Marcel Proust

Z Wikipedii

Marcel Proust
Marcel Proust w roku 1900
Prawdziwe nazwisko	Valentin Louis Georges Eugène Marcel Proust
Data i miejsce urodzenia	10 czerwca 1871 Auteuil
Data i miejsce śmierci	18 listopada 1922 Paryż
Dziedzina sztuki	pisarz, krytyk
Styl	powieść, esej
Ważne dzieła	W poszukiwaniu straconego czasu
Galeria zdjęć w Wikimedia Commons
Kolekcja cytatów w Wikicytatach

Marcel Proust (ur. 10 lipca 1871, zm. 18 listopada 1922) — francuski pisarz zaliczany do najwybitniejszych prozaików XX wieku. Jego dzieło W poszukiwaniu straconego czasu było przełomem w powieściopisarstwie XX-wiecznym.

Spis treści 1 Biografia 2 Wczesna twórczość 3 W poszukiwaniu straconego czasu 4 Utwory 5 Bibliografia

[edytuj] Biografia

Rodzice Prousta byli zamożnymi mieszczanami. Marcel urodził się w Auteuil-Neuilly-Passy (południowa część 16 dzielnicy Paryża) w domu wuja swojej matki, dwa miesiące po tym, jak traktat frankfurcki formalnie zakończył wojnę francusko-pruską. Czas jego narodzin to czas krwawego stłumienia Komuny Paryskiej i powstania Trzeciej Republiki Francuskiej. Duża część W poszukiwaniu straconego czasu dotyczy ogromnych zmian, przede wszystkim upadku arystokracji i wzrostu znaczenia klasy średniej, które nastąpiły we Francji w czasach Trzeciej Republiki i fin de siecle.

Ojciec Prousta, Achille Adrien Proust, był słynnym lekarzem i epidemiologiem, zajmującym się m.in. badaniami nad cholerą w Europie i Azji. Był autorem około 20 książek o medycynie i higienie, jak również niezliczonych artykułów; pod tym względem był wzorem dla Marcela. Jeanne Clemence Weil, matka Prousta, pochodziła z bogatej rodziny żydowskiej. Była niezwykle oczytana. Jej listy zdradzają rozwinięte poczucie humoru, a jej znajomość angielskiego umożliwiła jej współpracę z synem przy jego późniejszych próbach tłumaczenia Ruskina (Tadie).

Proust spędzał długie wakacje w Illiers, które później, uzupełnione o pewne szczegóły z jego pobytu w domu jego ciotecznego dziadka w Auteuil, stało się modelem fikcyjnego miasteczka Combray, w którym rozgrywają się niektóre najważniejsze sceny W poszukiwaniu straconego czasu. (Nazwa Illiers została zmieniona na Illiers-Combray z okazji obchodów setnej rocznicy urodzin Prousta).

W wieku dziewięciu lat Proust miał pierwszy poważny atak astmy i od tej pory jego rodzina i przyjaciele, jak również on sam, uważali go za osobę słabego zdrowia. Mimo to służył przez rok (1889-90) w armii francuskiej, stacjonując w Coligny Caserne w Orleanie. Doświadczenie to znajduje odbicie w długim epizodzie w Stronie Guermantes, trzeciej części jego powieści.

Jako młody człowiek Proust był członkiem Dilettante Society. Przeszkodą w realizacji jego pisarskich aspiracji był brak zapału i systematyczności w pracy. Jego reputacja z tego okresu jako snoba i estety utrudniła mu później znalezienie wydawcy dla pierwszego tomu jego ogromnej powieści, W stronę Swanna.

Proust był dość mocno związany z matką, która chciała, żeby zajął się jakąś pożyteczną pracą. Żeby uspokoić ojca, który nalegał, żeby syn znalazł jakiś zawód, Proust został wolontariuszem w Bibliotece Mazarine w lecie 1896 r. Bardzo szybko otrzymał zwolnienie lekarskie, które następnie było przedłużane przez następne lata, aż uznano, że zrezygnował z pracy. Nie pracował nigdy i nie wyprowadził się z mieszkania rodziców aż do ich śmierci (Tadie).

Proust był gejem i uważa się, że przez długi czas był związany z pianistą i kompozytorem Reynaldo Hahnem. W latach 1900-1905 w życiu jego i jego rodziny nastąpiły duże zmiany. W lutym 1903 brat Prousta, Robert ożenił się i opuścił dom rodzinny. Ich ojciec zmarł we wrześniu tego samego roku. Jednak największym ciosem dla Prousta była śmierć ukochanej matki we wrześniu 1905 roku. Poza żałobą, która towarzyszyła śmierci matki, dużą zmianę w jego życiu spowodował ogromny spadek (w przeliczeniu na obecną wartość pieniądza, około 6 milionów dolarów, co odpowiada miesięcznym dochodom w wysokości około 15000 dolarów). W tym okresie pogorszyło się także jego zdrowie.

Proust spędził ostatnie trzy lata swojego życia przez większość czasu pozostając w swojej sypialni, śpiąc w dzień, a w nocy pracując nad swoją powieścią. Umarł w 1922 roku i jest pochowany na cmentarzu Père-Lachaise w Paryżu.

[edytuj] Wczesna twórczość

Proust wcześnie zaczął pisać i publikować. Jako uczeń był związany z magazynami literackimi, w których, opublikował La Revue vert i La Revue, a później regularnie pisał felietony o życiu towarzyskim do gazety Le Mensuel (Tadie). W 1892 był zaangażowany w tworzenie przeglądu literackiego nazwanego Le Banquet (jest to francuski tytuł Uczty Platona) i przez kilka lat regularnie publikował krótkie teksty w tym periodyku, jak również w prestiżowym La Revue Blanche.

W 1896 wiele z tych tekstów zostało zebranych i wydrukowanych pod tytułem Les Plaisirs et les Jours. Książka zawierała przedmowę Anatole France i rysunki Mme. Lemaire i była tak kosztownie wydana, że kosztowała dwa razy tyle co przeciętna książka tej wielkości. Została chłodno przyjętna przez krytykę.

W tym samym roku Proust rozpoczął pracę nad powieścią, która została opublikowana dopiero po jego śmierci, w 1954, i zatytułowana przez wydawców Jean Santeuil. Ta nieukończona książka zawiera wiele wątków rozwiniętych później w W poszukiwaniu straconego czasu, w tym zagadkowość pamięci, jak również wcześniejszych wersji niektórych fragmentów. Rodzice w Jean Santeuil są opisani bardzo krytycznie, w przeciwieństwie do uwielbienia, z którym są ukazani w najważniejszym dziele Prousta. Po kiepskim przyjęciu Les Plaisirs et les Jours i problemami z fabułą Proust stopniowo porzucił Jeana Santeuil.

Przez kilka lat od 1895 Proust czytał Carlyle'a, Emersona i Johna Ruskina. Pod ich wpływem rozwijały się jego poglądy o sztuce i roli artysty w społeczeństwie, która ma polegać na obserwowaniu natury, odkrywaniu jej esencji i opisywaniu lub wyjaśnianiu jej w sztuce. Twórczość Ruskina była tak ważna dla Prousta, że twierdził, że zna na pamięć wiele jego książek, w tym The Seven Lamps of Architecture, The Bible of Amiens i Praeterita (Tadie 350).

Mimo słabej znajomości angielskiego Proust postanowił przetłumaczyć dwie książki Ruskina na francuski. Tłumaczenia te były pracą grupową: pierwszy szkic wykonywała jego matka, następnie poprawiał on sam, po nim angielska kuzynka Reynaldo Hahna Marie Nordlinger i na końcu znowu Proust. Na pytanie redaktora o tę metodę Proust odrzekł "Nie twierdzę, że znam angielski. Twierdzę, że znam Ruskina" (Tadié). Przetłumaczona The Bible of Amiens ukazała się w 1904 z rozbudowanym wprowadzeniem autorstwa Prousta. Zarówno tłumaczenie, jak i wprowadzenie zostały bardzo dobrze przyjęte przez krytyków' Henri Bergson nazwał wprowadzenie Prousta "ważnym wkładem do psychologii Ruskina" i chwalił tłumaczenie (Tadié 433). W czasie, gdy ukazała się ta książka, Proust pracował już na tłumaczeniem Sesame and Lilies Ruskina, które ukończył w czerwcu 1905, na krótko przed śmiercią matki, i opublikował w 1906 roku. Również bohater dzieła Prousta wspomina, że przetłumaczył Sesame and Lilies Ruskina (Czas odzyskany).

Według historyków literatury i krytyków oprócz Ruskina główny wpływ na Prousta wywarła twórczość Saint Simona, Montaigne'a, Stendhala, Flauberta, George Eliot, Dostojewskiego i Tołstoja.

Rok 1908 miał duże znaczenie dla rozwoju Prousta jako pisarza. W pierwszej połowie roku napisał i opublikował w różnych periodykach pastisze twórczości innych autorów. Te ćwiczenia w naśladowaniu pomogły Proustowi udoskonalić własny styl poprzez krytykę stylu pisarzy, których podziwiał. Ponadto wiosną tego roku Proust zaczął pracę nad kilkoma różnymi fragmentami które później zostały połączone pod roboczym tytułem Contre Saint-Beuve. Proust opisał to, nad czym pracował w liście do przyjaciela: "studium na temat szlachty, powieść paryska, esej o Saint-Beuve i Flaubercie, esej o kobietach, esej o pederastii (niełatwy do opublikowania), studium o witrażach, studium o nagrobkach, studium o powieści" (Tadié 513).

Z tych rozproszonych fragmentów zaczęła powstawać powieść, nad którą Proust pracował nieustannie w tym okresie. W jej centrum był pierwszoosobowy narrator cierpiący na bezsenność i wspominający nocami wydarzenia z dzieciństwa. Powieść miała się kończyć krytyką Sainte-Beuve i odrzuceniem jego teorii, że biografia jest najważniejszym narzędziem badania twórczości artysty. W nieukończonym rękopisie powieści jest wiele elementów odpowiadających fragmentom W poszukiwaniu straconego czasu, w szczególności z pierwszego i siódmego tomu. Po problemach ze znalezieniem wydawcy i stopniowej zmianie koncepcji powieści Proust zaczął pracować nad zasadniczo odmiennym projektem, zawierającym jednak wiele tych samych tematów i elementów.

[edytuj] W poszukiwaniu straconego czasu

Rozpoczęte w 1909 i ukończone tuż przed śmiercią autora, W poszukiwaniu straconego czasu składa się z siedmiu części i ma około 3200 stron, przez które przewija się ponad 2000 postaci. Graham Greene nazwał Prousta "największym powieściopisarzem dwudziestego wieku". Proust umarł przed ukończeniem poprawiania brudnopisu ostatnich tomów, które zostały opublikowane po jego śmierci i zredagowane przez jego brata, Roberta.

Powieść ukazała się po polsku w tłumaczeniu Boya-Żeleńskiego. Niektóre tomy przekładali także Maciej Żurowski i Julian Rogoziński.

[edytuj] Utwory

• Les Plaisirs et les Jours
• W poszukiwaniu straconego czasu (A la recherche du temps perdu)
  • W stronę Swanna
  • W cieniu zakwitających dziewcząt
  • Strona Guermantes
  • Sodoma i Gomora
  • Uwięziona
  • Nie ma Albertyny
  • Czas odnaleziony
• Jan Santeuil

[edytuj] Bibliografia