Oksza (herb szlachecki)
Z Wikipedii
Oksza (Ascia, Bradacica, Bradaczyca, Brodacica, Halabarda, Hoksza, Oksa, Oxa, Kołda), polski herb szlachecki z okresu dynastii Piastów, pochodzenia czeskiego.
Zawołanie: Kołda
Liczba rodów: Herbem pieczętowało się 16 rodów.
Spis treści |
[edytuj] Opis herbu
Herb z początku XII w. W polu czerwonym topór bojowy (oksza) ostrzem w prawo. W klejnocie nad hełmem w koronie także oksza wbita ostrzem w koronę.
Oksza. Oxa siue Ascia, que securim carnificam, quam poloni oxam, Bohemi bradaczyczam vocant, in campo rubeo defert.
Oksza. Topór czyli topór, która [to tarcza] siekierę katowską, którą Polacy okszą, Czesi bradaczycem nazywają, w polu czerwonym wyobraża.
Jan Długosz, Insignia..., nr 83, s. 61
Ma być biała oksza w polu czerwonym, ostrzem w prawą tarczy prosto postawiona, na hełmie nad koroną takaż oksza, końcem od dołu niby utkwiona.
Kasper Niesiecki, Herbarz, t. VII, s. 64
W wyniku unii horodelskiej w 1413 przeniesiony na Litwę.
[edytuj] Legenda herbowa
Sławna była w Czechach familia Wierszowców, osobliwie za panowania Mnuta książęcia czeskiego, tak, że też ten pan, myślistwem się zbynie bawiąc a o rządy księstwa swego mniej dbając, jednemu z Wierszowców całego państwa gubernią oddał. Tak z łaski książęcej wyniesiony animusz, mało miał na tym, póty się zdał być niespokojny, pókiby Mnata z księstwa dziedzicznego nie strąciła siebie (...) na niem nie osadził; przetoż ująwszy sobie wielkimi obietnicami niektórych przedniejszych, na to ich namówił, że na sejmie (...) za książęcia go ogłosić mieli. Taił się długo sekret (...), przecież przecisnął się i do Mnata książęcia, ten sam osobiście, na sejm się stawiwszy z gromadnym ludem, Wierszowcowi przed sobą stanąć kazał, tam wymówiwszy mu zdradę jego, i niewdzięczność za swoje łaski, obierać mu sobie kazał; żeby albo od siebie samego ginął, albo od kogo innego. Na pierwszym stanęło, miecza dobywszy Wierszowiec, sam siebie zabił. Z tej okazji familia Wierszowów (...), za granicę do inszyh państw się wynieśli, osobliwie jednak do Polski, z którego potomków Jan Wierszowiec, (...) w r. 1103 zabił Świętopełka książęcia czeskiego, za co od Bolesława Krzywoustego hojnie był udarowany (...).
Kasper Niesiecki, Herbarz, t. VII, s. 64-65
[edytuj] Historia
O historii rodu Werszowców pisał Kosmas z Pragi w swojej Chronica Boëmorum. Gdy książę czeski Świętopełk II za rzekomą zdradę wygubił czeski ród Werszowców, niedobitki ruszły na Śląsk i na Węgry. Wg Marcina Bielskiego, Jan Werszowiec (Werszowic, Wrszowic, Wierszowiec, Wersowicz, Wrsowicz) w XI wieku w oblężęniu Wrocławia przeszedł ze swoim oddziałem na stronę Polaków i zabił Świętopełka II, przyczyniając się walnie do ich zwycięstwa. Król Bolesław III Krzywousty nagrodził go za ten czyn związaną z nim ziemią (ziemie nadwarciańskie), do której również należała wieś Siemkowice, gdzie Werszowicowie, jak w 1551 r. wzmiankował Marcin Bielski, "postawili tu mocny zameczek na wyspie między wody". Z biegiem czasu potomkowie Jana Werszowica, protoplasty rodu Okszyców, podzielili się wsiami podarowanej ziemi i w XV w. od ich nazw przyjęli nazwiska. Stąd Błeszyńscy, Gromadzcy, Jackowscy, Kłobukowscy, Kłomniccy, Okszyńscy, Ostrowscy, Radoszewscy i Siemkowscy. Na pochodzenie nazwy tamtejszej rzeki Oksza, wskazują dawniej nad nią usytuowane posiadłości Okszyców. Także nazwa pobliskiej miejscowości Wieruszów, sąsiadującej z dawnymi posiadłościami Okszyców, założonej na przełomie XIII i XIV wieku (nova Vieruszov 1368, Veruschov, Versilgav) tuż obok najstarszej części Wieruszowa czyli grodu leżącego w widłach Prosny i Niesobu, prawdopodobnie wskazuje na założycieli Werszowców. Obok grodu, położonego niegdyś w ziemi wieluńskiej, po lewej stronie rzeki istniało dawniej najstarsze osiedle nieobronne zwane Starym Wieruszowem (Vierusov antiqua, antiquum oppidum Vyerusszov).
Prawdopodobnie w okresie rządów w Krakowie Henryka Brodatego i jego syna Henryka Pobożnego (1231-1241), Okszom ze Śląska czasów rozbicia dzielnicowego zostały nadane dobra w parafii Witów, należące do domeny książęcej. Z racji swych posiadłości w nadwarciańskiej ziemi sieradzkiej, Okszyce z Witowa byli naturalnymi zwolennikami rządzącego od 1279 r. Małopolską Leszka Czarnego, jednocześnie księcia sieradzkiego.
Okszyce mieli także włości w ziemi sandomierskiej. Do zapisanych w źródłach Okszyców tejże linii należeli: Sieciech zmarły po 1287 a przed 1291 r., podkomorzy sandomierski; jego brat Boksza, wojewoda sandomierski w latach 1286-1288; także Imram z Witowa, wojski krakowski w latach 1286-1288. W następnych pokoleniach najczęściej nadawanym imieniem Witowskiej linii Okszyców był Sieciech.
Na własność rodu Okszyców przypuszczalnie w II poł. XIII w. przeszły Strzelce Wielkie. Rycerze pieczętujący się herbem Oksza władali Strzelcami w pierwszej połowie XIV w., ich krewniacy władali w Morsku i w Witowie. Z Okszyców Witowskich wywodzili się także Reyowie z Nagłowic Werszowiec-Rey.
Najpóźniej po 1290 r. Okszyce znaleźli się w obozie Władysława Łokietka, walczącego o stolicę krakowską. Z tego rodu wywodził się zapisany w 1322 r. Sieciech z Morska, a także Imram z Witowa, wojewoda krakowski w l. 1341–1359, jeden z najbliższych współpracowników Kazimierza Wielkiego.
Wymieniony w źródłach z lat 1331-1332 Mikołaj Pępek był, według Janusza Kurtyki, protoplastą rodziny Wątróbków herbu Oksza władającej pod koniec XIV w. Strzelcami, Witosem i Górką. Odnotowany w latach 1364-1365 Maciej ze Strzelec przekazał swój majątek synom, z których jeden – Wiernek – objął przed 1357 r. Górkę i Witów, drugi zaś, Mikołaj Wątróbka, wziął Strzelce. Pod koniec XIV w. zostały one podzielone między dwie rodziny pieczętujące się herbem Oksza, a mianowicie Wątróbków oraz Jana z Czernichowa i jego syna Boksy.
[edytuj] Herbowi
Aramowicz, Aramowski, Aratowski, Babski, Bartosiewicz, Bartoszewicz, Bestkowski, Bierow, Błeszyński, Boczka, Bogusławski, Brzeski, Chocianowski, Chocimowski, Chomętowski, Chomicz, Chudziński, Czapel, Czapski, Czechowski, Czerniachowicz, Czerwiakowski, Domarat, Domasewski, Dulek, Dylewski, Dzierzbicki, Dziewięcki, Gawinowicz, Gawinowski, Gdowski, Gorlicki, Gosławski, Grabowski, Gramacki, Grochowalski, Gromacki, Gromadzki, Horn, Jachowski, Jackowski, Jerikowski, Jęk, Kita, Kłobuchowski, Kłobukowski, Kłomnicki, Lucyanowski, Miedźwiecki, Mietniowski, Mietulski, Minimod, Nagłowski, Okrzeja, Oksiński, Okszyński, Okulicz, Orzechowca, Orzechowski, Ostrowski, Ożechowicz, Partheka, Pełczycki, Pijanowski, Pląskowski, Płaskowski, Poroski, Porowski, Radoszewski, Radoszewski Boxa, Radoszowski, Rawecki, Rawicki, Rej, Rey, Rokossowski, Rzuchowski, Sarzycki, Siekierka, Siekirka, Siemichowski, Siemikowski, Stablewski, Strzałecki, Strzelecki, Strzeżecki,Szałajski,Szołajski,Szołayski, Topolski, Waldowski, Wątrobiński, Wątroski, Wątróbka, Werszowiec, Wielkowski, Wierszowiec, Zdrodowski, Zdrowski,Grocholski, Zwierz
- Nankier
- Mikołaj Rey (w początku XX wieku wprowadzono pisownię: Rej, jednak nie zaakceptowaną przez potomków - rodzinę Reyów)
- Paweł Edmund Strzelecki
- Florian Stablewski
[edytuj] Zobacz też
- Topory, Starekonie i Okszyce. W sprawie związków międzyrodowych w XIII i XIV wieku, "Kwartalnik Historyczny" 99, Warszawa 1992, Nr 2, s. 17-37;
- Rysunki polskich herbów na Commons
- lista herbów
- herbarz
- heraldyka
- rycerstwo
- Szlachta w Polsce
