Superkontynent
Z Wikipedii
Superkontynent – wielka masa lądu, w skład której wchodził więcej niż jeden współczesny kontynent (płyta kontynentalna). Ponieważ sama definicja kontynentu jest umowna i sporna, podobnie jest z definicją superkontynentu. Zazwyczaj używa się ją w odniesieniu do dawnych okresów geologicznych, kiedy to współczesne kontynenty tworzyły większe całości. Niektóre superkontynenty obejmowały nieomal wszystkie obszary lądowe ówczesnego globu ziemskiego, inne skupiały mniejsze części (ale zawsze były one zlepkiem współczesnych kontynentów lub ich znacznych części). Powstawanie superkontynentów w historii Ziemi wynika z ruchów, jakim podlegają masy lądu zgodnie z teorią tektoniki płyt.
Terminu tego używa się także do określenia współczesnych obszarów, które tworzy kilka kontynentów, np. Eurazja, Eurafrazja(?) czy Ameryka. W innych ujęciach te same obszary nazywane są po prostu kontynentami, a ich mniejsze części składowe subkontynentami lub częściami świata.
Spis treści |
[edytuj] Formowanie się superkontynentów
Do niedawna istniał pogląd, że w historii Ziemi przez bardzo długi okres (do triasu) istniał tylko jeden superkontynent – Pangea.
Teoria tektoniki płyt sugeruje, że superkontynenty powstają co pewien czas. Masy kontynentalne skupiają się w jeden superkontynent, by później znowu się rozpaść. Zapis geologiczny wskazuje, że takie cykle trwają około 250 milionów lat. Naukowcy są zgodni co do istnienia superkontynentów Gondwany i Rodinii, a podejrzewają, że istniało ich jeszcze kilka, m. in. Pannocja czy Walbara. Problemem jest odległość czasowa – układ kontynentów w archaiku i proterozoiku jest bardzo trudny do odtworzenia. Wśród naukowców toczy się debata, w jaki sposób formują się ponownie superkontynenty: czy dryf kontynentalny sprawia, że łączą się ponownie po przewędrowaniu dookoła planety, czy też oddalają się od siebie, by później znów się zbliżać. Prawdopodobnie w historii Ziemi zdarzały się oba te zjawiska.
Olbrzymie masy lądu, jakimi są superkontynenty, blokują przepływ ciepła wewnątrz Ziemi, tym samym powodując przegrzanie astenosfery i powstania w tym miejscu pióropusza prądu konwekcyjnego. W położonej wyżej litosferze dochodzi do licznych intruzji magmowych, litosfera wybrzusza się i wreszcie pęka – tworzą się doliny ryftowe. Powstałe doliny często wypełniają się wodą, a jeśli proces ten jest dostatecznie intensywny, dochodzi do wylewów magmy o składzie bazaltowym, która buduje nową skorupę oceaniczną i otwiera się ocean. Obecnie proces ten trwa w obrębie Morza Czerwonego, które wraz z Wielkimi Rowami Afrykańskimi jest odgałęzieniem tzw. trójzłącza Afaru.
W prostszy sposób rozpad superkontytentu tłumaczy teoria ekspansji Ziemi – był to akt jednorazowy, zmieniający w sposób zasadniczy strukturę Ziemi, spowodowany jej powiększaniem się. Teoria ta ma jednak wiele mankamentów i cieszy się znikomym poparciem.
[edytuj] Przyszłe superkontynenty
Procesy formowania superkontynentów trwają także obecnie. Na skutek kolizji Afryki z Eurazją, która rozpoczęła się wraz z zamknięciem Oceanu Tetydy, za kilka milionów lat całkowicie zniknie Morze Śródziemne, odcięte od Atlantyku i kontynenty się połączą. Prawdopodobnie także Australia za kolejne kilka-kilkadziesiąt milionów lat połączy się z Azją.
W dalekiej przyszłości na Atlantyku zapewne powstanie nowa strefa subdukcji, której zaczątkami są dziś rów Puerto Rico zamykający od wschodu basen Morza Karaibskiego oraz rów Sandwich Południowy. Subdukcja dna oceanicznego nie tylko utworzy nowe pasma górskie wzdłuż wschodnich wybrzeży obu Ameryk, lecz także pochłonie w końcu Grzbiet Śródatlantycki – a wtedy ocean przestanie się rozszerzać. Dalsze trwanie tego procesu doprowadzi wreszcie do zamknięcia Oceanu Atlantyckiego. Za około 250 mln lat zderzenie obu Ameryk z lądem afrykańsko-eurazjatyckim utworzy nowy superkontynent, nazywany Pangeą Ultimą bądź Neopangeą.
Istnieje jednak alternatywna wersja powstania nowego superkontynentu. Miałby on powstać poprzez zderzenie Ameryki z Azją po zamknięciu się Pacyfiku. Proponowana dla niego nazwa to Amazja. Za tą wersją wydarzeń przemawia fakt, że rozrastające się niegdyś płyty dna Pantalassy-Pacyfiku: Kula, Faralońska, Izanagi zostały praktycznie w całości zsubdukowane (pozostałościami tych płyt są: płyta filipińska, Nazca, Cocos i Juan de Fuca, które podlegają ciągłej subdukcji w tempie dalece przekraczającym rozrost). Także złożoność Pacyficznego grzbietu śródoceanicznego ulega zmniejszeniu (z czterech gałęzi w kredzie do jednej w holocenie). W takiej sytuacji w ciągu kolejnych 250–270 mln lat Pacyfik może skurczyć się do śródlądowego morza wciśniętego pomiędzy obie Ameryki, Azję i Australię. Afryka zderzy się z Europą, Antarktydą Zachodnią z Ameryką Południową, Subkontynent Somalijski z Indiami i Indonezją tworząc niewielkie morze, a Antarktyda Wschodnia połączy się z południową Australią.
Nowe ryfty otworzą się zaś najprawdopodobniej w dolinie Leny na Syberii, rozdzierając od północy Azję, w poprzek Antarktydy, dzieląc kontynent na część wschodnią i zachodnią, oraz w Afryce począwszy od Kamerunu a kończąc na Etiopii i Arabii ponawiając próbę rozdarcia tego lądu przez Morze Czerwone.
[edytuj] Lista superkontynentów
- Pangea Ultima / Amazja (za około 250 milionów lat)
- Laurazja (~300 – ~60 milionów lat temu)
- Pangea (~300 – ~180 milionów lat temu)
- Gondwana (~600 – ~30 milionów lat temu; wchodziła w skład Pangei)
- Pannocja (~600 – ~540 milionów lat temu)
- Rodinia (~1100 – ~750 milionów lat temu)
- Kenorland (~2,7 – ~2,1 mld lat temu)
- Walbara (ok. 3,6 mld lat temu)
