Ublik

Z Wikipedii

Współrzędne: 53°53' N 21°54' E53.8833333 21.9 (Ublik)

Ublik
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	piski
Gmina	Orzysz
Położenie	53° 53'  N 21° 54'  E
Strefa numeracyjna (do 2005)	87
Tablice rejestracyjne	NPI
Położenie na mapie Polski Ublik

Ublik – wieś w Polsce położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie piskim, w gminie Orzysz.

W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa suwalskiego.

Miejscowość znana jest jako ośrodek wypoczynku letniego, położony jest tu Ośrodek Wypoczynkowy Politechniki Warszawskiej (pozostałości zespołu dworskiego z półowy XIX w.), a także liczne gospodarstwa agroturystyczne i domki letnie. Łatwy dostęp do jezior: Ublik Wielki, Ublik Mały i Jeziora Buwełno powoduje, że oprócz turystyki plażowej uprawia się tu często również kajakarstwo i żeglarstwo.

Walory turystyczne opsywane były juz na poczatku XX w. Jedną z atrakcji była wycieczka do oddalo­nej 3 km karczmy Stoczki (Stockie lub Sto­czek - Stotzken). Droga wiodła po części starym lasem, po części aleją lipową i buko­wą z ładnymi widokami na jezioro. Szcze­gólnie malowniczo przedstawiała się zagroda Wyłudki (Wyludtken) położona wysoko na skraju urwiska. Był to ulubiony cel wycie­czek mieszkańców Giżycka (Lecu) i Orzy­sza, a Niemcy ten zakątek nazwali „Orzyską Szwajcarią". Piękne Lasy Ublickie (Ublicker Wald), które ciągnęły się 6 km na zachód od gościńca aż do leżącej na południowym końcu jez. Buwełno wioski Cierzpięty - polecane były z powo­du, że były tu reprezentowane wszystkie oka­zy flory: jodły, świerki, buki, dęby, jesiony, brzozy, osiki, graby i inne.

Spis treści 1 Historia 2 Właściciele majątku Ublik 3 Zabytki 4 Bibliografia 5 Linki zewnętrzne

[edytuj] Historia

Wieś powstała w 1450. Wzmiankowana w 1538r., kiedy wyznaczono granicę majątku między Piankami, wsią Buwełno, Stoczki i jeziorem Ublik. Przywilej nadał w 1539r. książę Albrecht staroście ełckiemu Krzysztofowi von Zedwitzowi na prawie lennym, choć nie określono bliżej wielkości nada­nia. Po śmierci Krzysztofa majątek ten przy­padł mężowi najstarszej jego córki Zuzan­ny - Antoniemu von Lehwaldowi, kolejne­mu staroście ełckiemu, o czym oznajmił ksią­żę Albrecht w 1557 r. Antoni von Lehwald otrzymał wkrótce (1565) dodatkowo dwa małe jeziorka (zwaane Kociołek i Przerosła), oraz 5 łanów i 20 morgów mię­dzy Sumkami, Piankami, Odojami a Rzeźnikami (Rząśniki), także na prawie lennym. Książę Albrecht pozwolił mu nadto na bu­dowę małego młyna w Suchej. W wyniku tych nadań dobra w samym Ubliku liczyły 18 ła­nów, a cały klucz liczył 95 łanów i 20 morgów.

Przed pierwszą wojną światową w 1908r. wybudowano linię kolejową (ze stacją w Ubliku) łączącą Orzysz i Giżycko, ostatni transport odszedł w 1945 r. Kolej niemiecka była wówczas jedynym publicz­nym środkiem lokomocji.

Jeszcze wcześniej powstała szkoła podstawowa w Ubliku (1845r.). W 1935r. uczęszczało do szkoły 60 uczniów. Ublik należał do powiatu Pisz, ale le­żał bezpośrednio na granicy powiatu Gi­życko.

W czasie II wojny światowej mieścił się tu luksusowy pensjonat SS (budynek zachowany). Administratorem ośrodka był Heinz Dembowski z Karolewa. W Ubliku w bardzo dobrym stanie (po konserwacji) znajduje się bogato zdobiona kaplica grobowa dawnych właścicieli majątku.

[edytuj] Właściciele majątku Ublik

Krzysztof von Zedwitz wywodził się z niemieckiej szlachty. Ród Zedwitzów przybył do Prus Krzyżac­kich wkrótce po wojnie trzynastoletniej, podobnie jak jego następca w Ubli­ku i na starostwie w Ełku Antoni von Leh­wald. Antoni wcześniej był kuchmistrze książęcym, poetem starostą jańsborskim (piskim). Pierwsze dokumenty dotyczace rodziny Lehwaldów pochodzą z 1540 r. z rejonu Sztumu, i odnosza się do niejakie­go Jana Lehwalda oraz Wawrzyńca z Pa­słęka, ten ostatni działał równocześnie z Antonim. W 1749 r. sporządzono tablicę ge­nealogiczną Lehwaldów, na której ród wy­prowadzono do Antoniego von Lehwalda w Ubliku. Lehwaldowie wywodzili się ze starej szlachty dolnołużyckiej i branderburskiej (Lehwalde), potem byli też na Śląsku, Pomorzu i Prusach (od 1458r.). Toeppen wśród rodzin szlacheckich w starostwie ryńskim z roku 1622 wymienia rodzinę von Lehwaldów z Ublika.

Jeszcze podczas nada­wania przywileju Krzysztof von Zedwitz zobowiązany został do służby zbrojnej w "dwa konie". W zasadzie prawo lenne zwal­niało z obowiązku służby wojskowej. Von Zedwitz w Ubliku otrzymał obowiązek opła­ty rekognicyjnej w wysokości l funta wo­sku oraz 5 pruskich denarów. Ponadto dobra te były zwolnione z wszelkich uciążliwości.

Majątek Lehwaldów stanowiły osady: Ublik (18 łanowy folwark oraz 22 łany i 20 morgów lasu), Buwełno, Stoczki. Dobra te pozostały jako lenno tej ro­dziny, aż do czasu, gdy ostatni właściciel lenna zmarł bez spadkobiercy.

Rodzina Kullak przejęła Ublik około roku 1680 jako dzierżawę. Do majątku należały: folwarki Buweł­no, Janowen, Stotsken i leśniczówka Oskarzin. W roku 1788 Goottiieb Daniel Kullak kupił posiadłość ze wszystkimi folwarkami od państwa Pruskiego. Przypomina o tym zachowany nagrobek.

Jego spadkobiercami w pierwszej li­nii byli: Leopold 1787-1829, Anton Theodor 1816-1861, Friderich Wilhelm 1855-1908, Friderich 1883-1948.

Leopold Kullak jako pierworodny nie objął spadku. Ożenił się z zamożną kobietą i został oficerem pierwszego pułku dragonów w Tylży. Franc Kullak jako najmłodszy wyjechał do Argentyny, z której powrócił z dużą posiadłością ziemską, dużym majątkiem i dużą rodziną w roku 1903 (po 15 latach), osiedlił się w Kaliningradzie. Fryderyk Wilhelm (1855-1908) został spadkobiercą Ublika. Od tej pory nazywał siebie Kullak-Ublik. Najpierw był on oficerem rezerwy w pułku huzarów w Gdańsku. W wieku 25 lat przejął posiadłość swojej matki, która prowadziła je przez 20 lat po śmierci męża. W tym samym roku ożenił się z Elizą Romeyke, dziedziczką i właściciel­ką posiadłości rycerskiej Pammer, powiat Ełk. Eliza władała kilkoma ję­zykami i miała wiele wpływów. Prowadziła po­siadłość i wszystko, co było związane z ży­ciem gospodarczym. Fryderyk Wilhelm po­święcił się polityce. Był posłem w pru­skim landstagu oraz deputowanym Rzeszy.

Po nabyciu Ublika około roku 1800 został wybudowany pałac. Ublik stal się centrum towarzyskim Mazur. Położony w pobliżu Orzysza, gdzie znajdował się plac ćwiczeń dla wojska, przyciągał wysokiej rangi krajowych i zagranicznych gości, w ten nieco oddalony zakątek. Korpus oficerski garnizonu rosyjskiego po drugiej stronie granicy, brał udział w polowaniach z nagonką i w polowa­niach na koniach. Stałymi gośćmi byli również rosyjski gubernator z Łomży oraz generał w Królewcu Kolmar ba­ron von der Golt.

W roku 1908 zmarł Fryderyk Wilhelm nie pozostawiwszy testa­mentu. Majątek Ublik przeszedł we wspólne posiadanie jego żony, syna Fryderyka i córki Anity.

Fryderyk, dotychczas oficer ułanów w Insterburgu, przejął pro­wadzenie posiadłości. Posiadłość obejmowała wtedy 6000 morgów (połowę stanowiły lasy). Po wybuchu wojny w 1914 roku 48 należących do posiadłości zabu­dowań zostało spalone przez Rosjan. Fryderyk pro­wadził w tym dniu objazd zwiadowczy i z odległości musiał obserwować przez lornet­kę, jak dom i dwór stoją w płomieniach. Majątek w bitwie zimowej na Mazurach w latach 1914-1915, kraj został wyzwo­lony. Po dużych zniszczeniach wojennych Fryderyk musiał sprzedać majątek.

[edytuj] Zabytki

• Brama cmentarna. Podczas pierwszej wizyty przodków rodziny w roku 1985, por­tal bramy cmentarnej był bliski zawalenia się. Groby jeszcze istniały, lecz nagrobki i krzy­że zniknęły lub zostały w dużej części zniszczone. Po namyśle przodków rodziny Kullak-Ublik z odpowiednimi władzami polskimi, szczególnie z kom­petentnym urzędem ochrony zabyt­ków w Suwałkach w latach 1992/93 odbudowany został portal oraz niektóre nagrobki. Trzy rzeźby: Chrystus, św.Piotr i Paweł, które wcześniej stały w trzech otworach portalu, służyły Ro­sjanom po 1945 roku jako tarcze strzeleckie po czym runęły roztrzaskane. Przypuszczal­nie Anton Theodor (1816-1861), podczas jednych ze swoich podróży, przywiózł te fi­gury z południowych Niemiec lub z Włoch. Dzisiaj są odrestau­rowane i znajdują się w muzeum starego ratusza w Pi­szu.

• Dawny zespół pałacowo-parkowy z rozległą częścią gospodarczą usytuowany w urokliwym miejscu, na wysokim wznie­sieniu nad brzegami jeziora Ublik Wielki. Siedziba rozległych dóbr, do których w la­tach 20-XX. należało 5 folwarków, leśni­czówka, rybaczówka, 1524 ha ziemi. W majątku funkcjonowała gorzelnia, suszarnia ziemniaków, prowadzono hodowlę koni gorącokrwistych oraz bydła. W tym czasie dobra były własnością rodu Engelmann. Od lat trzydziestych do 1944 r. mieścił się tu pensjonat SS. Częściowo zachowane zabu­dowania założenia pochodzą z lat 1848 -1917. Poważnie przebudowany pałac zatra­cił cechy zabytku (pozostały jedynie półwtopione pary kolumn z dawnego frontonu), zachowała się istniejąca architektonicznie oficyna pałacowa z podcieniem arkadowym. Park jedynie częściowo, gdyż na jego tere­nie założono współcześnie boiska sporto­we. Zachowała się dość dobrze część daw­nych zabudowań gospodarczych. Obecnie na terenie dawnego założenia mieści się ośrodek wypoczynkowy. Niegdyś dwór ten należał do Heglowskich, w XVIII w. do Konarskich.

[edytuj] Bibliografia

• Wojciech Kuczkowski, „Szlak Wielkich Jezior Mazurskich”, Fundacja Ochrony Wielkich Jezior Mazurskich , FENIX editions, Warszawa-Giżycko, 1993 ISBN 83-900217-9-X
• Max Toeppen, Historia Mazur, Wspólnota Kulturowa Borussia, Olsztyn, 1995, ISBN 83-900380-3-X
• Darmochwał T., Rumiński M. J., 1996. Warmia Mazury, przewodnik. Agencja TD, Białystok
• http://www.orzysz.pl/index.php?k=305

[edytuj] Linki zewnętrzne

• Mapy: Autopilot • Google Maps • Szukacz • Targeo • Zumi

• Zdjęcia satelitarne: Google Maps • Wikimapia • Zumi