Sulima (herb szlachecki)

Z Wikipedii

Sulima
Szczegóły
Alternatywne nazwy	Oporów, Sulimita
Pierwsza wzmianka	1397
Rody	Łącznie 158 nazwisk: Ankudowicz, Arczyński, Bartoszewski, Baytel, Bodywił, Borkowski, Botwit, Bratoszewski, Brzośniewski, Buchler, Budwił, Budzisławski, Cellari, Chabinowski, Charbinowski, Chawłowski, Chodowski, Chrzczonowski, Czarnokruk, Czarny, Dawilowicz, Dawiłowicz, Dejm, Dejma, Deyma, Dzierzański, Dzierżański, Fabisiewicz, Farurej, Gajewski, Gamrat, Garbolewski, Garbowski, Gocłowski, Godwadowski, Gomulicki, Gosek,Gosłubski, Goślubski, Gottowt, Gotund, Gotundowicz, Gotuntowicz, Gralewski, Grocholiński, Gryźżewski, Gryżewski, Hamszej, Henszel, Holstein, Horbatowski, Hrycałowicz, Jacimirski, Jacuński, Jacymierski, Jacymirski, Jaryczewski, Jaryczowski, Jaśkiewicz, Kałamaja, Kamiński, Kielecki, Kiernowski, Kilarski, Kilewski, Kiliński, Konoplicki, Konracki, Konrade de, Konrady, Kot, Kropiński, Kusczyna, Leski, Lipstowski, Ławecki, Łazarew, Łyczko, Mazowita, Mentoński, Miedzianowski, Miloński, Miłoński, Miłowski, Mormuzowski, Muszkat, Niemętowski, Obidowski, Ogrodzieński, Ogrodziński, Oporowski, Opporowski, Opulski, Oziembłowski, Oziębłowski, Pągowski, Pęgowski, Pieczymucha, Piepol, Pipa, Pleszewski, Popiel, Przejuski, Przejuszyn, Przeuski, Przyborowski, Przybyłowicz, Przygodziński, Przyłoski, Przyłuski, Radziwiłłowicz, Radziwiłowicz, Radziwonowicz, Rogaczewski, Rokoszek, Romka, Ryczgorski, Rymidowicz, Samojłowicz, Samujło, Sawicz, Służewski, Slusewski, Sluzew, Spyra, Srobski, Strawiński, Stromski, Strumski, Strzeż, Suligowski, Sulikowski, Sulima, Sulkowski, Sułkowski, Szajowski, Szantyc, Szantyr, Szawłowski, Szklarzewski, Szrobski, Szropski, Szrzobski, Szulakowski, Szulczewski, Trzciński, Ulanowicz, Ulanowski, Ullanowicz, Ułanowicz, Ułanowski, Uziembło, Uziębło, Wąsowicz, Wierszowt, Włodek, Włodkowicz, Zabłocki, Zabokrzecki, Zabokrzycki, Zadarnowski, Zalajewicz, Zawisza, Ziemecki, Żabokrzecki
Miasta	gmina Oporów, dawniej miasto

Sulima (Sulimita) — polski herb szlachecki po raz pierwszy wymieniony z nazwy w średniowiecznych księgach sądowych w 1397 roku, ale używany również wcześniej (najstarsze pieczęci z Sulimą są datowane na 1352 rok). Najsłynniejszym przedstawicielem rodu pieczętującego się herbem Sulima był Zawisza Czarny z Garbowa.

Spis treści 1 Blazonowanie 2 Pochodzenie i występowanie herbu 3 Sławni herbowni 4 Bibliografia

[edytuj] Blazonowanie

Według opisu XVIII-wiecznego heraldyka - Kaspra Niesieckiego, herb Sulima prezentował się następująco: Herbu tego tarcza wszerz na dwie części podzielona, na wierzchniej dzielnicy pół Orła czarnego, w żółtem polu, z skrzydłami rozciągnionemi, z pyskiem w lewą stronę tarczy obróconym, w spodniej zaś trzy kamienie w czerwonem polu, na hełmie z korony pół Orła czarnego, takiego jak na tarczy.

Nieco bardziej skomplikowany jest współczesny opis średniowiecznego herbu Sulima, autorstwa Józefa Szymańskiego, zbudowany zgodnie z wszelkimi regułami tzw. języka blazonowania (czyli heraldycznego opisu herbu): Sulima (…) - w polu czerwonym pod głowicą srebrną, w której orłek wyskakujący czarny, trzy kamienie złote w rozstrój. Hełm z labrami z pokryciem z prawej srebrnym a z lewej czerwonym, a podbiciem zapewne czarnym. Klejnot: orłek wyskakujący czarny.

Na godło herbu Sulima składały się więc dwa charakterystyczne elementy – górna połowa czarnego orła oraz figury heraldyczne zwane kamieniami (prezentowane graficznie jako połączenie kwadratu lub prostokąta z greckim krzyżem równoramiennym).

[edytuj] Pochodzenie i występowanie herbu

Pierwsze zachowane w źródłach przedstawienia herbu Sulima znalazły się na odciskach trzech woskowych pieczęci przywieszonych do dokumentów z 1352 roku oraz z około 1360 roku. Ich właścicielami byli duchowny krakowski - kustosz kolegiaty św. Michała na zamku – Franciszek oraz świecki dostojnik – podsędek krakowski Andrzej z Wawrowic. Dopiero u schyłku XIV wieku – w 1397 roku nazwa rodu i herbu Sulima trafiła do źródeł pisanych – średniowiecznych ksiąg sądowych. Odtąd wielokrotnie przewijała się w rozmaitych zapiskach heraldycznych, czasem wraz z lakonicznym opisem herbu po łacinie lub po polsku, np. pol horla a trzi kamene (1423), orzel ze trzema kamienioma (1568 rok) lub trzy kamienie y pul orla v czarnym polu (1580).

Kafel narożny z herbem sulima (XV w.)

W 1 połowie XV wieku herb Sulima stał się znany, także daleko poza granicami Polski. Podczas unii w Horodle w 1413 roku Sulimczyk - Stanisław Gamrat z Klimontowa przyjął do swego herbu litewską rodzinę niejakiego Rodywiła czyli Radziwiła. Nie chodzi tu jednak o protoplastę słynnej później litewskiej rodziny magnackiej herbu Trąby.

Mniej więcej w tym samym czasie godnie prezentował swój herb najsłynniejszy Sulimczyk – Zawisza Czarny z Garbowa, piszący się z sandomierskiego Garbowa. Odnosił on głośne zwycięstwa w kolejnych szrankach turniejowych z najdzielniejszymi rycerzami całej Europy, od Węgier po daleką Aragonię. Zawisza, walcząc z Turkami i pełniąc różne misje u boku cesarza Zygmunta Luksemburskiego, być może w nawiązaniu do godła królów Niemiec, nadał połowie orła w swym herbie barwę czarną. Czy był to jego pomysł, nie mamy pewności, z jego postacią wiąże się jednak na pewno pierwsze barwne ujęcie herbu Sulima w tej właśnie kolorystyce. Trafiło ono około 1415 roku do ilustrowanego herbami pergaminowego rękopisu Księgi brackiej św. Krzysztofa na Arlbergu w Tyrolu jako zadośćuczynienie za datek na rzecz tego bractwa, roztaczającego opiekę nad podróżnikami przekraczającymi Alpy.

Zawisza uczestniczył wtedy jako dyplomata króla polskiego Władysława Jagiełły w obradach soboru w Konstancji. Jego tarcza herbowa ozdobiona jest tu dodatkowo rycerskim hełmem z tzw. labrami (ozdobną chustą) oraz klejnotem w postaci połowy czarnego orła. Klejnot to prezentacja heraldyczna autentycznej ozdoby hełmu turniejowego, wykonywanej najczęściej z piór, drewna czy skóry. Hełm taki prezentowano kilkakrotnie podczas turniejów rycerskich, np. na krużgankach zamkowych, jako, zrozumiałą dla niepiśmiennych często rycerzy i zebranej gawiedzi, zapowiedź udziału konkretnego rycerza w walkach. Gdyby któryś z rycerzy był niegodny stawania w turnieju, np. splamił swój honor zdradą albo tchórzliwą ucieczką z pola bitwy, herold podczas prezentacji klejnotów powinien strącić jego hełm z krużganka, dyskwalifikując niegodnego rycerza. Na pewno nigdy nie zdarzyło się to Zawiszy, który przeszedł do historii jako wzór wszelakich cnót rycerskich, dzielnie stawał w bitwie pod Grunwaldem, a następnie bohatersko zginął, nie chcąc salwować się ucieczką z pola walki, podczas bitwy pod Gołubcem z Turkami w 1428 roku.

W ciągu XV stulecia wygląd herbu Sulima uwieczniły ponadto aż trzy zachodnioeuropejskie role herbowe – wykonywane przez kompetentnych heroldów ilustrowane wykazy godeł rycerzy całej Europy. Najbardziej znany z nich to burgundzki herbarz Złotego Runa autorstwa Jana de Saint Remy z około 1435 roku.

Herb ten spotykamy ponadto na kilkunastu zachowanych woskowych odciskach pieczęci rozmaitych dostojników świeckich i biskupów z rodu Sulimów, na kilku gotyckich płytach nagrobnych, m.in. w Gnieźnie i Kole, jako detal architektoniczny kilku kościołów i zamku w Oporowie koło Kutna, symbol fundatorów rozmaitych precjozów kościelnych – drogocennego kielicha, księgi, relikwiarza, a nawet dzwonu. Opis herbu Bratoszewskich znalazł się w pierwszym polskim herbarzu – Klejnotach przypisywanych Janowi Długoszowi z lat 60. XV stulecia. Do końca średniowiecza herb Sulima stopniowo wykształcił formę zbliżoną do współczesnych herbów zachodniego rycerstwa – podział tarczy, barwy heraldyczne, hełm z labrami oraz klejnot. W tej postaci używały go różne polskie rodziny szlacheckie w ciągu następnych stuleci.

[edytuj] Sławni herbowni

Niektóre źródła z rodu Sulimów wywodzą arcybiskupa gnieźnieńskiego Janisława (1317-1341) - koronatora Władysława Łokietka. Z rodu tego pochodził z pewnością Władysław z Oporowa - podkanclerzy koronny Władysława Jagiełły, a potem biskup włocławski (1434-1449) i arcybiskup gnieźnieński (1449-1453). Od 14 kwietnia 1502 herbem Sulima - po przeprowadzonym przed sądem królewskim Aleksandra Jagiellończyka procesie dowodowym - posługiwał się Erazm Ciołek, późniejszy biskup płocki. Nie ulega wątpliwości, że ten zręczny dyplomata w procesie tym posłużył się fałszywymi świadkami, pochodził bowiem z rodziny mieszczańskiej, a nadto prawdopodobnie z nieprawego łoża. Z małopolskiej rodziny Gamratów herbu Sulima wywodził się Piotr Gamrat – biskup krakowski (1538-1545) oraz arcybiskup gnieźnieński i prymas Polski (1541-1545). Ostatnim sławnym polskim szlachcicem herbu Sulima był Józef Sułkowski (1773-1798) - adiutant Napoleona Bonaparte, który poległ w czasie wyprawy egipskiej 1798 roku. mirosław sulima 2008

[edytuj] Bibliografia

• J. Bieniak — Heraldyka polska przed Długoszem. Uwagi problemowe, [w:] Sztuka i ideologia XV wieku. Warszawa 1978, s. 165-210.
• J. Bieniak — Oporowski Mikołaj (właściwie Mikołaj z Oporowa) h. Sulima (ok. 1365-1425), wojewoda łęczycki. Polski Słownik Biograficzny, t. XXIV, Wrocław 1979, s. 138-139.
• A. Boniecki — Herbarz polski, t. I-XVI, Warszawa 1899-1913.
• P. Dudziński — Alfabet heraldyczny Warszawa 1997.
• S. Górzyński, J. Kochanowski — Herby szlachty polskiej. Wyd. III, Warszawa 1992.
• Herbarz polski Kaspra Niesieckiego S. J. Powiększony dodatkami z późniejszych autorów, rękopismów, dowodów urzędowych, wyd. J. N. Bobrowicz, t. VIII, Lipsk 1841.
• Herby rycerstwa polskiego przez Bartosza Paprockiego zebrane i wydane r. p. 1584, wyd. K.J. Turowski, Kraków 1858.
• A. Heymowski — Herby polskie w brukselskim Armorial Gymnich, recte Lyncenich, "Studia Źródłoznawcze", t. XXIX, 1985, s. 95-124.
• A. Heymowski — Herby polskie w sztokholmskim Codex Bergshammar, "Studia Źródłoznawcze", t. XII, 1967, s. 73-111.

• J. Łojko — Średniowieczne herby polskie, Poznań 1985.
• Mały herbarz nowogrodzkiej szlachty.
• S. Mikucki — Barwa w heraldyce średniowiecznej, cz. 1: Herby rycerstwa zachodniego i polskiego, "Rocznik Towarzystwa Heraldycznego we Lwowie", t. IX, 1928-1929.
• B. Możejko, S. Szybkowski, B. Śliwiński — Zawisza Czarny z Garbowa herbu Sulima, Gdańsk 2003.
• P. Mrozowski — Polskie nagrobki gotyckie, Warszawa 1994.
• F. Piekosiński — Goście polscy na soborze w Konstancji, "Rozprawy Akademii Umiejętności. Wydział Filozoficzno-Historyczny", t. XII, 1894, z. 2.
• F. Piekosiński — Heraldyka polska wieków średnich, Kraków 1899.
• F. Piekosiński — Pieczęcie polskie wieków średnich, cz. I: Doba piastowska, Kraków 1899.
• T. Pietras — Antenaci Rafała Bratoszewskiego, Aleksandrów wczoraj i dziś, t. 22, 2004, s. 5-12.
• T. Pietras — Sulima – herb Oporowskich i jego ewolucja do końca XVI wieku, [w:] Oporów. Stan badań. Materiały sesji naukowej zorganizowanej z okazji 50. rocznicy Muzeum w Oporowie 22 listopada 1999 roku, pod red. G. Kin-Rzymkowskiej, Oporów 2000, s. 79-106.
• H. Polaczkówna — Księga bracka św. Krzysztofa na Arlbergu w Tyrolu, "Miesięcznik Heraldyczny", R. X, 1931, s. 49 i n.
• W. Semkowicz — O początkach rodu Sulima, "Miesięcznik Heraldyczny", R. III, 1910, nr 1, s. 4-8.
• J. Szymański — Herbarz średniowiecznego rycerstwa polskiego, Warszawa 1993.
• S. Uruski — Rodzina. Herbarz szlachty polskiej. Wyd. A. A. Kosiński, A. Włodarski, t. I-XV, Warszawa 1904-1913.
• Z. Wilk-Woś — Władysław z Oporowa (ok. 1395-1453), podkanclerzy królewski, biskup włocławski i arcybiskup gnieźnieński, "Studia Claramontana", t. 21, 2003, s. 175-449.