Stanisław Orzechowski (pisarz)
Z Wikipedii
Stanisław Orzechowski herbu Oksza (ur. 11 listopada 1513 w Przemyślu – zm. 1566 w Żurawicy) – ksiądz katolicki, kanonik przemyski, historyk, autor pism politycznych i religijnych okresu renesansu, ideolog złotej wolności szlacheckiej i ruchu obrony praw szlacheckich.
Był synem pisarza ziemskiego przemyskiego Stanisława Orzechowskiego z Orzechowiec i Jadwigi Baranieckiej, córki prawosławnego popa. Prawdopodobnie krewny Mikołaja Reja. Od młodych lat wyznaczony przez rodzinę do stanu duchownego. Gruntownie wykształcony, po studiach na Akademii Krakowskiej (1526-1528), udał się na nauki do szkół zagranicznych. W latach 1528-1540 odwiedził wyższe uczelnie w Wiedniu, Wittenberdze, Lipsku, Padwie, Bolonii, Wenecji i Rzymie. Przyjaźnił się z Marcinem Kromerem. Po skończeniu nauk w 1541 roku przyjął święcenia kapłańskie. Został proboszczem w Żurawicy i w Poblednie. Związał się ze szlacheckim obozem przeciwników polityki króla Zygmunta II Augusta i z obrońcami przywilejów szlacheckich, sympatyzował z luteranizmem. Był bardzo popularnym pisarzem politycznym, a także oratorem. W 1543 roku wygłosił słynną mowę tzw. pierwszą Turcykę, w której nawoływał do krucjaty antytureckiej. W rok później opublikował drugą Turcykę.
Stanisław Orzechowski znany jest głównie z powodu głoszonych przez siebie poglądów w kwestii dyscypliny kościelnej oraz z postępowania, które wywołało wiele zamieszania w polskim kościele rzymskokatolickim w XVI wieku. W 1547 roku w dziele De lege coelibatus Stanisław Orzechowski publicznie sprzeciwił się bezżeństwu księży i postępując zgodnie ze swoimi przekonaniami wyraził chęć ożenku z Anuchną z Brzozowa tłumacząc się koniecznością zapewnienia ciągłości swojego rodu. Spotkał go za to sąd kościelny, ale wyrok anulowano na mocy decyzji Sejmu z 1550 roku. W 1551 roku wbrew wcześniejszym wydarzeniom zawarł małżeństwo z Magdaleną Chełmską i zaczął popierać szerzący się w Małopolsce kalwinizm. Spowodowało to natychmiastową suspensę i zakaz sprawowania posługi kapłańskiej. Potępił go na sejmiku w Sądowej Wiszni biskup przemyski Jan Dzieduski. Od ekskomuniki uratowało go poparcie ze strony mas szlacheckich na Sejmie w 1552 roku oraz papież Juliusz III, który pod wpływem wydarzeń i nastrojów społeczeństwa w Królestwie Polskim zadecydował sie na zwołanie synodu dla rozpatrzenia jego sprawy. W 1561 roku kazus księdza Orzechowskiego był tematem obrad synodu warmińskiego, który zdecydował o przekazaniu sprawy bezpośrednio do rozpatrzenia Piusowi IV. Papież uwolnił Stanisława Orzechowskiego od ciążącego na nim zarzutu herezji jednak kwestię co do ważności zawartego małżeństwa poddał pod obrady soboru trydenckiego. Sobór nigdy jednak tego problemu nie rozpatrzył.
Pod koniec życia Stanisław Orzechowski skutkiem konfliktu w kwestii celibatu został pozbawiony wszystkich piastowanych przez siebie godności i dóbr kościelnych. Zachował jednak posiadany majątek ziemski w Żurawicy. Papież udzielił mu też pozwolenia na odprawianie w tamtejszej parafii mszy świętych. Wypowiadał się nadal politycznie i działał jako szlachecki aktywista. Był przeciwnikiem haseł głoszonych przez Andrzeja Frycza Modrzewskiego i braci polskich. Po pogodzeniu się z kościołem katolickim stał się zwolennikiem kontrreformacji, zachowując jednak poglądy czasami skrajnie odmienne od dogmatów kościoła katolickiego. Nie oddalił od siebie Magdaleny Chełmskiej, z którą żył do końca życia oraz doczekał się gromadki dzieci.
Pozostawił po sobie wiele mów, listów oraz dialogów. Do najważniejszych należą Annales Polonici - dzieło historyczne opublikowane w 1611, już po śmierci autora, Żywot i śmierć Jana Tarnowskiego (1561, wydane w 1773), Dyalóg albo rozmowa około egzekucyjej Polskiej Korony (1563) oraz Quincunx (1564).
[edytuj] Ciekawostki
- Zięciem Stanisława Orzechowskiego był XVII wieczny działacz protestancki, Piotr Chrząstowski.
- W Przemyślu obok katedry katolickiej znajduje się XVI wieczny budynek kanonii, w której mieszkał ksiądz Stanisław Orzechowski.
