Arbeit macht frei

Z Wikipedii

Brama wejściowa do Auschwitz

Theresienstadt. Brama wejściowa.

Sachsenhausen. Brama wejściowa.

Gross-Rosen. Brama wejściowa.

Dachau. Krata na głównej bramie

Arbeit Macht Frei (niem. praca czyni wolnym) - niemiecka formuła wywiedziona z rozpowszechnionego w tradycji protestanckiej cytatu z Ewangelii Jana (J 8, 32) Wahrheit macht frei (lit. prawda czyni wolnym, czy - wedle Biblii Tysiąclecia - prawda was wyzwoli). W 1872 niemiecki prawicowy pisarz Lorenz Diefenbach zatytułował tak swoją powieść wydaną w Wiedniu. Hasło to stało się popularne w kręgach nacjonalistycznych. W latach trzydziestych XX wieku było używane przez propagandę nazistowską w Niemczech w programach zwalczania bezrobocia.

Na rozkaz generała SS Theodora Eicke wykorzystane przy bramach wejściowych do kilku niemieckich obozów koncentracyjnych (Auschwitz, Dachau, Gross-Rosen, Sachsenhausen, Theresienstadt, Flossenbürg), zwłaszcza będących również obozami wyniszczającej, niewolniczej pracy. Więźniowie codziennie widzieli ten napis wychodząc rano do pracy w komandach i wracając wieczorem do obozu. W niektórych obozach zamieszczono inne hasła. Przykładowo, w KL Buchenwaldzie na bramie znajdowało się hasło: Jedem das seine, co przetłumaczyć można jako Każdemu, co mu się należy.

[edytuj] Brama w Auschwitz-Birkenau

W Auschwitz napis nad bramą był wykonany w obozowej ślusarni. Kapo ślusarni Kurt Müller nakreślił na ziemi żądany kształt, a po wygięciu rurek i wycięciu liter spawem punktowym umocowano napis przy rurkach. Litery wycinał więzień - mistrz kowalstwa artystycznego Jan Liwacz (nr 1010). Więźniowie najprawdopodobniej naumyślnie zmontowali go wadliwie, odwracając literę 'b' do góry nogami, co stanowiło akt oporu względem głoszonego na bramie hasła, choć w relacjach niektórych więźniów można przeczytać, iż był to przypadek.

Na szyderczą ironię tych haseł, sugerujących możliwość wydostania się z obozów dzięki rzetelnej i ofiarnej pracy, więźniowie w Auschwitz odpowiadali po kryjomu równie ironicznym dwuwierszem:

Arbeit macht frei (praca czyni wolnym)

durch Krematorium Nummer drei (przez krematorium numer trzy)

Po wyzwoleniu obozu żołnierze radzieccy załadowali napis Arbeit Macht Frei na wagon kolejowy, który miał jechać na wschód, jednak były więzień Eugeniusz Nosal (numer obozowy 693) i przypadkowy furman przekupili pilnującego pociągu strażnika butelką samogonu i oryginalny napis ukryli w miejskim magistracie. Kiedy tworzono Państwowe Muzeum w Oświęcimiu, napis wrócił na swoje miejsce przy bramie^[1].

Napis na bramie w Auschwitz I stał się po wojnie jednym z najważniejszych symboli systemu niemieckich obozów koncentracyjnych a również - paradoksalnie - całej Zagłady. Paradoks polega na tym, że pod bramą tą przechodziły komanda robocze złożone z więźniów, którzy dostali się do obozu, a nie rodzin żydowskich wysyłanych od razu z rampy kolejowej do komór gazowych. Zdarza się często, że zwiedzający teren Auschwitz II (Birkenau) są zdziwieni nie widząc tego napisu przy wejściu do tej części obozu, w której dokonywano Zagłady.