Zamek w Świerklańcu

Z Wikipedii

Stary zamek – widok z 1930 r.

Nowy pałac – widok przed 1945 r.

Nowy pałac zwany Małym Wersalem

Stary zamek

Zamek w Świerklańcu (de: Schloss Neudeck) – obecnie ruiny zamku na mokradłach w miejscowości Świerklaniec w powiecie tarnogórskim. Pierwotnie założony na planie nieregularnym, z dziedzińcem oraz wieżą. Przebudowywany na przełomie wieków przez kolejnych właścicieli. W latach 70. XIX w. kilkaset metrów od zamku Guido Henckel von Donnersmarck wybudował nowy pałac.

[edytuj] Historia zamku

W średniowieczu zamek należał do Piastów. W 1289 r. właściciel zamku książę piastowski Kazimierz II złożył hołd królowi Czech Wacławowi, a po śmierci Kazimierza II nastąpił podział ziem podległego mu piastowskiego Księstwa Bytomskiego pomiędzy trzech jego synów, w wyniku czego zamek i okoliczne ziemie przypadły jednemu z nich, księciu Władysławowi.

Po śmierci Władysława oraz jego braci, w tym ostatniego Bolesława, król Czech Karol IV podzielił ostatecznie w 1369 r. ziemie księstwa na 2 części. Okolice Świerklańca wraz z zamkiem otrzymał w spadku książę Konrad I oleśnicki. W 1475 r. król Węgier Maciej Korwin zajął Księstwo Bytomskie, dając w 1477 r. w zastaw Janowi z Żerotina ziemię bytomską i zamek w Świerklańcu. W 1498 r. ziemię bytomską wraz z zamkiem w Świerklańcu kupił książę opolski Jan II Dobry z rodu Piastów za kwotę 19 000 florenów.

W 1526 r. zamek w Świerklańcu i Bytom przeszły na własność margrabiego Jerzego Hohenzollerna, księcia Karniowa. Od tej pory była to własność dynastii Hohenzolernów. 6 stycznia 1620 r. zamek wydzierżawił na trzy lata Jan Siekwieciński.

Od 1623 r. zamek stał się główną siedzibą – pochodzącego ze Spiszu – rodu Henckel von Donnersmarck, a po podziale na linie w 1671 r. był do 1945 r. własnością linii świerklaniecko-tarnogórskiej.

W XIX w. niedaleko starego zamku Guido Henckel von Donnersmarck wybudował jako prezent dla swojej żony Blanki de Paiva – nową rezydencję zwaną "Małym Wersalem".

Stary zamek i Mały Wersal zostały splądrowane, podpalone w 1945 r. i ostatecznie zniszczone na początku lat 60. przez władze PRL, za zgodą ówczesnego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. Elementy architektoniczne zostały rozparcelowane - dwie rzeźby lwów znajdują się w Zabrzu (zdobią wejście do parku przy ulicy 3 Maja), dwie w Gliwicach (park okalający Palmiarnię), brama zdobi dziś wejście do ogrodu zoologicznego w chorzowskim parku rozrywki.

[edytuj] Panowie zamku

• Piastowie opolscy
  • Jan II Dobry (książę Opola i Raciborza, założyciel i pan Tarnowskich Gór) – 1497-1526
• Hohenzollernowie
  • Jerzy von Ansbach (margrabia na Ansbach, książę Karniowa, potem także Opola i Raciborza, założyciel i pan Tarnowskich Gór) – 1526-1543
  • Jerzy Fryderyk von Ansbach (margrabia na Ansbach, książę Karniowa, Opola i Raciborza, potem Żagania, pan Tarnowskich Gór) – 1543-1603
  • Joachim Fryderyk (elektor Brandenburgii, pan Tarnowskich Gór) – 1603-1608
  • Jan Jerzy (książę Karniowa, pan Tarnowskich Gór) – 1608-1620
  • 1620 – Habsburgowie miasto odebrali Hohenzollernom
• Henckel von Donnersmarckowie
  • Łazarz I Starszy (pan Tarnowskich Gór, Bytomia i Bogumina) – 1623-1624
  • Łazarz II Młodszy (pan Tarnowskich Gór, Bytomia i Bogumina) – 1624-1664
  • Jerzy VII Fryderyk (pan Tarnowskich Gór i Bytomia) – 1664-1671
  • Karol Maksymilian (pan Tarnowskich Gór) – 1671-1716
  • Leon Maksymilian (pan Tarnowskich Gór, 3. wolny pan stanowy Bytomia) – 1716-1727
  • Karol Erdmann (pan Tarnowskich Gór) – 1727-1760
  • Erdmann Gustaw (pan Tarnowskich Gór, 6. wolny pan stanowy Bytomia) – 1760-1805
  • Gustaw Adolf, (pan Tarnowskich Gór do 1808, 7. wolny pan stanowy Bytomia) – 1805-1813
  • Karol Łazarz Henckel von Donnersmarck (tyt. 9. wolny pan stanowy Bytomia) – 1813-1848
  • Guido Henckel von Donnersmarck (tyt. 13. wolny pan stanowy Bytomia, 1. książę von Donnersmarck) – 1848-1916
  • Guidotto Henckel von Donnersmarck (2. książę von Donnersmarck) – 1916-1945

[edytuj] Ważniejsza literatura

• J. A. Krawczyk, A. Kuzio-Podrucki, Zamki i pałace Donnersmarcków. Schlösser der Donnersmarcks, Radzionków 2002.
• A. Kuzio-Podrucki, P. Nadolski, D. Woźnicki, Herbarz bytomski, Bytom 2003.
• A. Kuzio-Podrucki, Henckel von Donnersmarckowie. Kariera i fortuna rodu, Bytom 2003.
• J. A. Krawczyk, E. Wieczorek, Dziedzictwo kulturowe gminy Świerklaniec, Bytom 1997.
• M. Wroński Świerklaniec w dawnych widokach, Tarnowskie Góry 2000.

Zobacz też:

• park w Świerklańcu
• pałac wersalski