Wespazjan Kochowski
Z Wikipedii
Wespazjan Kochowski herbu Nieczuja (ur. w 1633 w Gaju koło Waśniowa w ziemi sandomierskiej, zm. 6 czerwca 1700, w Krakowie) - jeden z najwybitniejszych historyków i poetów polskiego baroku, najbardziej typowy przedstawiciel filozofii i literatury sarmackiej.
Przez całe życie związany był z Małopolską. Jego rodzicami byli Jan, średnio zamożny szlachcic, oraz Zofia z Janowskich. Uczył się w Krakowie, w słynnym Kolegium Nowodworskiego. Po jego ukończeniu przez dziesięć lat walczył z Kozakami, Moskalami i Szwedami (brał udział między innymi w bitwie pod Beresteczkiem). W 1660 powrócił do rodzinnego Gaju, a wkrótce przeniósł się do wsi Goleniowy koło Szczekocin (ziemia krakowska).
Zadebiutował literacko poematem Kamień świadectwa wielkiego w Koronie Polskiej senatora niewinności, broniącym Jerzego Sebastiana Lubomirskiego. W 1668 wydał swój pierwszy tomik - Różaniec Najświętszej Panny Maryi, rozważający poszczególne tajemnice różańcowe.
W tym czasie brał czynny udział w życiu politycznym i zyskał sobie poważanie wśród szlachty. Zauważył go nawet dwór i latach 1671-1673 piastował urząd podżupnika wielickiego, czyli kontrolera największych w kraju kopalni soli.
W 1674 opublikował swoje pierwsze wielkie dzieło - Niepróżnujące próżnowanie. Jest to zbiór kilkuset utworów, podzielonych na cztery księgi liryków, jedną księgę epod i dwie księgi epigramatów. Zabłysnął w nim bogactwem tematów, uczuć, środków stylistycznych i form wersyfikacyjnych. Wyrażał troskę o państwo, opiewał jego triumfy, piętnował słabości, zagrzewał rodaków do walki, chwalił życie na wsi i swe rodzinne strony, dziękował za opiekę niebiosom, ale również żartował z różnych codziennych sytuacji.
W 1681 oddał do druku dwa nowe poematy religijne - Chrystus cierpiący, opłakujący mękę Zbawiciela, oraz Ogród panieński, objaśniający rozmaite tytuły Matki Bożej.
Za czasów Sobieskiego zwrócił się w stronę historii. W 1683 wydał pomnikowe Annalium Poloniae ab obitu Vladislai IV Climacteres (Roczników polskich od śmierci Władysława IV Klimaktery). Są to dzieje Rzeczypospolitej czasów Jana II Kazimierza i Michała Korybuta Wiśniowieckiego. Kochowski korzystał z opowieści bardzo wielu świadków, a także dokumentów i własnych doświadczeń, zachowując przy tym znaczny obiektywizm i krytycyzm. Praca ta jest do dziś jednym z podstawowych źródeł wiedzy o epoce staropolskiej.
Jako historiographus privilegiatus (historyk uprzywilejowany) brał udział w odsieczy wiedeńskiej i sporządził z niej sprawozdanie - Commentarius belli adversus Turcas (Pamiętnik wojny przeciw Turkom, 1684). Następnie spróbował ułożyć na jego podstawie epopeję narodową, lecz udało mu się dokończyć tylko jedną pieśń, wydaną jako Dzieło Boskie albo Pieśni Wiednia wybawionego (1684).
Ostatnim i najwybitniejszym dziełem Kochowskiego była Psalmodia polska (pełen tytuł: Psalmodia polska|Trybut należyty wdzięczności wszystkiego dobrego Dawcy, Panu i Bogu albo Psalmodia polska za dobrodziejstwa Boskie dziękująca (1695). Jest to zbiór psalmów, tekst modlitewny i swoisty testament duchowy, ujęty w formie parafrazy Księgi psalmów. Wyróżnia się ona z jednej strony stylizacją biblijną, a z drugiej - zmianą punktu widzenia z Izraelity na Polaka, z żyda na chrześcijanina, z człowieka starożytnego na nowożytnego. Składa się ona z przemieszanych z sobą 14 psalmów prywatnych i 22 publicznych. Ich naczelnymi ideami są: pokuta i miłosierdzie Boga, powstrzymanie namiętności i ufność w opatrzność (złota mierność), szczególna rola Polski w świecie (nowy naród wybrany, przedmurze chrześcijaństwa, Sobieski - obrońca wiary) oraz wyższość ustroju Rzeczypospolitej (złota wolność). Psalmodia - pisana rytmiczną prozą poetycką - uważana jest przez badaczy za arcydzieło polskiego baroku i znakomitą syntezę ówczesnej kultury.
W 1658 Kochowski ożenił się z Marianną Misiowską. Syna, któremu nadał imiona Hieronim Franciszek, doczekał się dopiero w 1674. Po śmierci Marianny (1677) ożenił się z zamożną wdową, Magdaleną Frezerową (primo voto Różanka). W 1696 zmarła również ona.
Jego największym przyjacielem był Jan Gawiński (również poeta). Do jego znajomych zaliczali się także Stefan Bidziński (znany żołnierz, wojewoda sandomierski), Hieronim Komornicki (opat świętokrzyski) i Pakosław Lanckoroński (polityk i duszpasterz).
Spis treści |
[edytuj] Zobacz też
- Andrzej Maksymilian Fredro
- Jan Chryzostom Pasek
- Wacław Potocki
- Maciej Kazimierz Sarbiewski
- Samuel ze Skrzypny Twardowski
- Jędrzej Wincenty Ustrzycki
[edytuj] Linki zewnętrzne
- Psalmodia polska w Polskiej Bibliotece Internetowej
- Psalmodia polska po polsku i po angielsku wraz z opracowaniem
[edytuj] Bibliografia podmiotowa
- Wespazjan Kochowski: Pisma wierszem i prozą. Wyd. Kazimierz Turowski. Kraków 1859 (jedyne pełne wydanie jego polskich poezji)
- Wespazjan Kochowski: Utwory poetyckie. Wybór. Oprac. Maria Eustachiewicz. Wrocław 1991, Biblioteka Narodowa, seria I, numer 92
- Wespazjan Kochowski: Wybór wierszy. Kraków 2003
- Wespazjan Kochowski: Poezje wybrane Oprac. Halina Kaszprzakówna, Jerzy Starnawski. Warszawa 1977
- Wespazjan Kochowski: Niepróżnujące próżnowanie. Oprac. Wacław Walecki. Warszawa 1978
- Wespazjan Kochowski: Dzieło Boskie albo Pieśni Wiednia wybawionego. Oprac. Marian Kaczmarek. Wrocław 1983
- Wespazjan Kochowski: Psalmodia polska. Kraków 2003
- Wespazjan Kochowski: Lata potopu: 1655-1657. Tłum. Leszek Kukulski. Oprac. Julian Krzyżanowski, Adam Kersten. Warszawa 1966
[edytuj] Bibliografia przedmiotowa
- Jan Czubek: Wespazyan z Kochowa Kochowski. Kraków 1900
- Czesław Hernas: Barok. Warszawa 1973 (i wydania następne)
- Maria Eustachiewicz, Wiesław Majewski: Nad lirykami Wespazjana Kochowskiego. Wrocław 1986
- Krzysztof Obremski: "Psalmodia polska". Trzy studia nad poematem. Toruń 1995
- Jerzy Starnawski: Wespazjan Kochowski. Wrocław 1988
- Wespazjan Kochowski w kręgu kultury literackiej. Red. Dariusz Chemperek. Lublin 2003
