Radogoszcz (więzienie)
Z Wikipedii
Współrzędne: 51°48'34.30" N 19°26'19.60" E
Mauzoleum na Radogoszczu nr rej. 525-VII-19 z 3.03.1950, ZS-2/24 z 3.04.1964 oraz A/24 z 20.01.1971 |
|
 Mauzoleum na Radogoszczu |
|
| Miejsce | Łódź Polska |
| Adres | ul. Zgierska 147 |
| Typ budynku | Mauzoleum (była fabryka) |
| Pierwszy właściciel | Samuel Abbe |
| Zniszczono | z 17 na 18 stycznia 1945 |
| strona internetowa budynku | |
Radogoszcz – Rozszerzone Więzienie Policyjne, utworzone 1 lipca 1940, w fabryce włókienniczej Samuela Abbego, położonej u zbiegu obecnych ulic Zgierskiej i gen. J. Sowińskiego.
Powstało na bazie obozu przejściowego stworzonego w listopadzie 1939 w fabryce włókienniczej Michała Glazera, przy ówczesnej ul. Krakowskiej, dziś Liściastej. Tamtejszy obóz powstał ok. 9-10 listopada 1939, dla realizacji przez łódzkie gestapo dużej akcji represyjnej skierowanej przeciwko miejscowej inteligencji. W tym czasie w fabryce Abbego funkcjonował obóz przesiedleńczy dla ludności cywilnej. W II połowie grudnia 1939, po zakończeniu zasadniczego etapu wspomnianej akcji represyjnej - w wyniku której rozstrzelano co najmniej 500 osób w pobliskich lasach lućmierskich - zaczęto stopniowo przemieszczać pozostałych w fabryce M. Glazera więźniów do fabryki S. Abbego. Ostatnia ich grupa opuściła teren fabryki przy Krakowskiej (Liściastej) w dniu 5 stycznia 1940 roku. Przez następne 6 miesięcy w fabryce S. Abbego funkcjonowały jednocześnie i obóz przesiedleńczy i obóz tymczasowy. W obozie przesiedleńczym, w hali fabrycznej dla osób wysiedlonych m.in. z Kujaw zapewniono spanie na słomie i wyżywienie rację chleba oraz zupę z brukwi. Osoby tam umieszczone (także starcy i dzieci) przechodziły trzykrotną selekcję oraz badania lekarskie. Wszystkim zabierano cenniejsze rzeczy. W wypadku stwierdzenia pochodzenia żydowskiego osoby kierowane były do obozów koncentracyjnych. Osoby młode i zdrowe kierowano na roboty przymusowe do Niemiec, a pozostałe na teren Generalnego Gubernatorstwa (m.in. do Tomaszowa). Nielicznym młodym udało się uniknąć wywózki do Niemiec dzięki symulowaniu jaglicy, poprzez sypanie cukru do oczu (z własnych zapasów żywności) - porada współwięźnia lekarza.
Radogoszcz był więzieniem wyłącznie męskim. Zasadniczą funkcją więzienia radogoskiego było gromadzenie więźniów w większe grupy w celu wysyłki do rzeczywistych więzień, np. w Sieradzu, Wieluniu czy Łęczycy, do obozów pracy przymusowej, np. do Ostrowa Wielkopolskiego, bądź do obozów koncentracyjnych, np. Auschwitz-Birkenau, Gross-Rosen, Mauthausen-Gusen, Dachau. Szacuje się, bo prawie cała dokumentacja więzienia zaginęła po wojnie, a przez Radogoszcz przeszło około 40 tys. osób. Bezpośrednio na miejscu, szacunkowo, w wyniku znęcania się załogi więzienia i niezwykle trudnych warunków bytowania śmierć mogło ponieść ok. 2 tys. więźniów.
Większość osadzonych to osoby, które popełniły "przestępstwa" przeciwko interesom III Rzeszy. Do takich przypadków należały: nielegalny ubój i szmuglowanie żywności ze wsi, nielegalne przekraczanie granicy pomiędzy Generalnym Gubernatorstwem i Krajem Warty, ucieczki z robót przymusowych w Niemczech. Również przywożono tu zatrzymanych w "łapankach" ulicznych. Osadzano tu też więźniów politycznych przed wysłaniem np. do obozów koncentracyjnych.
Radogoszcz nie był miejscem masowej eksterminacji, jednak każdego dnia na skutek głodu, chorób, wycieńczenia, tortur, oraz sadystycznego znęcania się wachmanów ginęli tu więźniowie. Stąd wywożono ludzi na masowe egzekucje w rejonie Łodzi: las lućmierski, lasy łagiewnickie i "Okręglik" w lesie chełmskim. Także stąd zabrano grupę więźniów, których zamordowano w największej na terenie Kraju Warty publicznej egzekucji, dokonanej w Zgierzu 20 marca 1942 roku.
Najtragiczniejsza była noc z 17 na 18 stycznia 1945, podczas której ewakuujący się Niemcy podpalili budynki i zamordowali blisko 2 tys. osób. Mord przeżyło ok. 30 więźniów, którym udało się ukryć podczas ludobójczej masakry. Pogrzeb ofiar Radogoszcza odbył się 28 lutego 1945 roku na cmentarzu pod wezwaniem św. Rocha.
Wyrazem pamięci ofiar było odsłonięcie Pomnika-Mauzoleum oraz "Iglicy" 9 września 1961 roku. Na sarkofagu umieszczony jest napis:
- "Tu spoczywamy zamordowani w przeddzień wolności. Imiona i ciała zabrał nam ogień, żyjemy tylko w waszej pamięci. Niech śmierć tak nieludzka nie powtórzy się więcej"
19 stycznia 1976 roku otworzono na terenie byłego więzienia Muzeum Martyrologii, które obecnie jest oddziałem Muzeum Tradycji Niepodległościowych.
