Puchacz

Z Wikipedii

Puchacz
Systematyka
Domena	eukarioty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Nadrząd	neognatyczne
Rząd	sowy
Rodzina	puszczykowate
Gatunek	puchacz
Nazwa systematyczna
Bubo bubo
(Linnaeus, 1758)
Status ochronny
Kategoria zagrożenia (CzKGZ) EX EW CR EN VU NT LC Kategoria: niższego ryzyka
Zasięg występowania
Galeria zdjęć w Wikimedia Commons

Puchacz (Bubo bubo) - duża sowa z rodziny puszczykowatych. Występuje wyspowo w południowej, środkowej i północnej Europie, północnej Afryce oraz Azji.

W Polsce skrajnie nieliczny ptak lęgowy (ok. 270 par). Główne obszary występowania to góry na południu kraju, Pomorze i północna Wielkopolska, puszcze w północno-wschodniej Polsce oraz Pojezierze Łęczyńsko-Włodawskie.

Spis treści 1 Charakterystyka 2 Środowisko 3 Pożywienie 4 Lęgi 5 Status i ochrona 6 Podgatunki 7 Zobacz też 8 Bibliografia

[edytuj] Charakterystyka

Wygląd zewnętrzny 

Największa europejska sowa. Upierzenie nieco podobne do uszatki, ale jest zdecydowana różnica w wielkości. Obie płci ubarwione jednakowo, ale samice są większe. Sylwetka masywna, z dużą okrągłą głową, szerokimi zaokrąglonymi skrzydłami i krótkim ogonem. Na głowie charakterystyczne "uszy" o dł. 8 cm utworzone z piór, zwykle położone poziomo, a stawiane gdy ptak jest zaniepokojony. Szlara słabo zaznaczona, wokół dzioba jasne pióra. Duże, pomarańczowe oczy. Upierzenie w różnych odcieniach brązu, na wierzchu ciała z ciemnym wzorem przypominającym korę, a od spodu bardziej żółtawe z ciemnym podłużnym kreskowaniem. Na piersi plamy są intensywniejsze, przypominają kształtem krople. Spód skrzydeł jaśniejszy od reszty upierzenia. Lotki pierwszorzędowe rdzawobrązowe, ciemno prążkowane, co jest widoczne w locie. Nogi i stopy opierzone. Młode podobne do dorosłych; po opuszczeniu gniazda mają pióra poprzerastane resztkami puchu, a później ich upierzenie staje się nieco ciemniejsze.

Rozmiary 

dł. ciała ok. 60-78 cm, rozpiętość skrzydeł ok. 155-180 cm

Waga 

waga ok. 2-4 kg

Głos 

Samiec odzywa się najintensywniej w porach wieczornych lub o zmroku. Jest to przerywane co 8-12 sekund, bardzo donośne (słyszane nawet do 5 km) "pu-hu" lub "PHUoo". Samica odpowiada tym samym, lecz o oktawę wyższym i ochrypłym głosem. Okrzyki alarmowe są ostre, szczekliwe. Zaniepokojone kłapią też dziobem. Puchacze odzywają się praktycznie przez cały rok, najintensywniej jesienią (IX-X) oraz zimą przed złożeniem jaj (I-II).

Zachowanie 

Aktywny o zmierzchu i świcie oraz w nocy. Gdy nie poluje, siada na eksponowanych punktach. W dzień przesiaduje na półce skalnej albo na grubej gałęzi w koronie drzewa, przy pniu. W locie dość szybko, płytko i sztywno uderza skrzydłami. Lot nieco chwiejny, potrafi robić nagłe zwroty. Osiadły; jedynie niedojrzałe ptaki w pierwszym roku życia koczują, poszukując własnego terytorium, a osobniki z gór mogą schodzić w niższe partie. Bardzo wrażliwy na niepokojenie, spłoszony z gniazda może porzucić lęg.

Długość życia 

Na wolności puchacz dożywa maksymalnie 20 lat, w niewoli nawet do 60^[1].

[edytuj] Środowisko

Stare, zwarte, rozległe lasy (częściej iglaste) w pobliżu bagien i jezior lub innych otwartych przestrzeni. Występuje również w górach, gdzie wybiera skaliste wąwozy i urwiska. Na południu zamieszkuje też obszary pustynne. Terytorium lęgowe ma promień ok. 2-4 km, zimą więcej. Potrzebuje ustronnego miejsca na założenie gniazda, gdzie nie będzie niepokojony, oraz otwartej przestrzeni i luźnych zadrzewień, gdzie będzie mógł polować.

[edytuj] Pożywienie

Ptaki i ssaki wielkości od wróbla i myszy, aż po cietrzewia czy zająca, jednakże nie gardzi też dużymi chrząszczami i żabami. Potrafi upolować młode lisy i sarny, inne sowy, myszołowy, a nawet jastrzębia. Lokalnie może być wyspecjalizowany w chwytaniu jednego rodzaju ofiar, np. karczowników w Szwecji, dzikich królików w Prowansji, jeży w niektórych rejonach Niemiec^[2]. Poluje z zasiadki lub z niskiego lotu nad ziemią. Nadmiar ofiar składuje w pobliżu gniazda, między korzeniami drzew lub skałami.

Wypluwki są bardzo duże, o średnich wymiarach 70x35 mm. Mają zbitą konsystencję i szary lub jasnobrązowy kolor. Zawierają przede wszystkim czaszki drobnych ssaków, a także kości, pióra i dzioby ptasie oraz kolce jeży.

[edytuj] Lęgi

Wyprowadza jeden lęg w roku. Moment złożenia jaj przypada od lutego do początku kwietnia. Część par może w danym roku w ogóle nie przystępować do lęgu. Pary pozostają razem przez całe życia.

Gniazdo 

Na nizinach gniazdo znajduje się na drzewie (częściej iglastym), w rozwidleniu konarów w środkowej części korony, albo też na ziemi (u nasady pnia, na kępie w olsie, pod wykrotem). Najczęściej zajmuje opuszczone gniazda dużych ptaków jak myszołów czy bocian czarny. W górach gnieździ się na półkach i w załomach skał. Rzadziej gniazduje w dużych dziuplach. W obrębie terytorium puchacz ma kilka miejsc gniazdowych, z których korzysta na zmianę. Gniazdo ma postać płytkiego dołka, wypełnionego suchą trawą, mchem lub gałęziami, który z czasem zapełnia się wypluwkami oraz sierścią i piórami ofiar.

Jaja i wysiadywanie 

W zniesieniu przeważnie 2-3 jaja, niemal kuliste, równobiegunowe, białe ze słabym połyskiem. Skorupka chropowata, gruba, często z wapiennymi gruzełkami. Średnie wymiary 60x49 mm. Jaja są składane w odstępach 2-3 dniowych i wysiadywane od złożenia pierwszego jaja przez ok. 32-35 dni.

Pisklęta 

Pisklęta klują się niejednocześnie, w związku z tym jest między nimi różnica wielkości. Na początku są ślepe, po 4 dniach otwierają oczy, a w 3. tygodniu życia znika mleczna poświata pokrywająca oczy. Wtedy też młode zaczynają samodzielnie pobierać pokarm. Opuszczają gniazdo po ok. 35 dniach, nie będąc jeszcze lotne. W 7. tygodniu życia potrafią już latać. Dojrzałość płciową uzyskują w 2-3. roku życia.

[edytuj] Status i ochrona

Gatunek nie jest globalnie zagrożony wg danych IUCN (status LC - least concern). Populacja puchaczy zmniejsza się jednak i w niektórych krajach Europy jest to ptak ginący lub w ogóle niespotykany. Głównymi zagrożeniami są:

• zakłócenia na obszarach lęgowisk, na które ten ptak jest szczególnie wrażliwy i może nawet całkowicie porzucić lęg. Mogą one być spowodowane aktywnością człowieka (turystyka, wspinaczka skałkowa, sporty) lub gospodarką leśną.
• kolizje z pojazdami i przewodami wysokiego napięcia
• intensyfikacja rolnictwa, która niekorzystnie wpływa na tereny łowieckie puchacza.

W Polsce objęty ochroną gatunkową ścisłą. Wg rozporządzenia Ministra Środowiska^[3] wymaga ochrony czynnej. Wokół gniazd puchaczy obowiązuje strefa ochronna: przez cały rok w promieniu do 200 m, a okresowo (od 1 stycznia do 31 lipca) - w promieniu do 500 m od gniazda.

Również w innych krajach prowadzi się działania ochronne lub reintrodukcję. Niezbędna jest dalsza ochrona, głównie terenów lęgowych. Wśród możliwych metod ochrony można wymienić:

• tworzenie stref ochronnych wokół gniazd
• budowanie sztucznych gniazd i platform, oczyszczanie zarośniętych, opuszczonych gniazd, zabezpieczanie kęp w olsach - tam gdzie problemem może być brak naturalnych miejsc gniazdowych lub gdzie są one narażone na plądrowanie przez naziemne drapieżniki
• ograniczanie penetracji ludzkiej w sezonie lęgowym puchaczy (od stycznia do końca lipca).

[edytuj] Podgatunki

Wyróżnia się 16 podgatunków ^[4], zamieszkujących odpowiednio:

• B. b. bubo - większość Europy
• B. b. hispanus - Płw. Iberyjski
• B. b. interpositus - Ukraina, Kaukaz
• B. b. sibiricus - Ural
• B. b. ruthenus - wschodnia Europa
• B. b. turcomanus - środkowa Azja
• B. b. nikolskii - Bliski Wschód
• B. b. auspicabilis -
• B. b. borissowi - wschodnia Rosja i Japonia
• B. b. hemachalana - środkowa Azja
• B. b. jakutensis - wschodnia Rosja
• B. b. kiautschensis - Daleki Wschód
• B. b. tarimensis - Chiny i Mongolia
• B. b. yenisseensis - Chiny, Mongolia i Rosja
• B. b. tibetanus - Tybet
• B. b. ussuriensis - Chiny, Mongolia i Rosja

Niektórzy systematycy uznają puchacza indyjskiego (Bubo bengalensis) za podgatunek puchacza.

[edytuj] Zobacz też

• ptaki Polski

[edytuj] Bibliografia

• Ludwik Tomiałojć, Tadeusz Stawarczyk Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebność i zmiany, PTPP "pro Natura", Wrocław 2003, ISBN 83-919626-1-X, s. 462-464
• praca zbiorowa pod red. Romualda Mikuska, 2005, Metody badań i ochrony sów, Kraków, Fundacja Wspierania Inicjatyw Ekologicznych, ISBN 83-87331-71-6, s. 93-98
• Ptaki Europy. Przewodnik ilustrowany, Świat Książki, Warszawa 2003, ISBN 83-7311-826-8, s. 234
• Klaus Richarz, Anne Puchta Ptaki - Przewodnik, Muza SA, Warszawa 2006, ISBN 83-7495-018-8, ISBN 978-83-7495-018-3, s. 250
• Peter Hayman, Rob Hume Ptaki drapieżne, Muza SA, Warszawa 2007, ISBN 978-83-7495-075-6, s. 158-159
• Lars Jonsson Ptaki Europy i obszaru śródziemnomorskiego, Muza SA, Warszawa 2006, ISBN 83-7319-927-6, s. 314

1. ↑ http://www.owlpages.com/owls.php?genus=Bubo&species=bubo
2. ↑ K. Richarz, A. Puchta, op.cit.
3. ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 28 września 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących zwierząt objętych ochroną
4. ↑ Lepage D., Bubo bubo. Światowy wykaz ptaków. Avibase. Dostęp 8 stycznia 2008.