Stefan III Wielki

Z Wikipedii

Stefan III Wielki - szczegół miniatury wyświęcenia pochodzącej z Ewangelii monastyru w Humor (1473) ilustrowanej przez mnicha Nikodema.

Stefan III lub Stefan Wielki (ur. 1433 w Borzeşti, zm. 2 lipca 1504 w Suczawie), znany również jako Stefan III Mołdawski (z rumuńskiego: Ştefan cel Mare; Ştefan cel Mare şi Sfânt, "Stefan Wielki i Święty" w nowocześniejszych opracowaniach) był hospodarem mołdawskim w latach 1457 - 1504.

Podczas swojego panowania przeobraził Mołdawię w silny organizm państwowy utrzymując niepodległość wbrew interesom i ambicjom Królestwa Węgier, Korony Polskiej oraz Imperium Ottomańskiego dążących do jej podporządkowania. Stefan stał się sławny w Europie na skutek stawianego przez długi czas oporu przeciwko Ottomanom. Zwyciężył w 34 ze swoich 36 bitew. Był pierwszym sprawcą ważkiego zwycięstwa nad Ottomanami (Bitwa pod Vaslui), za które Papież Sykstus IV nadał mu przydomek Athleta Christi (Zapaśnik Chrystusa) - tytuł uprzednio przyznawany Skanderbegowi i Janowi Hunyadyemu. Stefan swą religijność i pobożność potwierdził składając Wysokiej Porcie opłatę w imieniu atoskich monastyrów zapewniając w ten sposób Athosowi przedłużenie swoistej autonomii (od kiedy w 1430 został podbity przez Ottomanów).

[edytuj] Młodość i dojście do władzy

Proporzec bitewny Stefana III Wielkiego

Stefan III Wielki urodził się w Borzeşti, w pobliżu miasta Bakowa, jako członek rodziny panującej Muşatin. Jego ojciec Bogdan II sprawował rządy nad Mołdawią przez 2 lata (1449 do 1451) zanim został zamordowany przez swojego brata Piotra III Arona. W latach 1451 - 1457 Mołdawię pustoszyła wojna domowa toczona pomiędzy Piotrem III Aronem a Aleksandrem, synem Eliasza, bratankiem Aleksandra Dobrego.

Wkrótce po wybuchu konfliktu Stefan uciekł do Siedmiogrodu, poszukując protekcji dowódcy wojskowego, Jana Hunyadyego. W 1456 przeniósł się na dwór Włada Palownika, swego krewngo i przyjaciela, który w roku 1457 wsparł Stefana militarnie, darowując mu 6 000 konnych. Stefan wykorzystał ich umiejętnie w zwycięskiej potyczce przeciw Piotrowi Aronowi pod Doljeşti, nieopodal książęcego dworu w Suczawie. Aron uciekł do Korony, a 14 kwietnia 1457 Stefana koronowano hospodarem. Dwa lata później poprowadził najazd na Polskę w poszukiwaniu Arona, jednak napotkał duży opór. Podpisano traktat, na mocy którego Stefan uznał Polskiego króla Kazimierza IV Jagiellończyka jako swojego suwerena po czym złożył mu hołd w Kołomyi. Doszło tam do upokorzenia hospodara, w momencie gdy składał hołd lenny rozwarły sie ściany namiotu i wojsko polskie oraz wojsko mołdawskie zobaczyło Stefana klęczącego przed królem. Piotrowi Aronowi zakazano wjazdu do Mołdawii.

[edytuj] Rządy

Godło Mołdawii z 1481 roku (monastyr w Putnej)

Bezustannie zagrożony przez potężnych sąsiadów, konsekwentnie stawiał odpór inwazjom węgierskiego króla Macieja Korwina pokonując go 15 grudnia 1467 w bitwie pod Baja, a w 1471 roku najechał Wołoszczyznę, która uprzednio uległa Ottomanom i stała się ich lennem. Kiedy w odwecie sułtan Mehmed II Zdobywca wyprawił się na Mołdawię, został pobity 10 stycznia 1475 w bitwie pod Vaslui, co tymczasowo powstrzymało turecki marsz na Bałkany.

Stefan został pokonany w kolejnym roku pod Războieni (Bitwa o Białą Dolinę), ale po tym jak Ottomanom nie udało się zdobyć żadnej istotnej twierdzy (oblężenie Cetatea Neamţului) i gdy zaczęła szerzyć się w ich szeregach zaraza - Porta zmuszona została do odwrotu. Prowdzone przez Stefana mediacje dla uzyskania wsparcia przeciw Turkom spotkały się z nikłym odzewem, niemniej jego determinacja, by "odciąć prawicę niewiernemu" zyskała mu poklask papieski i przydomek Athleta Christi.

Po 1484 Stefan musiał stawiać czoła już nie tylko tureckim zakusom, ale również polskim oraz węgierskim planom uszczuplenia niepodległości jego terytorium. 15 września 1485 w Kołomyi złożył hołd lenny królowi Polski Kazimierzowi Jagiellończykowi. Ostatecznie w 1489 podpisał traktat z sułtanem Bajazydem II, na mocy którego w zamian za coroczną daninę składaną Porcie Mołdawia zachowywała własne rządy. Od XVI wieku Mołdawia kolejne 300 lat trwała jako tureckie lenno.

W 1494 na spotkaniu w Lewoczy uzgodnił wraz z królem Polski, Janem I Olbrachtem, elektorem brandenburskim Janem Cicero i królem Węgier i Czech Władysławem II Jagiellończykiem plany ataku na Portę. W niewyjaśnionych okolicznościach Stefan otrzymał od Węgrów informację o planowanej intronizacji polskiego księcia Zygmunta (przyszłego Zygmunta I Starego) na władcę Mołdawii. W 1497, po tym, jak w czerwcu król Polski Jan I Olbracht wyprawił się, by odbić Kilię i Białogród z rąk tureckich, 16/17 sierpnia Stefan zerwał związek lenny z Polską uznając się za lennika tureckiego. Wojska Olbrachta bez powodzenia oblegają od 24 września do 18 października Suczawę, by w końcu zawrzeć rozejm ze Stefanem. Wycofujących się przez Bukowinę ku Śniatyniowi - pomimo rozejmu - 26 października Stefan pobił pod Koźminem.

W 1502 na wieść o śmierci Jana Olbrachta zajął Pokucie, uprzednio sprzymierzony z Turcją i Moskwą.

Kamień grobowy Stefana III Wielkiego

Jakkolwiek na długim panowaniu Stefana III Wielkiego odciśnięte zostało piętno ciągłego niepokoju, przyczyniło się ono do istotnego rozwoju lokalnej kultury - przynajmniej 44 kościoły i monastyry zostały wzniesione przez samego Stefana - niektóre z nich zostały wpisane na listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego UNESCO.

Wielu chrześcijan uważało Stefana za świętego, chociaż pisze się, że był ojcem ponad dwudziestu dzieci z nieprawego łoża. Został kanonizowany przez Rumuńską Cerkiew Prawosławną pod imieniem "Prawowiernego wojewody Stefana Wielkiego i Świętego".

Stefan zmarł w Suczawie, otruty jakoby przez stronników sułtana. Został pochowany w monastyrze w Putna, który ufundował w latach 1466-69, wokół którego w 1481 wybudował fortyfikacje i który w 1498 odbudował po wielkim pożarze 1484.