Szpetal

Z Wikipedii

Szpetal, dziś Szpetal Dolny - prawobrzeżna dzielnica Włocławka, która wzięła swoją nazwę od hospicjum dla podróżnych Hospitale Sancti Gothardi, zbudowanego z powodu istniejącej w tym miejscu we wczesnym średniowieczu przeprawy przez Wisłę.

Spis treści

1 Dzieje
2 Zobacz też
3 Linki zewnętrzne
4 Bibliografia
5 Przypisy

[edytuj] Dzieje

Osada istniała w tym miejscu prawdopodobnie od XII wieku, ale znaczenia nabrała dopiero w wieku XIII, kiedy powstał tu klasztor ufundowany przez wielmożę Boguszę Miecławica z rodu Doliwów. Fundacja miała miejsce prawdopodobnie w roku 1228^[1]. Według statutów kapituły generalnej zakonu cystersów wynika jednak, że pierwsze próby lokowania klasztoru, związanego z misją w Prusach, miały miejsce w roku 1232. Próby te były wynikiem działalności biskupa włocławskiego Michała w sprawie misji pruskiej i rywalizacji na tym polu z biskupem Chrystianem. Funkcję misyjną na terenie Prus miał pełnić właśnie klasztor w Szpetalu.

Ponownego rozpatrzenia powstania fundacji dokonano w roku 1236 na prośbę wspomnianego Boguszy, którego wspierał w tej sprawie bp Michał. W tej sprawie zlecono wizytację lokacji cystersów w Łeknie i Lądzie, przy czym opactwem macierzyńskim ustanowiono klasztor turyński w Georgenthalu. Potwierdzał to dokumkent wystawiony pomiędzy rokiem 1258 a 1262, w którym znajdujemy informację, że Szpetal był w posiadaniu cystersów przez 20 lat. Cystersi przejęli tam istniejący koścół św. Gotarda (do tego czasu pod opieką benedyktynów) i rozpoczęli budowę klasztoru w oparciu o dziesięciny z dwunastu (najprawdopodobniej^[2]) wiosek, m.in. Szpetal, Zaduszniki (Kucino), Rachcin. Przypuszczalnie klasztor uzyskał także zwolnienia immunitetowe od księstwa i biskupstwa kujawskiego.

Budowa klasztoru została przerwana przez najazdy Prusów w latach 1242 i 1243. Konwent został zburzony, a część zakonników wymordowana. Odbudowę podjęto zgodnie z bullą papieża Innocentego IV i dokumentem księcia Sambora II zakładającym zwolnienia immunitetowe dla posiadłości opactwa w Lipicznie. W roku 1252 konwent w Georghentalu, z powodu kłopotów wewnętrznych, zrzekł się opieki nad Szpetalem, co przejął - na wniosek Morimond - klasztor w Sulejowie.

Dalsze losy konwentu w Szpetalu nie są jasne. Wiadomo jedynie, że wkrótce przeszedł on pod zarząd nowego opactwa w Byszewie koło Bydgoszczy^[3]. Widocznie jednak konwent w Szpetalu sprawiał byszewianom sporo kłopotów, skoro w roku 1258 zamienili dobra szpetalskie na inne, leżące bliżej ich siedziby. W ten sposób ostatecznie konwent szpetalski przestał istnieć, a dobra stały się własnością rodu Łąckich, co potwierdza dokument z roku 1385. Pozostała natomiast parafia św. Gotarda, o którą - po odejściu mnichów - toczyły spór diecezje włocławska i płocka. Sprawę rozstrzygnięto w roku 1321 na korzyść Włocławka.

W następnych stuleciach w Szpetalu nie działo się najlepiej. Parafia często nie miała własnego proboszcza i była obsługiwana przez wikarych zza Wisły, z czego wynikałoby, że dochody z parafii nie były szczególnie wielkie, chociaż spis z roku 1594 wymienia aż 13 wiosek jako podlegające parafii św. Gotarda. Kościół spłonął na początku XIX wieku, a siedzibę parafii przeniesiono do Szpetala Górnego gdzie ówczesny dziedzic Marian Rutkowski ufundował w roku 1808 nowy kościół.

Dobra szpetalskie przechodziły z rąk do rąk. W II połowie XVI wieku była własnością Chodorąskich, a od 1695 r. Rutkowskich. W końcu XIX wieku znajdowała się w Szpetalu Dolnym fabryka tapet i serowarnia. Po II wojnie światowej wieś wchłonęło miasto Włocławek. Od lat 1970. nowa dzielnica nosi nazwę Zawiśle.