Robert Brasillach
Z Wikipedii
Robert Brasillach (ur. 31 marca 1909 r. w Perpignan we Francji, zm. 6 lutego 1945 r. rozstrzelany w Fort Montrouge pod Paryżem) – francuski poeta, dramaturg, prozaik, krytyk literacki, publicysta i tłumacz, przedstawiciel pokolenia, które francuscy historycy określili mianem nonkonformistów lat 30., podczas okupacji niemieckiej w latach 1940-1944 zaliczany do tzw. ultrasów kolaboracji z Niemcami
Spis treści |
[edytuj] Młodość
Był synem Arthemila Brasillacha, oficera armii francuskiej i Marguerite Brasillach. W latach 1912-1914 mieszkał w Rabacie w Maroku. W 1914 r. – po wybuchu I wojny światowej – jego matka wraz z nim i młodszą siostrą przeniosła się do Paryża. Wkrótce dowiedziała się o śmierci swojego męża zabitego w walkach z Marokańczykami. W 1915 r. powtórnie wyszła za mąż i zamieszkała w miejscowości Sens. Młody R. Brasillach uczęszczał do tamtejszej szkoły, a następnie do prestiżowego Liceum Ludwika Wielkiego w Paryżu. Zaczął wówczas wykazywać talent pisarski; w 1923 r. został zamieszczony w miejscowym piśmie jego pierwszy artykuł literacki.
[edytuj] Kariera literacka
Na początku lat 30. podjął studia w l'École Normale Superieure, rozpoczynając jednocześnie regularną współpracę jako krytyk literacki z prawicową prasą paryską: pismami "Candide", "Nouvelle Revue Française" i przede wszystkim rojalistyczną "Action Française". Było to związane z zafascynowaniem ideałami głoszonymi przez działaczy Action Française i pisarzami związanymi z tą organizacją, jak Jacques Bainville, Henri Massis, Leon Daudet i zwłaszcza Charles Maurras. Reprezentowali oni takie postawy, jak elitaryzm, nacjonalizm, pogarda dla demokracji i liberalizmu oraz antykomunizm. Do R. Brasillacha szczególnie przemawiały maurrasowski kult klasycyzmu, kult ziemi i przodków, uwielbienie antyku, kultury śródziemnomorskiej, podkreślanie znaczenia tradycji, ładu oraz starożytnych cnót. Rozgłos przyniósł mu zwłaszcza artykuł o końcu epoki "powojennej" w literaturze francuskiej i związane z nim wywiady, jakie przeprowadził z wybitnymi pisarzami francuskimi (m.in. Paulem-Ambroise Valéry'm, Jules’em Superviellem, Jeanem Paulhanem). Szybko stał się czołowym krytykiem literackim najmłodszej generacji. Jego debiutem książkowym był napisany w 1931 r. esej o antycznym pisarzu rzymskim Wergiliuszu pt. Présence de Virgile. W 1932 r. zadebiutował w teatrze w roli dramaturga tragedią o św. Joannie d'Arc pt. Domremy. W tym samym czasie opublikował swoją pierwszą powieść pt. Le Voleur d`étincelles. Jego wysoką pozycję w krytyce literackiej utwierdził wydany w 1935 r. zbiór esejów pt. Portraits, poświęconych najważniejszym pisarzom francuskim, takim jak m.in. Sidonie-Gabrielle Colette, Ch. Maurras, Maurice Barrès, Marcel Proust, Jean Giraudoux, Paul Morand, André Malraux. Wszechstronności zainteresowań dowiodło natomiast jedno z pierwszych opracowań historii sztuki filmowej pt. Histoire de cinéma (współautorstwo wraz z Maurice'm Bardeche'm). Kolejnymi jego dziełami były powieści pt. Le Voleur d'étincelles, Enfant de la nuit, La Marchand d'oiseaux, Comme le temps passe, Les Sept coleurs oraz tragedie pt. La Reine de Césarée, Bérénice. Charakteryzują się one nostalgią za przeszłością, apologią przemijającej młodości, przyjaźni i szczęścia, wreszcie zachwytem nad pięknem ziemi rodzinnej.
[edytuj] Działalność polityczno-publicystyczna
Przełom w życiu R. Brasillacha stanowiły krwawe starcia pomiędzy głównie prawicowymi demonstrantami a policją i komunistycznymi bojówkami, do których doszło 6 lutego 1934 r. na tle krytyki lewicowego rządu i demokracji. Po tym wydarzeniu związał się z redakcją nacjonalistycznego tygodnika "Je suis partout", a po jej przejściu z rąk monarchisty Pierre’a Gaxotte`a do grupy narodowych radykałów z pokolenia "nonkonformistów", wiosną 1937 r. został redaktorem naczelnym. Zwalczał jako publicysta rządy Frontu Ludowego i komunistycznych intelektualistów, domagał się delegalizacji Francuskiej Partii Komunistycznej. Stał się zwolennikiem idei "rewolucji narodowej", deklarując otwarcie swe sympatie dla Benito Mussoliniego i gen. Francisco Franco, występował za ewolucją Francji w kierunku faszystowskim, atakował Żydów, liberałów i komunistów. W faszystowskich sympatiach utwierdziła go znajomość z Leonem Degrellem, twórcą i przywódcą ruchu rexistowskiego w Belgii oraz pobyt w ogarniętej wojną domową Hiszpanii. Zafascynowany frankizmem napisał m.in. poemat o bohaterskich obrońcach Alkazaru pt. Les cadets de l`Alcazar, a wspólnie z M. Bardeche`m Histoire de la guerre d`Espagne. Określał się wówczas już zdecydowanie jako faszysta, który nazywał faszyzm konieczną "chorobą wieku". Entuzjastyczny w stosunku do włoskiego faszyzmu, miał natomiast ambiwalentne odczucia wobec niemieckiego nazizmu. Z jednej strony urzekła go monumentalna inscenizacja hitlerowskiego Parteitagu w Norymberdze w 1937 r., ale z drugiej uważał, że "przed narodowym socjalizmem niemieckim zatrzymujemy się pełni wątpliwości i niepokoju. (...) Przed tym konstruktem nowego człowieka mówimy sobie: czy jest on dozwolony?". Im mocniej jednak dostrzegał potęgę III Rzeszy, tym silniej i boleśniej uświadamiał sobie słabość Francji. Stąd wypływało jego antywojenne stanowisko i germanofilizm, który początkowo był raczej "germanofilizmem rozumu" i dopiero tuż przed ostateczną klęską III Rzeszy stał się "germanofilizmem serca". W końcowym okresie przed wybuchem wojny R. Brasillach zajmował propolskie stanowisko. Polemizował z głośnym artykułem Marcela Déata pt. Mourir pour Dantzig? i uważał za bezzasadne niemieckie rewindykacje terytorialne w stosunku do Polski. W "Je suis partout" opublikował nawet artykuł występujący z pomysłem wojny za Polskę. W pamiętnikach pt. Notre avant-guerre, wydanych po raz pierwszy w 1940 r., najpełniej opisał swoją drogę do faszyzmu. Przedstawił w nich definicję swego, jak go później nazwano, faszyzmu impresjonistycznego, który nie był dla niego doktryną polityczną czy ekonomiczną, ale przede wszystkim pewną postawą duchową. Faszyzm według R. Brasillacha był przede wszystkim duchem nonkonformizmu, sprzeciwu, zwłaszcza zaś braku respektu wobec burżuazji. To był także duch sprzeciwu wobec wszelkich przesądów, klasowych i każdych innych. To wreszcie duch przyjaźni, którą chcielibyśmy podnieść aż do poziomu przyjaźni narodowej.
[edytuj] Okres okupacji niemieckiej
Po wybuchu wojny francusko-niemieckiej 10 maja 1940 r. R. Brasillach został zmobilizowany do armii francuskiej. Wkrótce znalazł się w niewoli niemieckiej, w której przebywał do 31 marca 1941 r. Jeszcze w czasie pobytu w oflagu Neuf-Brisach nawiązał ponownie współpracę z "Je suis partout", który został wznowiony za zgodą Niemców na początku 1941 r. Po zwolnieniu z obozu jenieckiego wiosną tego roku znowu od 25 kwietnia objął stanowisko redaktora naczelnego. Wybrał zdecydowaną opcję za kolaboracją z III Rzeszą, podnoszoną wręcz do "poziomu przyjaźni narodowej". Atakował rząd Państwa Francuskiego i marszałka Philippe'a Pétaina za "przeczekiwanie" A. Hitlera, podczas gdy należało wykorzystać wojnę do budowania autentycznie francuskiego faszyzmu i wziąć udział w budowaniu "nowej", tj. antyplutokratycznej, antymasońskiej i antyliberalnej Europy. Wierzył również, że tylko nazistowskie Niemcy mogą i chcą uratować Europę (a więc i Francję) przed bolszewizmem i sowietyzacją. W przekonaniu o słuszności takiego wyboru utwierdziło go ujawnienie zbrodni katyńskiej. Prawdopodobnie w czerwcu 1943 r. jako jeden z nielicznych pisarzy zachodnioeuropejskich widział na własne oczy doły ze zwłokami polskich oficerów. Relację z tego pobytu zamieścił w "Je suis partout" 9 lipca. Jest ona w gruncie rzeczy reportażem próbującym niejako "na gorąco" rekonstruować wrażenia i myśli pisarza z jego wizyty w Katyniu. Najciekawszy jest bardzo sugestywny, wyrafinowany literacko, opis miejsca zbrodni. Za pomocą barokowych, turpistycznych metafor i porównań R. Brasillach starał się oddać przede wszystkim to, co porażało w Katyniu niemal wszystkich: straszliwy zapach. Ów opis przeplatał się z dokonywaną niejako ad hoc polityczną analizą. R. Brasillach miał nadzieję, że zbrodnia katyńska uświadomi Polakom i Francuzom niebezpieczeństwo bolszewizmu i skłoni ich ku koncepcji sojuszu z Niemcami. Charakterystyczny jest też krytycyzm pisarza wobec Kościoła katolickiego. R. Brasillach, który sam był katolikiem, często krytykował Kościół katolicki we Francji za jednostronną, jego zdaniem, postawę w czasie wojny (np. za potępienie deportacji Żydów z Francji, czy po sierpniu 1944 r. za brak reakcji na czystki). Tekst o Katyniu był jednym z ostatnich, jakie R. Brasillach opublikował w "Je suis partout". Od dawna krytykowany przez redakcyjnych kolegów za "miękkość" (sprzeciwiał się radykalnej retoryce tygodnika, demagogicznej jego zdaniem w świetle ówczesnej sytuacji międzynarodowej), w lipcu 1943 r. niespodziewanie odszedł z pisma. Później na swoim procesie wyznał, że stracił wówczas wiarę zarówno w zwycięstwo III Rzeszy, jak też w realność prawdziwie ogólnoeuropejskiej "rewolucji faszystowskiej". Zaznaczał jednak, że błędy faszyzmu i nazizmu nie przekreślają jego sympatii do "uniwersalnego" ideału faszyzmu. Podjął następnie współpracę z innym pismem "Revolution Nationale", zaczął też wydawać własne pismo "La Chronique de Paris", poświęcone współczesnej literaturze francuskiej. Opublikował ponadto powieść pt. Six heures a perdre oraz zbiór szkiców literackich pt. Les Quatre Jeudis.
[edytuj] Końcowy okres życia
Po wkroczeniu w sierpniu 1944 r. do Paryża alianckich wojsk, ukrywał się. Na początku września zgłosił się jednak dobrowolnie do władz po tym, jak – stosując zasadę odpowiedzialności zbiorowej – aresztowano jego matkę. Został osadzony w więzieniu Fresnes, gdzie oczekiwał na proces. Napisał tam listy więzienne (Lettres écrites en prison), notatki i wiersze (Poemes de Fresnes) oraz ukończył Antologię poezji greckiej. Proces odbył się 19 stycznia 1945 r. Jego przebieg budził duże wątpliwości, gdyż trwał tylko 2 godziny, bez świadków i bez dowodów, a sam oskarżony był sądzony za czyny wcześniejsze na podstawie prawa obowiązującego we Francji dopiero od 1944 r. R. Brasillach został skazany na karę śmierci przez rozstrzelanie. Nie pomogły ani list z prośbą o ułaskawienie podpisany przez szereg wybitnych pisarzy i artystów (w tym uczestników ruchu oporu, jak Albert Camus, czy A. Malreaux, który uznał R. Brasillacha za nadzieję francuskiej poezji), ani osobista interwencja pisarza i członka Akademii Francuskiej François Mauriaca u gen. Charles'a de Gaulle'a. Po wykonaniu wyroku R. Brasillacha pochowano we wspólnej mogile na cmentarzu w Thiais, a następnie zwłoki ekshumowano i złożono przy kościele w Charonne.
[edytuj] Podsumowanie
Robert Brasillach jest uważany za najwybitniejszego – obok Pierre’a Drieu La Rochelle`a – przedstawiciel nurtu "intelektualnego faszyzmu" we Francji. Przekonany, że są tylko dwie alternatywy wobec demoliberalizmu: komunizm i faszyzm, wybrał ten drugi, ponieważ nie wierzył już w zdolność przezwyciężenia kryzysu duchowości i polityki europejskiej przez tradycyjny konserwatyzm. Jednak "faszyzm" stanowił dla niego przede wszystkim wyraz buntu przeciwko znienawidzonemu mieszczaństwu i jego kultowi pieniędzy, merkantylizmowi, obłudzie i konformistycznemu "dobrze-myśleniu".
[edytuj] Bibliografia dzieł R. Brasillacha
- Présence de Virgile, 1931
- le Voleur d'étincelles, powieść, 1932
- l'Enfant de la nuit, 1934
- Histoire du cinéma, 1935 (współautorstwo Maurice Bardèche)
- le Procès de Jeanne d'Arc, 1932, wznowione 1998
- Portraits, 1935
- le Marchand d'oiseaux ou le Méridien de Paris, 1936
- Animateurs de Théâtre, 1936
- Les Cadets de l'Alcazar, 1936 (współautorstwo Henri Massis)
- Léon Degrelle et l'Avenir de Rex, 1936
- Comme le temps passe, 1937
- Pierre Corneille, Fayard, 1937
- les Sept Couleurs, Plon, 1939
- Histoire de la Guerre d'Espagne, 1939 (współautorstwo Maurice Bardèche)
- Notre avant-guerre, Plon, 1941
- la Conquérante, 1943
- les Quatre Jeudis, 1944
Dzieła wydane pośmiertnie:
- Lettre à un soldat de la classe 60. Les Frères ennemis, Le Pavillon Noir, 1946
- Poèmes de Fresnes, 1950
- Anthologie de la poésie grecque, 1950
- Six heures à perdre, 1953
- la Reine de Césarée, dramat teatralny, 1954, premiera 1957
- Bérénice, dramat teatralny, 1954
- Journal d'un homme occupé, 1955
- les Captifs, 1974
