Ulhówek i Rzeczycę, które stanowiły kluczowy punkt w pozycjach UPA. Na wymienionym odcinku polskich linii wyjściowych utworzono 9 zgrupowań. Sztab odcinka wschodniego i punkt dowodzenia oddziałów polskich rozlokowany był w lesie Bukowiec za wsią Grodysławice. Przed uderzeniem od tyłu zabezpieczono się minując szosy m.in. szosę Tomaszów–Łaszczów na odcinku Łaszczów–Wólka Pukarzowska–Grodysławice. Przygotowano również cztery szpitale polowe rozlokowane w lesie Bukowiec, u członków AK Kacpra Sieka i Roja we wsi Pawłówka, w kolonii Muratyn, a także w folwarku Józefa Paskiewicza. Wśród osób przygotowujących zaplecze sanitarne była również Ewelina Vonau Ewa z Grodysławic, komendantka Wojskowej Służby Kobiet I rejonu obwodu tomaszowskiego. W przeddzień bitwy oddziały pierwszego zgrupowania opuściły las tyszowiecki i ruszyły przez Turkowice w kierunku wsi Dąbrowa, której jednak nie dało się zdobyć, ponieważ zajął ją silny oddział Wehrmachtu.
2 czerwca 1944 o godzinie 2 w nocy pozostałe zgrupowania polskie przystąpiły do ofensywy. Rozpoczęła się największa na Zamojszczyźnie bitwa z wojskami Ukraińskiej Powstańczej Armii. Główny bój stoczony został w rejonie wsi Ulhówek i Rzeczyca. Upowcy przeważali liczebnie, byli lepiej uzbrojeni niż oddziały BCH i AK, a ponadto walczyli z umocnionych silnie pozycji obronnych. W bitwie pod Rzeczycą i Ulhówkiem oddziały polskie poniosły ciężkie straty. Również działania ofensywne Polaków w innych rejonach nie przyniosły spodziewanych sukcesów.
Należy dodać, że w trakcie polsko–ukraińskich walk Niemcy nie pozostali bierni. Do akcji włączyło się lotnictwo niemieckie. Już o godz. 8 rano sześć samolotów zbombardowało i ostrzelało z broni pokładowej oddziały polskie wzdłuż całej linii toczących się walk. Ataki samolotów powtarzały się kilkakrotnie i trwały do godziny 13. Ponadto lotnictwo niemieckie zbombardowało szpitale polowe w lesie Bukowiec, w Pawłówce, Kolonii Muratyn i folwarku Paszkiewicza.
Całodzienna, krwawa bitwa zakończyła się około godziny 16. W czasie jej trwania spłonęły wsie: Posadów, Szlatyń, Łubcze, Żerniki, Rzeczyca, Podlodów i w części Ulhówek, a w czasie wycofywania się oddziałów — wieś Zimno.
W godzinach wieczornych wszystkie zgrupowania rozpoczęły odwrót, wycofując się na linię rzeki Huczwy. Zgrupowaniom polskim nie udało się przełamać linii obronnych UPA. W walkach 2 czerwca zginęło 71 żołnierzy AK, około 100 partyzantów zostało rannych, straty ukraińskie nie są znane.
[edytuj] Kontratak ukraiński
Do kontrakcji oddziałów UPA doszło 14 czerwca 1944 roku. Wtedy to oddziały ukraińskie zaatakowały część Łaszczowa zwaną Podhajce. Na pomoc palonej wsi pośpieszyły oddziały polskie stacjonujące w Kolonii Nadolce w sile ok. 120 ludzi. Niebawem w największym pośpiechu ściągać zaczęły oddziały i grupy żołnierzy z okolicznych miejscowości, między innymi z Pukarzowa, Wólki Pukarzowskiej, Muratyna, Czartowca i samorzutnie włączały się do walki. Pod koniec walki przybyła również kompania „Żelazna”. Ukraińcy pod naporem oddziałów polskich wycofali się, lecz Podhajce spłonęły.
Walki polsko–ukraińskie prowadzone w warunkach wojny, często ze wzajemnym okrucieństwem, doprowadziły do zniszczenia dziesiątków wsi, śmierć poniosło wielu żołnierzy AK i UPA, niemałe były również ofiary wśród ludności cywilnej.
Walki trwały aż do lipca 1944, przerwało je dopiero nadejście frontu i wkroczenie jednostek Armii Czerwonej 1 Frontu Ukraińskiego.
[edytuj] Walki w powiecie przemyskim i dobromilskim
W tym rejonie starcia rozpoczęły się na początku 1945, kiedy ruszył front i radykalnie zmniejszyła się ilość żołnierzy na tym terenie, i przyjęły nie charakter walk zbrojnych, a wzajemnych drobnych potyczek i krwawych pacyfikacji ludności cywilnej. Większość z akcji miała być "zachętą" dla ludności ukraińskiej do zgłoszenia się do akcji wysiedleńczej do ZSRR.
Po przejściu frontu pierwszą akcją był napad "nieznanych sprawców" 8 lutego 1945 na wieś Iskań, w czasie którego zabito 15 osób narodowości ukraińskiej. 13 lutego zabito w Przedmieściu Dubieckim 3 Ukraińców pełniących nocną straż.
16 lutego połączone polskie grupy Jana Kotwickiego Ślepego z Borownicy i Ludwika Grodeckiego z Birczy, liczące razem 150-200 osób, napadły na wsie Jawornik Ruski, Żohatyn, Piątkowa oraz przysiółki Poruty i Zahuty, zabijając co najmniej 27 osob.
[edytuj] Literatura
- Jerzy Markiewicz - "Partyzancki kraj", Lublin 1980, ISBN 83-222-0195-8
- Władysław Szelągowski - "Kryptonim Bastion", Warszawa 1968
- Jan Pisuliński - "Konflikt polsko-ukraiński w powiecie przemyskim zimą i wiosną 1945 roku i udział w nim grupy Romana Kisiela Sępa", Pamięć i Sprawiedliwość nr 2 (2005)
