Zawisza Czarny z Garbowa

Z Wikipedii

Zawisza Czarny z Garbowa herbu Sulima (ok. 1380-1428), sławny polski rycerz, niepokonany w licznych turniejach, symbol cnót rycerskich^[1]. Starosta kruszwicki od roku 1417, starosta spiski od 1420.

Spis treści 1 Rodzina 2 Rycerz 3 Dyplomata 4 Służba u Zygmunta Luksemburskiego 5 Śmierć 6 Zawisza w kronikach 7 Przypisy 8 Bibliografia i inspiracje

[edytuj] Rodzina

Rodzicami Zawiszy byli Dorota i Mikołaj z Garbowa, kasztelan konarsko­sieradzki. Mieli oni oprócz Zawiszy jeszcze dwóch młodszych synów: Jana zwanego Farurejem, starostę spiskiego i stolnika krakowskiego oraz Piotra Kruczka.

Żoną Zawiszy Czarnego była Barbara herbu Pilawa - bratanica biskupa krakowskiego Piotra Wysza, którą poślubił ok. 1397 r. Historycy sugerują, że było to małżeństwo z rozsądku, choć przyznają też , że Zawisza w tym czasie być już kimś znacznym lub wiele rokującym rycerzem, gdyż arcybiskup krakowski nie zgodziłby się zapewne na małżeństwo bratanicy z kimś zwykłym.

Z ich małżeństwa przyszło na świat czterech synów: najstarszy Marcin, Stanisław z Rożnowa poległegy w bitwie pod Warną w 1444 r.^[2], Zawisza^[3] i najmłodszy Jan z Rożnowa, starosta kolskiego, poległy w bitwie pod Chojnicami w 1454 r.^[4].

[edytuj] Rycerz

Wielokrotnie brał udział w wyprawach przeciwko Turkom, występując wraz ze swym bratem Farurejem w szeregach rycerstwa europejskiego, ściąganego na te wyprawy przez króla Węgier, Zygmunta Luksemburskiego, z którego dworem był przez lata silnie związany.

Na wieść o szykującej się ostatecznej rozprawie z Krzyżakami powrócił do kraju. Po bitwie pod Grunwaldem, w której brał czynny udział (niewykluczone, że to właśnie Zawisza w krytycznym momencie bitwy uratował królewski sztandar, choć nie ma na to wyraźnych dowodów) wystąpił Zawisza z propozycją zawarcia pokoju między królem polskim i królem węgierskim Zygmuntem Luksemburskim - (układ w Lubowli w 1411). W 1412 r. uczestniczył wraz z królem Władysławem Jagiełłą w uroczystym zjeździe monarchów w Budzie, występując również jako uczestnik zorganizowanego przy tej okazji wielkiego turnieju rycerskiego.

[edytuj] Dyplomata

Będąc świetnym dyplomatą, a przez to jednym z najbardziej zaufanych ludzi króla Władysława Jagiełły został wysłany jako jeden z sześciu posłów polskiej delegacji na Sobór w Konstancji (1414-1418), gdzie wsławił się występując jako jeden z nielicznych obrońców sprawy i osoby Jana Husa. Wielokrotnie posłował na dwór Zygmunta Luksemburskiego. Podczas odbywania jednego ze swych licznych poselstw, przebywając na dworze tegoż władcy dostał się do niewoli czeskiej podczas walk w obronie tzw. Niemieckiego Brodu. Z niewoli tej został wkrótce uwolniony, ponoć za niezwykle wysokim okupem.

[edytuj] Służba u Zygmunta Luksemburskiego

W 1415, towarzysząc królowi Zygmuntowi Luksemburskiemu w podróży do Perpignan w Aragonii pokonał w głośnym pojedynku Jana z Aragonii, wysadzając z siodła jednym uderzeniem kopii najprzedniejszego rycerza turniejowego zachodniej Europy. Utwierdziwszy w ten sposób sławę niepokonanego i najznamienitszego rycerza w Europie, chętnie był podejmowany na dworach władców europejskich.

W latach 1420-1422 walczył po stronie króla Węgier z czeskimi husytami. W historii odnotowano również słynną ucztę jaką wydał Zawisza Czarny w Krakowie, wzięcie udziału w której uznało za zaszczyt kilku europejskich władców podczas ich zjazdu w stolicy Polski w roku 1424.

[edytuj] Śmierć

Uczestniczył w roli dowódcy oddziałów najemnych w wyprawie Zygmunta Luksemburskiego na Turków w roku 1428 i osłaniał odwrót tego władcy z pola walki pod Golubacem (Gołąbcem); król Zygmunt posłał łódź dla Zawiszy i nakazał mu w nią wsiąść. Rycerz postanowił pozostać ze swoimi towarzyszami na polu bitewnym. Odsyłając łódź ruszył z dwoma pieszymi przeciw wojsku tureckiemu. Został otoczony przez wroga i wzięty do tureckiej niewoli. Jak mówi legenda przyczyną śmierci Zawiszy był konflikt między dwoma janczarami o to, czyim jeńcem jest waleczny Zawisza. Podczas kłótni jeden z przeciwników wyciągnął miecz i obciął głowę "Polskiemu Rolandowi".

Przyczynę śmierci Zawiszy Czarnego upatrywano jednak przede wszystkim w nieudolności króla Zygmunta Luksemburskiego, jako naczelnego dowódcy tejże wyprawy.

[edytuj] Zawisza w kronikach

Kronikarz na dworze Kazimierza Jagiellończyka Jan Długosz pisał o Zawiszy:

"Nie tylko w tej bitwie, w której pojmany zginął, ale we wszystkich wyprawach okazywał się rycerzem dzielnym i znakomitym, słynął odwagą i wielkimi czynami, w których nikt mu nie dorównywał. Był zaś w mowie słodki i ujmujący, tak że nie tylko ludzi zacnych i szlachetnych, ale barbarzyńców nawet swoją uprzejmością zniewalał. Miał przede wszystkim ten rzadki w sobie przymiot, że jak w bitwie najśmielszy zapał, tak w radzie najumiarkowańszą okazywał rozwagę. Godzien za swe bohaterskie dzieła nie moich słabych, ale i Homera samego pochwał".

Kanonik krakowski i poeta Adam Świnka po śmierci Zawiszy Czarnego ułożył po łacinie epitafium na jego cześć o treści:

"Wolał krew mężnie przelać, niż życie ocalić."

Natomiast Zygmunt Luksemburski w liście do wielkiego księcia litewskiego Witolda pisał po śmierci Zawiszy:

"Rycerstwo straciło w Zawiszy najzręczniejszego i najobrotniejszego towarzysza i wodza. Jak to zresztą całemu światu wiadomo, najdzielniejszym był rycerzem, najdoświadczeńszym wojownikiem i wielkim dyplomatą. Domagają się jego znakomite czyny, ażeby zmarły ojciec w swych synach ożył i w swoim potomstwie".

Dla wielu pokoleń Polaków Zawisza Czarny stał się jednym z ważniejszych bohaterów narodowych, przede wszystkim symbolem niewzruszonej odwagi, nadzwyczajnej słowności i lojalności. Słynne stało się powiedzenie: "Na nim ci jako na Zawiszy", czyli "Polegaj jak na Zawiszy".

Przypisy

[edytuj] Bibliografia i inspiracje

• Karol Bunsch — O Zawiszy Czarnym opowieść, Warszawa 1965
• Anna Klubówna — Zawisza Czarny w historii i legendzie, LSW, Warszawa 1979
• Ignacy Kozielewski — Zawisza Czarny, Płock-Warszawa 1928
• S. Małachowski — Zawisza Czarny, Warszawa 1929
• B. Możejko, S. Szybkowski, B. Śliwiński — Zawisza Czarny z Garbowa herbu Sulima, Gdańsk 2003
• A. Prohaska — Zawisza Czarny. Szkice historyczne z XV w., Kraków-Warszawa 1884
• Kazimierz Przerwa-Tetmajer — Zawisza Czarny - fantazja dramatyczna. Kraków 1901
• Juliusz Słowacki — Zawisza Czarny. Dzieła wszystkie. T.X., Wrocław 1952-1963
• Stefan M. Kuczyński — Zawisza Czarny, Wydawnictwo Śląsk, Katowice 1980
• H. Sienkiewicz — Krzyżacy, 1900
• J. U. Niemcewicz — Śpiewy historyczne, Wydawnictwo Książka, Warszawa 1947 przeczytaj
• Barbara Tylicka, Mieczysław Kościelniak — Zawisza Czarny (komiks), Świat Młodych, 1965 zobacz
• Barbara Tylicka, Tadeusz Raczkiewicz — Zawisza Czarny (komiks), Świat Młodych, 1991