Székesfehérvár

Z Wikipedii

Székesfehérvár
Herb miasta
Państwo	Węgry
Komitat	Fejér
Powiat	Székesfehérvár
Powierzchnia	170,89 km²
Populacja (2006) - liczba ludności - gęstość	101 299 593 osób/km²
Położenie	47°11' N 18°25' E
Kod pocztowy	8000
Numer kierunkowy	22
Burmistrz	Warvasovszky Tihamér
Położenie na mapie Węgier Székesfehérvár
Strona internetowa miasta

Székesfehérvár (pl. Białogród Stołeczny, łac. Alba Regia, chor. Stolni Biograd, niem. Stuhlweißenburg, serbski: Стони Београд, tur.: Istolni Belgrád, czeski: Stoličný Bělehrad) - miasto na Węgrzech, ponad 101 tys. mieszkańców. Pierwsza, historyczna stolica Węgier. Nekropolia królów węgierskich. Stolica komitatu Fejér.

Ok. 10 km na południe od Székesfehérváru, niedaleko wioski Tác, znajdują się ruiny rzymskiego miasta Gorsium.

Spis treści 1 Historia 2 Najważniejsze zabytki 3 Muzea 4 Ciekawostki 5 Sławni ludzie 6 Miasta partnerskie 7 Bibliografia 8 Przypisy

[edytuj] Historia

Jest to najstarsze miasto na Węgrzech. Osadnicy zamieszkiwali teren miasta już 2-5 tysięcy lat p.n.e. Później, jak głosi tradycja, na tym właśnie terenie osiedliło się plemię Árpáda. Miasto zostało założone w 972 roku przez księcia Gejzę, a do jego dalszego rozwoju przyczynił się syn Gejzy, Stefan I Święty. W 1003 roku rozpoczął on budowę bazyliki, która stała się pierwszym ośrodkiem państwowości węgierskiej.

Przez ok. 500 lat Székesfehérvár był siedzibą królewską. W wybudowanej w mieście katedrze koronowano 43 królów (poczynając od pierwszego króla Węgier, św. króla Stefana), a pochowano 15. Od momentu powstania miasto pełniło ważną funkcję komunikacyjną, a w XII wieku było ważnym przystankiem w pielgrzymkach do Ziemi Świętej. W 1222 roku król Andrzej II wydał tutaj dokument zwany Złotą Bullą, porównywaną do angielskiej Magna Carta.

W 1543 roku Székesfehérvár dostał się w ręce Turków, którzy przyczynili się do wyludnienia i wyniszczenia miasta. Tureccy najeźdźcy zburzyli większość zabudowań łącznie z katedrą i grobami królewskimi (w świątyni urządzono wcześniej skład amunicji) oraz pałacem królewskim. Miasto znajdowało się pod tureckim panowaniem przez 145 lat (z wyjątkiem krótkiego okresu w 1601 roku, w którym miasto zostało odbite przez Węgrów, po czym ponownie opanowane przez Turków).

Székesfehérvár odrodził się w XVIII wieku, w okresie austriackiego panowania Habsburgów. Oprócz Węgrów w mieście osiedliło się wielu Serbów i Niemców. Wzniesiono wiele nowych budynków, m. in. klasztor Franciszkanów, kościół jezuicki i liczne pałace. W 1777 roku Maria Teresa Habsburg ponownie ustanowiła w mieście biskupstwo. Z XVIII-wiecznego, ponownego okresu świetności pochodzi barokowa zabudowa śródmieścia. Z początkiem XIX wieku miasto stało stało się ważnym ośrodkiem edukacyjnym i kulturalnym. Po okresie rewolucji Székesfehérvár utracił na znaczeniu i uzyskał raczej rolniczy charakter, co uległo zmianie na przełomie XIX i XX wieku dzięki rozwojowi kolei i odkryciu złóż minerałów w okolicy.

Po II wojnie światowej, w której Székesfehérvár ucierpiał dość znacznie na skutek alianckich nalotów (poważnemu zniszczeniu uległy przedmieścia, natomiast barokowa starówka została nietknięta). Niebawem podjęto próbę przekształcenia go w miasto przemysłowe. Powstała tutaj m.in. fabryka autobusów Ikarus (słynna w całym obozie socjalistycznym), fabryka odbiorników telewizyjnych i radiowych Videoton oraz zakład przetwórstwa aluminium Könnyűfémmű. W związku z tym ludność miasta podwoiła się w ciągu pierwszych 10 lat po wojnie. Mimo industrializacji śródmieście zdołało zachować swój barokowy charakter.

Po upadku komunistycznego reżimu wiele zakładów przemysłowych upadło, ale produkcję uruchomiło wiele firm zagranicznych, m.in. Ford, IBM, Philips). Székesfehérvár jest nadal ważnym ośrodkiem gospodarczym i naukowym.

[edytuj] Najważniejsze zabytki

• Barokowe śródmieście
• Katedra św. Stefana (odbudowana w latach 1758-1768)
• Kaplica św. Anny, jedyny zachowany średniowieczny budynek w mieście (ok.1470 r.)
• Ogród Ruin (ruiny średniowiecznej katedry)
• Pałac biskupi z końca XVIII w., do którego budowy wykorzystano cegły z ruin średniowiecznej katedry
• Serbski skansen, odznaczony w 1990 r. nagrodą Europa Nostra
• Zamek Bory'ego
• Pałac Zichych z końca XVIII w.
• Ratusz miejski z końca XVII w.
• Kościół i klasztor Karmelitów (1748 r.)
• Kościół i klasztor Franciszkanów (XVIII wiek.)
• Apteka pod Czarnym Orłem (1758 r.)
• Kościół Cystersów (XVIII w.)
• Hiemer-ház, rokokowy budynek wzniesiony w 1770 r. dla sędziego miejskiego

[edytuj] Muzea

• Muzeum M. Ybla
• Muzeum Historii Miasta
• Muzeum Lalek
• Apteka pod Czarnym Orłem
• Muzeum Króla Stefana Świętego
• Zamek Bory'ego
• Muzeum sztuki sakralnej w klasztorze Franciszkanów

[edytuj] Ciekawostki

• Zamek Bory'ego powstawał przez 40 lat. Artysta Jenő Bory budował go według własnego projektu przy pomocy dwóch jedynie pracowników, wymieniając własne rzeźby i obrazy na materiały budowlane. Zamek powstał jako dar serca artysty dla małżonki i stanowi, podobnie jak zamek Vajdahunyád w Budapeszcie, miksturę "architektonicznych cytatów" z różnych epok.

• Długotrwałe oblężenie miasta przez Turków zakończyło się w interesujący sposób. Przywódcą obrońców był Jerzy Warkocz (węg. Varkocs György), pochodzący ze słynnego rycerskiego rodu z Dolnego Śląska^[1]. Ze względu na dogodne położenia (miasto otoczone było bagnami), najeźdźca przez długi okres nie mógł przełamać węgierskiej obrony. Mając nadzieję na złagodzenie gniewu Turków, grupa bogatych mieszczan zamknęła bramy miasta, gdy Warkocz z grupą rycerzy wyruszył na wypad. Turcy natychmiast zajęli gród, po czym, kierując się poczuciem honoru, skazali na śmierć mieszczan odpowiedzialnych za zdradę własnych obrońców.

• Székesfehérvár to także jedno z większych ośrodków polonijnych na Węgrzech; aktywnie działa tu samorząd mniejszości polskiej.

• W mieście znajduje się kolorowy, słynący z dokładności zegar kwiatowy.

[edytuj] Sławni ludzie

• Jenő Bory, architekt, rzeźbiarz, malarz
• Péter Kuczka, pisarz
• Kornél Lánczos, fizyk, matematyk
• Viktor Orbán, polityk, premier Węgier
• Miklós Ybl, architekt

[edytuj] Miasta partnerskie

• Alba Iulia, Rumunia
• Birmingham, Stany Zjednoczone
• Błagojewgrad, Bułgaria
• Bratysława, Słowacja
• Cento, Włochy
• Chorley, Wielka Brytania
• Kemi, Finlandia
• Ługańsk, Ukraina
• Opole, Polska
• Sariwon, Korea Północna
• Schwäbisch Gmünd, Niemcy
• Zadar, Chorwacja

[edytuj] Bibliografia

• Wiesława Rusin, Węgry - praktyczny przewodnik, Bielsko-Biała, Wydawnictwo Pascal, 2001, ISBN 83-7304-153-2.
• Monika Chojnacka, Węgry. Na ostro i na słodko, Kraków, Wydawnictwo Bezdroża, 2005, ISBN 83-89676-61-3

Przypisy