Zarzyczka górska
Z Wikipedii
| Zarzyczka górska | ||||||||||||||||||||||||||||
 |
||||||||||||||||||||||||||||
| Systematyka wg Reveala | ||||||||||||||||||||||||||||
| Domena | jądrowce | |||||||||||||||||||||||||||
| Królestwo | rośliny | |||||||||||||||||||||||||||
| Podkrólestwo | naczyniowe | |||||||||||||||||||||||||||
| Nadgromada | nasienne | |||||||||||||||||||||||||||
| Gromada | okrytonasienne | |||||||||||||||||||||||||||
| Klasa | Rosopsida | |||||||||||||||||||||||||||
| Rząd | pierwiosnkowce | |||||||||||||||||||||||||||
| Rodzina | pierwiosnkowate | |||||||||||||||||||||||||||
| Rodzaj | zarzyczka | |||||||||||||||||||||||||||
| Gatunek | zarzyczka górska | |||||||||||||||||||||||||||
| Nazwa systematyczna | ||||||||||||||||||||||||||||
| Cortusa matthioli L. | ||||||||||||||||||||||||||||
|
||||||||||||||||||||||||||||
 Galeria zdjęć i grafik |
||||||||||||||||||||||||||||
.gif/240px-Horizontal_rule_line_(black-blue).gif){kind=small}
Zarzyczka górska (Cortusa matthioli L.) – gatunek byliny należący do rodziny pierwiosnkowatych. W Polsce zarzyczka górska jest gatunkiem rzadkim, na terenie sąsiedniej Słowacji występuje dość licznie, w niektórych miejscach masowo.
Spis treści |
[edytuj] Występowanie
W Polsce zlokalizowano ok. 15 stanowisk, rozrzuconych w kilku grupach górskich Karpat: w Beskidzie Żywieckim (masyw Pilska), w pasmie Policy, w Gorcach oraz w Tatrach i na Podhalu. Spośród nich siedem znajduje się na obszarach chronionych: w Tatrzańskim i Gorczańskim Parku Narodowym oraz w rezerwacie im. prof. Z. Klemensiewicza na Policy. Jak dotychczas nie udało się odnaleźć zarzyczki w masywie Babiej Góry, podczas gdy występuje ona w obu sąsiednich, wyraźnie niższych masywach (Pilsko i Polica).
Najdalej wysunięte na zachód stanowisko zarzyczki znajduje się na północnych stokach Pilska. Najniższe znane stanowiska w Beskidach znajdują się na północnych stokach Policy (810 m n.p.m.), a w dolinie Białki na Podhalu nawet niżej (740 m n.p.m.). W Tatrach najbogatsze stanowisko zarzyczki zlokalizowane jest w Dolinie Małej Łąki. Inne znajdują się w Dolinie Waksmundzkiej (pojedyncze okazy), w Dolinie Białego, w Dolinie Kościeliskiej w rejonie Polany Pisanej, w Dolinie Chochołowskiej w rejonie Siwiańskich Turni oraz (nieliczne) w Stanikowym Żlebie. Stosunkowo bogate stanowisko tej rośliny znajduje się na brzegach Małołąckiego Potoku w rejonie Siwarnego, już poza granicami Tatrzańskiego Parku Narodowego, a także nad Cichą Wodą pod Karpielówką.
[edytuj] Morfologia
- Łodyga
- Bezlistny głąbik o wysokości 15-40 cm. Roślina jest cała pokryta miękkimi, gęstymi włosami.
- Liście
- Wyrastają na długich ogonkach w różyczce i podobnie jak łodyga są miękko owłosione. Mają okrągławy kształt z głębokosercowatą nasadą i są klapowane mnie więcej do ¼ długości, przy czym łatki z każdej strony mają 2-3 ząbki z krótką ością.
- Kwiaty
- Zebrane po 3-19 w baldaszek. Kielich o długości 3-5 mm, wolny, o zielonych działkach z zaokrąglonymi wcięciami między nimi. Korona dwonkowatego kształtu, ok. trzykrotnie dłuższa od kielicha, purpurowofioletowa. Pręciki przyrośnięte do pierścieniowatego zgrubienia u nasady rurki korony. Ich pylniki mają zaostrzone łączniki. Kwitnie od maja do lipca, jest owadopylna.
- Owoc
- Pękająca 5 klapami na szczycie torebka. Nasiona rozsiewane są przez wodę (hydrochoria).
[edytuj] Ekologia
Roślina wysokogórska, występuje w piętrze regla dolnego, górnego, w piętrze kosówki i tylko w miejscach stale wilgotnych, obfitujących w dobrze natlenioną, czystą wodę - w dolinach potoków górskich, na wilgotnych skałach lub w runie cienistych lasów. Wybiera najczęściej stanowiska "chłodne", a więc zbocza wystawione ku północy lub zachodowi, głębokie doliny i osłonięte szczeliny skalne. Jest rośliną umiarkowanie wapieniolubną - spotyka się ją głównie na podłożu utworzonym przez wapienie, dolomity oraz łupki bogate węglan wapnia. W Beskidach spotkamy ją na podłożu fliszowym, byle tylko tworzyły je skały w miarę zasobne w węglan wapnia.
[edytuj] Nazwa
Nazwę rodzajową Cortusa nadał roślinie włoski naturalista XVI stulecia, Pierandrea Matthioli. Uczynił to dla uczczenia pamięci swego przyjaciela Giovanni Andrea Cortuso, botanika z Padwy, który jako pierwszy zwrócił uwagę na zarzyczkę w dolinie Stagna w Alpach. Nazwę gatunkową Matthioli wprowadził z kolei w XVIII w. twórca współczesnego systemu klasyfikacji organizmów, Karol Linneusz, uwieczniając w ten sposób samego Matthioliego.
[edytuj] Zmienność
Tworzy kilka odmian, w Polsce występuje tylko jedna - Cortusa matthioli L. var. sibirica (Andrz.) Sag. et Sch. zwana zarzyczką syberyjską.
[edytuj] Zagrożenia i ochrona
Roślina objęta w Polsce ścisłą ochroną gatunkową.
Kategorie zagrożenia gatunku:
- Kategoria zagrożenia w Polsce wg Czerwonej listy roślin i grzybów Polski[1]: R (rzadki, potencjalnie zagrożony).
- Kategoria zagrożenia w Polsce wg Polskiej Czerwonej Księgi Roślin: LR (low risk, gatunek niskiego ryzyka)
Zagrożeniem dla rośliny jest zarastanie jej stanowisk przez las. Na niektórych stanowiskach wyginęła wskutek zniszczenia nadrzecznych kamieńców.
[edytuj] Zastosowanie
- Roślina uprawna: bywa uprawiana jako roślina ozdobna.
- Dawniej stosowana w lecznictwie (surowcem leczniczym były liście).
Przypisy
- ↑ Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzycki, Władysław Wojewoda, Zbigniew Szeląg (red.). Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, 2006. ISBN 83-89648-38-5.
[edytuj] Bibliografia
- Zbigniew Mirek, Halina Pięknoś-Mirkowa: Kwiaty Tatr. Przewodnik kieszonkowy. Warszawa: MULTICO Oficyna Wyd., 2003. ISBN 83-7073-385-9.
- Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński, Bogumił Pawłowski: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.
- Halina Pięknoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wyd., 2006. ISBN 978-83-7073-444-2.
