Teresa Grodzińska

Z Wikipedii

Teresa Jadwiga Grodzińska - (ur. 20 grudnia 1899 w Jaszowicach, zm. 1 września 1920 w Czortowicach koło Hrubieszowa). Polska sanitariuszka, która zginęła bohaterską śmiercią w czasie wojny polsko-sowieckiej 1920 r. Pośmiertnie została odznaczona Orderem Virtuti Militari.

Pochodziła ze szlacheckiej rodziny Grodzińskich herbu Kuszaba (Paprzyca). Była wnuczką Władysława Rudolfa Grodzińskiego prezesa prezes dyrekcji szczegółowej Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego ((ur. 15 kwietnia 1823 w Muchnicach, zm. 28 marca 1908), a córką znanej radomskiej osobistości Bronisławy Arkuszewskiej h. Jastrzębiec (ur. 18 sierpnia 1868, zm. 8 sierpnia 1932).

Jako uczennica Gimnazjum działała aktywnie w harcerstwie a w 1915 wstąpiła do tajnej Organizacji Młodzieży Narodowej

W wojnie 1920 wzięła udział jako ochotniczka. Była pielęgniarką w 4 Pułku Piechoty Legionów. Została zamordowana przez Rosjan 1 września 1920 r., gdy w czasie odwrotu pozostała z ciężko rannymi żołnierzami - od 22 sierpnia szła między ostatnimi z wycofujących się żołnierzy, m.in. przeprowadziła wielu z nich przez płonący most na rz. Huczwie mimo jego ostrzału przez 3 nieprzyjacielskie karabiny maszynowe, za co ją później odznaczono. Koło wsi Stepankowice została wzięta do niewoli przez oddziały Budionnego w czasie opatrywania rannych, których nie chciała opuścić. Uprowadzona i przetrzymywana w stodole broniła się przed bolszewikami przez kilka godzin siekierą. Została - jak informuje raport z 11 września 1920 - zamordowana w okrutny sposób, co potwierdziły odkopując kilka dni później jej mocno pokaleczone ciało. Jej pogrzeb (zorganizowany z honorami wojskowymi) 18 września 1920 w Radomiu był wielką manifestacją patriotyczną, w której wzięła udział niemal cała ludność miasta. Spoczywa na Cmentarzu Rzymskokatolickim w Radomiu przy ulicy Bolesława Limanowskiego.

Dekretem z 28 lutego 1921 za czyny dokonane w okresie służby (wniosek został złożony już 11 września 1920 przez pułkowników Mieczysława Smorawińskiego i Michała Żymierskiego) została pośmiertnie odznaczona Krzyżem Srebrnym Orderu Wojennego Virtuti Militari z nr Krzyża 440. Była też odznaczona Krzyżem Walecznych.

Jej krótkie życie i bohaterską śmierć opisywali m.in. Maria Zaleska w książce W okopach. Pamiętnik kobiety-lekarza batalionu (1934) i Melchior Wańkowicz. Okoliczności jej śmierci zostały przedstawione w filmie fabularnym Wrota Europy (1999), który powstały na motywach reportażu Melchiora Wańkowicza Szpital w Cichniczach.

W 1926 na jej cześć w Szpitalu Ujazdowskim w Warszawie umieszczono tablicę pamiątkową i nazwano jej imieniem jedną z sal szpitala.

20 maja 1934 w Zakładach Naukowych Żeńskich Marii Gajl w Radomiu (obecne III Liceum Ogólnokształcące im. płk Dionizego Czachowskiego) odsłonięta została tablica pamiątkowa poświęcona jej i trzem innym absolwentkom szkoły, które w latach 1916-1920 straciły życie, pracując jako sanitariuszki. Tablica ta prawdopodobnie zaginęła w czasie okupacji niemieckiej. W związku z obchodami jubileuszu 100-lecia szkoły tablica ta została odtworzna i w asyście wojskowej uroczyście odsłonięta 17 listopada 2007. Losy Teresy Grodzińskiej przedstawił spektal historyczno-literacki Kamienie mówić będą wystawiony tego dnia w Resursie Obywatelskiej w Radomiu z udziałem Adama Ferencego.

Tabliczka poświęcona jej pamięci znajduje się też w murze cegiełkowym na Wawelu. Wykonana w latach 20. XX w., ze względu na treść zniszczona po II wojnie światowej, została przywrócona w czasie renowacji muru w 1997 r.

[edytuj] Źródła

Kawalerowie Virtuti Militari 1792-1945. Słownik biograficzny, tom II, część 2, Koszalin 1993
Słownik biograficzny kobiet odznaczonych Orderem Wojennym Virtuti Militari, tom I, Toruń 2004
Lista strat Wojska Polskiego, Wojskowe Biuro Historyczne, 1934