Andrzej Szczypiorski
Z Wikipedii
Andrzej Szczypiorski (ur. 3 lutego 1924 w Warszawie, zm. 16 maja 2000 w Warszawie) – polski pisarz i działacz polityczny.
W czasie II wojny światowej był żołnierzem Armii Ludowej. Uczestniczył w powstaniu warszawskim, po kapitulacji więzień obozu w Sachsenhausen.
Spis treści |
[edytuj] Życiorys
Dzieła Szczypiorskiego dają się wytłumaczyć jego drogą życiową. Dorastał w rodzinie ukształtowanej przez mieszczańsko-naukowe otoczenie. Jako 15-latek obserwował jak Niemcy zajęli jego ojczyznę. W tym czasie studiował na tajnym uniwersytecie, który był współorganizowany przez jego ojca Adama, socjalistycznego historyka i matematyka. W 1944 wziął udział w powstaniu warszawskim, został aresztowany i osadzony w KZ Sachsenhausen, gdzie przebywał do 1945.
W latach 1946-1947 studiował na Wydziale Konsularno-Dyplomatycznym Akademii Nauk Politycznych w Warszawie. W latach 1948-1951 pracował jako redaktor dziennika Życie Warszawy, w okresie 1951-1956 jako kierownik literacki Teatru Śląskiego im. S. Wyspiańskiego w Katowicach. W latach 1956-1958 był radcą ambasady PRL w Danii, 1958-1964 redaktorem Polskiego Radia w Warszawie, 1965-1975 tygodnika Polityka, 1971-1975 miesięcznika Odra we Wrocławiu.
Swoje związane z wieloma cierpieniami przeżycia przedstawiał w swych dziełach, przy czym kładł duży nacisk na swe rodzinne miasto – Warszawę. Warszawa lat przedwojennych ukazuje się jako piękna – również przez wpływy żydowskie ukształtowana – przeszłość, która zostaje zniszczona przez niemieckie siły okupacyjne. Ponieważ w tym czasie Bóg nie interweniował, wnioskował on, że zasadniczo Bóg jest nieobecny w historii. Szczypiorski wcześnie zaczął działać na rzecz niemiecko-polskiego pojednania, gdyż – będąc głęboko związanym z niemiecką literaturą – nie skazywał Niemców, pomimo tego, że dali mu się poznać jako ciemiężcy i mordercy. W 1995 otrzymał za starania o pojednanie między Niemcami i Polakami Federalny Krzyż Zasługi.
W 1952 miał miejsce jego debiut literacki w Życiu Literackim. Pod pseudonimem Maurice S. Andrews napisał kilka powieści kryminalnych. Pod koniec lat 70. związał się z opozycją demokratyczną (KOR). Współpracownik Polskiego Porozumienia Niepodległościowego. Od 1977 publikował coraz częściej w gazetach opozycyjnych w obiegu podziemnym, co doprowadziło do jego internowania po ogłoszeniu w grudniu 1981 stanu wojennego. Po politycznych zmianach w Polsce w roku 1989 był, jako reprezentant Unii Demokratycznej, do roku 1991 senatorem w Izbie Wyższej polskiego Parlamentu.
Aż do swojej śmierci w 2000 roku zajmował stanowisko w sprawie politycznego i moralnego rozwoju Rzeczypospolitej Polskiej. Był członkiem Stowarzyszenia Pisarzy Polskich.
Przed śmiercią przygotowywał się do przejścia na kalwinizm, wzorując się na innym sławnym polskim pisarzu Stefanie Żeromskim. Choć do konwersji formalnie nie doszło z powodu śmierci pisarza, uroczystości pogrzebowe odbyły się w tym obrządku. Jest pochowany na Cmentarzu Ewangelicko-Reformowanym w Warszawie.
W książce "Konfidenci są wśród nas" Tomasz Tywonek ujawnił, że od roku 1954 Szczypiorski (formalnie od 1955) był Tajnym Współpracownikiem organów bezpieczeństwa PRL (ps. Miglanc, później Mirek), początkowo uczestnicząc w inspirowanej przez władze akcji sprowadzenia do kraju jego ojca - działacza emigracyjnej PPS (miało to służyć rozbijaniu emigracyjnych struktur politycznych). W tym okresie dwukrotnie odwiedzał rodziców w Anglii i pisał na nich donosy. Później został wysłany na placówkę dyplomatyczną do Danii, gdzie w latach 1956-1958 pracował na rzecz wywiadu MSW i skąd został wyrzucony za nielegalne kombinacje finansowe. Po powrocie do kraju kontynuował współpracę, przyjmując kolejne zadania realizowane podczas licznych wyjazdów zagranicznych (przede wszystkim do krajów niemieckojęzycznych, gdzie tajne służby budowały jego pozycję w środowiskach zbliżonych do socjaldemokracji). Czołowym promotorem Szczypiorskiego w krajach kręgu języka niemieckiego był Marcel Reich-Ranicki - pochodzący z Polski Żyd, wybitny niemiecki krytyk literatury, pracownik oraz współpracownik NKWD, UB i Stasi. Ironią losu Szczypiorski - donoszący na własnych rodziców - sam był inwigilowany przez własnego syna Adama, który jako Tajny Współpracownik (ps. Gaweł) nie tylko pisał donosy na niego, lecz nawet pomógł SB w spenetrowaniu mieszkania i założeniu podsłuchu.
[edytuj] Twórczość
W swoich dziełach często ukazywał złożoność rzeczywistości i trudność w dokonywaniu wyborów moralnych, zwłaszcza w sytuacjach ekstremalnego zagrożenia życia. Najbardziej znanym dziełem Andrzeja Szczypiorskiego jest wydana pod tytułem Początek (w Niemczech wydana pod tytułem "Piękna pani Seidenmann") w 1986 roku powieść, której nie chciano opublikować w Polsce, wydał ją natomiast w 1986 roku Instytut Literacki w Paryżu. Opisuje ona losy grupy mieszkańców Polski w czasie wojny jak i po niej. Jednym z wątków jest historia pani Seidenmann, która została zadenuncjowana przez polskiego kolaboranta Bronka Blutmana, a następnie ocalona przez polskich przyjaciół przy pomocy niżej wspomnianego Niemca. W swoich innych publikacjach przedstawiał on losy pułkownika von Stauffenberga jako niemieckiego bohatera i "człowieka honoru"[1].
Często piętnował też wady Polaków: "Cechy charakterystyczne społeczeństwa polskiego to: alkoholizm, nieuczciwość, brak tolerancji względem inaczej myślących, nieposzanowanie pracy, zarówno cudzej jak i własnej. Wypadałoby zapytać, czy takiemu społeczeństwu przysługuje miano chrześcijańskiego".
Niektóre poglądy Szczypiorskiego budziły szczególne kontrowersje. W roku 1990 powiedział: "Kościół rzymski nie był bez ciężkiej winy. Jeśli istnieje w ogóle jakaś dialektyka historii, to w jej świetle można by zaryzykować pogląd, że naród niemiecki wziął na siebie wykonanie tej zbrodni, która się przewijała przez stulecia w brudnych, złych snach chrześcijańskiej Europy."
Krytycy Szczypiorskiego nie tylko łączą agenturalność z jego postawą w sprawach społeczno-politycznych, jakiej dawał wyraz w latach 90., ale również przypominają jego publicystyczne zaangażowanie w latach 50.-70. na rzecz PZPR i ustroju PRL (np. jego felietony dla Polskiego Radia). Są to ich zdaniem główne powody do kwestionowania Szczypiorskiego jako "autorytetu moralnego", do której to roli wyniesiony był przez niektóre środowiska w Polsce i które po roku 1989 w sposób niezasłużony (zdaniem części krytyków literatury) rozdmuchały jego sławę jako literata.
[edytuj] Nagrody
Był m.in. laureatem nagrody ZAiKS-u (1963; za twórczość radiową), Nagrody Polskiego PEN-Clubu (1972), austriackiej nagrody państwowej w dziedzinie literatury europejskiej za całokształt twórczości (1988), Nagrody im. Herdera (1994), nagrody "Złotego Pióra" (1998; za zasługi w zbliżaniu narodów niemieckiego i polskiego).
Został również odznaczony przez krakowski dwumiesięcznik "Arka" laurem "Amnezji 45-lecia" oraz nagrodą "Intelektualnego Knota Sezonu". Szczypiorski odrzekł na to, że nie dziwi się, gdyż jego książek nie rozumie i nienawidzi "polski Ciemnogród".
Polska Fundacja Dzieci i Młodzieży, której był przewodniczącym, przyznaje od 2000 roku, dla uczczenia jego pamięci, Nagrodę im. Andrzeja Szczypiorskiego. Pierwszy raz nagroda została przyznana Marzenie Łotys, przewodniczącej Stowarzyszenia Edukacja Inaczej.
[edytuj] Twórczość (wybór)
- 1966 Podróż do krańca doliny, Warszawa: Iskry
- 1971 Msza za miasto Arras, Warszawa: Czytelnik
- 1983 Z notatnika stanu wojennego, Londyn: Polonia
- 1986 Początek, Paryż: Instytut Literacki
- 1990 Amerykańska whiskey i inne opowiadania, Poznań: Kantor Wydawniczy SAWW
- 1991 Noc, dzień i noc, Poznań: Kantor Wydawniczy SAWW
- 1994 Autoportret z kobietą, Poznań: Kantor Wydawniczy SAWW
- 1999 Gra z ogniem, Poznań: Sens
Przypisy
- ↑ Niektórzy krytycy i publicyści (m.in. R. A. Ziemkiewicz) doszukują się w tym źródła tak wielkiej jego popularności w Niemczech.
[edytuj] Źródła
- Marta Kijowska: Der letzte Gerechte. Andrzej Szczypiorski (pl. Ostatni sprawiedliwy. Andrzej Szczypiorski), Aufbau-Verlag, 2003
[edytuj] Linki zewnętrzne
- Mariusz Kubik – Portrety pisarzy: Andrzej Szczypiorski, czyli o pisarstwie tworzonym z pasją, "Gazeta Uniwersytecka UŚ", nr 9 (76) / czerwiec 2000; Uniwersytet Śląski, Katowice
- Informacja o pisarzu w serwisie culture.pl
- Serwis IPN
- Waldemar Łysiak - Rzeczpospolita kłamców
- Wywiad z Grzegorzem Braunem, reżyserem filmu "Errata do biografii - Andrzej Szczypiorski"
- Andrzej Szczypiorski w serwisie FilmWeb
- Andrzej Szczypiorski w serwisie Filmpolski
