Wasilij Zarubin
Z Wikipedii
Wasilij Michajłowicz Zarubin (ros. Василий Михайлович Зарубин; 1894-1972) - funkcjonariusz NKWD, major Bezpieczeństwa Państwowego lub generał major; szef rezydentury radzieckiego wywiadu w Nowym Jorku, pełnomocnik operacyjny w obozie kozielskim dla polskich jeńców wojennych.
Spis treści |
[edytuj] Młodość i początek kariery
Urodzony i wychowany na Tagance w Moskwie, syn kolejarza. W wieku 14 lat, po zakończeniu dwóch klas szkoły został pomocnikiem w firmie handlowej Łyżyna, potem kancelistą, jednocześnie kontynuował naukę.
W latach 1914-1917 walczył na Froncie Zachodnim, za antywojenną agitację był skierowany do batalionu karnego, podczas walk był ranny. Brał udział w wojnie domowej w Rosji w szeregach Armii Czerwonej. Od 1918 r. bolszewik.
[edytuj] Wywiad zagraniczny
Od 1920 roku w Czeka, początkowo w Departamencie Gospodarczym. W roku 1923 został naczelnikiem wydziału ekonomicznego OGPU we Władywostoku, gdzie organizował zwalczanie przemytu narkotyków i broni z Europy do Chin. W 1925 r. został przeniesiony do wywiadu - spędził za granicą w sumie 25 lat, z czego 16 lat przebywał jako nielegalny agent w wielu krajach, od 1927 roku razem z żoną Jelizawietą. Były to m.in. Chiny (1925), Finlandia (1926-1927), Dania i Niemcy (1927-1929), Francja (1929-1933), ponownie Niemcy (1934-1937), ponownie Chiny (1941), USA (1941-1944). We Francji współpracował z agentem radzieckim, Polakiem z pochodzenia.
Działał m.in. pod nazwiskami Herbert i Jarosłav Kocek – obywatel Czechosłowacji, w Mandżurii, Francji, Niemczech, gdzie jako szef rezydentury zwerbował jednego z przywódców paramilitarnej organizacji SA (ps. Drug) w Danii i Szwajcarii.
[edytuj] Obóz w Kozielsku
Od 1937 roku w V Departamencie GUGB. W końcu października 1939 roku z ramienia GUGB/NKWD, w stopniu majora bezpieczeństwa państwowego był oddelegowany jako pełnomocnik operacyjny Zarządu ds. Jeńców Wojennych i Internowanych do obozu kozielskiego w celu rozpracowania więzionych tam polskich jeńców wojennych. Prowadził tam pracę śledczą oraz werbowania agentury. Celem inspekcji było oddzielenie oficerów interesujących z różnych powodów radzieckie władze bezpieczeństwa od pozostałych, przeznaczonych do rozstrzelania w Katyniu.
W pamięci ocalonych zapisał się, zwłaszcza na tle innych funkcjonariuszy, jako człowiek inteligentny, kulturalny i nie pozbawiony humanitarnych odruchów. Świadczy o tym odpowiedź, której udzielił indagującemu go o zamiary władz gen. Henrykowi Minkiewiczowi - Oszalelibyście, gdybym wam powiedział. Zapewniam was, to byłoby nieludzkie. Lepiej, abyście nie wiedzieli, co chcemy z wami zrobić.
Według relacji m.in. prof. Swianiewicza, na uwięzionych sprawiał tak korzystne wrażenie, że z polecenia najstarszego stopniem generała Minkiewicza jako jedynemu z enkawudzistów jeńcy salutowali. Wyróżniał się spośród załogi obozu wysokim wykształceniem, posługiwał się kilkoma językami, jego stosunek do jeńców był bez zarzutu, prezentował maniery człowieka światowego. Do obozu przywiózł podręczną bibliotekę około 500 tomów w języku rosyjskim, angielskim (np. „Światowy kryzys” W. Churchilla), francuskimi i niemieckim – udostępniał ją jeńcom. Część literatury polskiej wspomnieniowej i naukowej podawała błędnie jego stopień z okresu pobytu w Kozielsku – spowodowane to było podobieństwem dystynkcji NKWD i Armii Czerwonej, i tak jeden romb na naszywce przysługiwał zarówno majorowi bezpieczeństwa państwowego jak i wojskowemu kombrygowi (generał-majorowi).
[edytuj] Kariera wywiadowcza od 1941
W 1941 roku był współorganizatorem zamachu stanu w Jugosławii. Po wybuchu wojny z Niemcami kierował delegacją radziecką podczas rozmów z przedstawicielami służb brytyjskich na temat zasad wzajemnej współpracy.
Od października 1941 roku rezydent w Waszyngtonie (ps. Maksim, Wasilij Zubilin). Przed wyjazdem do USA był instruowany osobiście przez Stalina, któremu potem regularnie były referowane materiały dostarczane przez Zarubina. Najprawdopodobniej polem działalności było głównie szpiegostwo przemysłowe.
Przebywał na placówce jako trzeci, a następie drugi sekretarz ambasady. Towarzyszyła mu żona Jelizawieta (Elsa) Rosenzweig vel Liza Gorska, doświadczona pracowniczka radzieckiego wywiadu, która zajmowała się szpiegostwem atomowym. Zarubin miał wiele kontaktów wśród cudzoziemców, dzięki czemu osobiście werbował agentów z bardzo dużym powodzeniem, oraz osobiście pracował z najważniejszą agenturą. Pracowitość stała się zresztą przyczyną wpadki Zarubina. Jego częste spotkania z agentami i związane z tym wypady za miasto wzbudziły zainteresowanie kontrwywiadu FBI. W rezultacie uznany za persona non grata, musiał opuścić Stany Zjednoczone w 1944 roku. Po powrocie do Związku Radzieckiego pracował w aparacie centralnym NKWD/MGB.
W 1948 roku w wieku 54 lat przeszedł do rezerwy ze względu na stan zdrowia. Był nagrodzony orderem Czerwonego Sztandaru i Czerwonej Gwiazdy, dwoma orderami Lenina.
