Dachau (KL)
Z Wikipedii
KL Dachau, Konzentrationslager Dachau – niemiecki obóz koncentracyjny, założony wiosną 1933 r. roku w opuszczonej fabryce amunicji na obrzeżach miasta Dachau, na północ od Monachium, w południowych Niemczech. Funkcjonował do końca II wojny światowej.
Spis treści |
[edytuj] Historia obozu
Jako pierwsza z tego typu budowli, obóz ten stanowił prototyp dla wszystkich innych niemieckich nazistowskich obozów. W nim właśnie szkoliło się wielu komendantów i członków kierownictwa innych, późniejszych obozów. Został założony decyzją Heinricha Himmlera z 21 marca 1933 roku. Utworzenie obozu miało na celu izolowanie politycznych przeciwników reżimu hitlerowskiego, duchownych i Żydów. Od 1938 r. w KL Dachau szkolono członków załóg innych niemieckich obozów koncentracyjnych.
Od początku obóz był budowany z podziałem na dwie części – część dla więźniów otoczona drutami i wieżyczkami i część administracyjno-mieszkalna dla SS. Podział ten zostanie odwzorowany we wszystkich tego typu późniejszych konstrukcjach nazistowskich. Część dla więźniów mieściła się pierwotnie w 18 barakach mieszkalnych, podzielonych na 4 izby, 2 toalety i 2 umywalnie. Każda izba miała pomieszczenie mieszkalne i sypialnię i była przeznaczona dla 52 więźniów (w sumie blok miał pomieścić 208 więźniów). W 1937 r. obóz – pierwotnie zaprojektowany na 3000-5000 więźniów okazał się za mały. Obóz rozbudowano w latach 1937-1938, powiększając liczbę baraków dwukrotnie. W czasie masowego napływu więźniów w czasie wojny pierwotne normy zaludnienia baraków zostały wielokrotnie przekroczone, przetrzymywano w nich do 1600 więźniów. W 1943 r. firma H. Kori z Berlina wybudowała duże krematorium, jako tzw. barak X. Prawdopodobnie była to część większego planu przekształcenia KL Dachau w miejsce masowej eksterminacji. W 1944 przy baraku X wybudowano komorę gazową. Sprawa jej wykorzystania do mordowania więźniów nie jest jasna. W wielu publikacjach podaje się informacje, że nie była ona wykorzystana do tego celu (nie uwzględniono tego w wyroku w procesie załogi z Dachau). Jednak zeznania niektórych więźniów oraz fotografie wykonane przez amerykańskich żołnierzy po wyzwoleniu obozu wskazują, że była ona wykorzystywana (przynajmniej sporadycznie) do tego celu.
W obozie istniała ściana pod którą rozstrzeliwano więźniów oraz tzw. "bunkier", który służył jako miejsce krwawych przesłuchań i stosowania dotkliwych kar. W tzw. baraku szpitalnym nr 5 funkcjonowało laboratorium eksperymentów pseudomedycznych, kostnica i prosektorium. Masowe egzekucje wykonywano także poza obozem (w pobliskim Haimhausen na strzelnicy SS dokonywano egzekucji poprzez rozstrzelanie, zginęło tam m.in. ok. 6000 jeńców radzieckich) oraz w innych obozach. W 1944 roku otwarto w Dachau podobóz kobiecy.
Komendantami obozu byli:
- Hilmar Wäckerle (21 marca 1933 – czerwiec 1933)
- Theodor Eicke (czerwiec 1933 – listopad 1934)
- Heinrich Deubel (30 listopada 1934 – 31 marca 1936)
- Hans Loritz (1 kwietnia 1936 – 31 sierpnia 1939)
- Alex Piorkowski (1 września 1939 – sierpnia 1942)
- Martin Weiss (wrzesień 1942 – 31 października 1943)
- Eduard Weiter (1 listopada 1943 – 28 kwietnia 1945)
Podczas wojny, a w szczególności po 1942 roku, Dachau stanął na czele bardzo rozbudowanej struktury podobozów, liczącej ponad 200 placówek na południu Niemiec i w anektowanej Austrii. Były one w większości powiązane z przemysłem wojennym.
Gdy zbliżał się front wojsk alianckich naziści próbowali ewakuować więźniów w różnych kierunkach. Marsze ewakuacyjne (Marsze Śmierci) niosły ze sobą wysoką śmiertelność wymęczonych więźniów. Jednak 29 kwietnia 1945 obóz został wyzwolony, a wraz z nim ok. 67 000 więźniów – połowa z nich w obozie głównym. Obóz został wyzwolony w ostatniej chwili (ok. godz. 17 pojawił się zwiad amerykańskiej VII Armii, a na godz. 21 przygotowano wymordowanie granatami w zamkniętych barakach wszystkich więźniów, zgodnie z rozkazem Himmlera). Alianci pod wpływem tego co zastali w obozie rozstrzelali wszystkich złapanych strażników SS (m.in. na bocznicy stał pociąg z 2600 ciałami, a w okolicach krematorium znaleziono ok. 3000 zabitych).
Podobnie jak w Auschwitz, na bramie obozu w Dachau widniał napis "Arbeit macht frei".
[edytuj] Więźniowie i ofiary
Więźniami byli z początku członkowie antynazistowskiej niemieckiej opozycji, głównie komuniści, socjaliści i chadecy. W dalszym okresie do obozu byli przysyłani również grupy Żydów, Romów i Sinti, Świadków Jehowy i homoseksualistów.
Dachau pełnił funkcję głównego obozu dla duchownych z Kościołów chrześcijańskich, zarówno katolickich jak i protestanckich. Wedle szacunków Kościoła katolickiego, ok. 3000 (2794, w tym 1773 z Polski) zakonników, diakonów, księży i biskupów katolickich zostało zesłanych do Dachau.
Podczas wojny w Dachau znalazło się wiele ludzi z krajów okupowanych: przede wszystkim z Polski (m.in. grupa 43 naukowców z Uniwersytetu Jagiellońskiego), Związku Radzieckiego, Belgii, Holandii, Czech, Francji. Wielu więźniów było kierowanych do KL Dachau z innych obozów. Wówczas więźniowie z Niemiec stali się mniejszością, a Polacy stanowili największą grupę. Liczba więźniów i ofiar nie jest dokładnie znana. Według dokumentacji obozowej w okresie 1933-1945 przez obóz przewinęło się 206 206 więźniów, z czego zmarło 31 591. Liczby te jednak nie uwzględniają osób poddanych Sonderbehandlug (skierowanych do obozu przez Gestapo celem wykonania egzekucji), jeńców radzieckich zabijanych w ramach Kommissar-Erlaß oraz zmarłych w czasie ewakuacji obozu. Według niektórych danych, ogólną liczbę więźniów szacuje się na ok. 250.000 osób, a liczbę ofiar nawet na 148.000 (wliczając zgładzonych w podobozach).
Istotą funkcjonowania obozu był drakoński regulamin obozu opracowany przez komendanta Theodora Eickego. Przed wojną praca więźniów polegała na wykonywaniu robót na rzecz obozu w komandach roboczych, dla jego utrzymania i rozwoju. Podczas wojny więźniowie pracowali niewolniczo w przemyśle wojennym. W szczególności w ostatnich dwóch latach wojny, gdy Niemcy zdecydowali się umieścić strategiczne produkcje zbrojeniowe pod ziemią, więźniowie musieli pracować w morderczych warunkach. Najsłynniejszymi i najtrudniejszymi placówkami podziemnymi przypisanymi Dachau, były podobozy Kaufering i Mühldorf. Najcięższą pracę wykonywali na ogół Żydzi z Polski, Litwy i Węgier.
Więźniowie ginęli w wyniku warunków panujących, niedożywienia, maltretowania, samobójstw, chorób, rozstrzeliwań i eksperymentów pseudomedycznych oraz podczas ewakuacji obozu w 1945 r. W latach 1942-1944 wywieziono i zgładzono 3166 więźniów w komorze gazowej mieszczącej się w zakładzie dla umysłowo chorych w zamku Hartheim koło Linzu w Austrii, w tym 311 polskich duchownych.
[edytuj] Eksperymenty pseudomedyczne
KL Dachau było miejscem w których dokonywano wielu eksperymentów pseudomedycznych na więźniach. Działali tu m.in. prof. dr med. Klaus Schilling, dr Sigmund Rascher, dr Heinrich Schütz, prof. dr med. Erich Hipke, prof. dr med. August Weltz i wielu innych. Eksperymenty te dotyczyły wywoływania i leczenia posocznicy, malarii, uszkodzeń organizmu wywołanych przebywaniem w rozrzedzonym powietrzu, oddziaływania wychłodzenia w wodzie morskiej, piciem wody morskiej i innych. Spośród ok. 6000 więźniów poddawanych tym eksperymentom, nie przeżyło ich 2073.
[edytuj] Niektórzy polscy więźniowie KL Dachau
(w kolejności alfabetycznej)
- Marian Bogacki – ksiądz katolicki, Kanonik Kolegiaty Farnej w Poznaniu
- Tadeusz Borowski – pisarz i poeta
- Wojciech Burkowski – pracownik Komisariatu Generalnego RP w Gdańsku, działacz Polonii gdańskiej
- Franciszek Dziasek – ksiądz katolicki. Przeżył Dachau
- Jan Fondaliński – biskup sufragan łódzki
- Tadeusz Gajzler – sportowiec, w obozie od 1940 r. do jego wyzwolenia, współpracował z Armią Amerykańską przy sporządzaniu dokumentacji obozu
- Stefan Grelewski – ksiądz katolicki, więzień nr 25281, zmarły śmiercią głodową 9 maja 1941 roku.
- Stanisław Grzesiuk – pisarz, pieśniarz i poeta. Przeżył Dachau
- Kazimierz Hamerszmit – ksiądz katolicki, więzień nr 22575, przeżył Dachau
- Ignacy Jeż – polski duchowny katolicki, biskup senior koszalińsko-kołobrzeski
- Stanisław Kołodziej – Sługa Boży, ksiądz katolicki, zmarł w Dachau, zaliczany do II grupy męczenników II wojny światowej
- bł.ks.pdh. Stefan Wincenty Frelichowski- (ur. 22 stycznia 1913 w Chełmży, zm. 23 lutego 1945 w Dachau), ksiądz i błogosławiony katolicki, patron polskiego harcerstwa.
- Jan Maria Michał Kowalski – duchowny mariawicki, arcybiskup i zwierzchnik Kościoła Katolickiego Mariawitów, zagazowany 18 maja 1942
- bł. Michał Kozal – biskup sufragan włocławski, zamordowany 26 stycznia 1943 roku.
- Adam Kozłowiecki – późniejszy kardynał, arcybiskup Lusaki
- Kazimierz Majdański – późniejszy arcybiskup ze Szczecina
- Gustaw Morcinek – pisarz
- Franciszek Myśliwiec – polski działacz narodowy
- Stanisław Orzeł – żołnierz AK, ur. 1920
- Edmund Piechocki – ekonomista
- Jan Salamucha – ksiądz katolicki, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego, filozof i logik związany z kołem krakowskim.
- Stefan Starzyński – prezydent Warszawy, prawdopodobnie zamordowany w Dachau w 1943 r.
- Piotr Szymonek – działacz śląski, uczestnik powstań śląskich umarł z wycieńczenia pod koniec wojny
- Zdzisław Strzelecki - wykonywano na nim eksperymenty pseudomedyczne
- Marcin Tomaka – ksiądz katolicki, budowniczy kościoła w Haczowie, zmarł z wycieńczenia 8 lipca 1942 r.
- Tadeusz Wierbiński – ksiądz katolicki, proboszcz parafii pw. św Mateusza Apostoła i Ewangelisty w Gębicach. Przeżył Dachau.
- Bogdan Wnętrzewski – architekt, jeden z pierwszych więźniów obozu koncentracyjnego Auschwitz. Przeżył Dachau.
- Józef Woźniak – ksiądz katolicki, więzień nr 28-096, w obozie od 29 października 1941 – 29 kwietnia 1945 r., później proboszcz w Tulcach
- Juliusz Zieliński – działacz przedwojennego Związku Polaków w Niemczech, dyrektor polskiej szkoły w Zakrzewie więzień nr 17519, zm. 9 stycznia 1944 r.
- Marian Żelazek – ksiądz katolicki, ur. 1918, wieloletni opiekun leprozorium w Indiach, nazywany tam ks. Marianusem, zm. 30 kwietnia 2006 r.
[edytuj] Niektórzy niemieccy więźniowie KL Dachau
- Gerhard Hirschfelder – ksiądz katolicki, antyfaszysta, duszpasterz młodzieży na ziemi kłodzkiej
- Martin Niemöller
- Carl Ulitzka – ksiądz katolicki, przewodniczący Katholische Volkspartei na Górnym Śląsku, odłamu niemieckiej Katolickiej Partii Centrum, faktyczny przywódca niemieckiej Prowincji Górnośląskiej
[edytuj] Dzieje powojenne
Bezpośrednio po wojnie obóz był używany jako centrum dla osób powracających do swych krajów.
15 listopada 1945 r. w zabudowaniach KL Dachau rozpoczęła się seria procesów przeciwko zbrodniarzom hitlerowskim. Pierwszym był proces przeciwko komendantowi tego obozu M. Weissowi oraz 33 ocalałych członków załogi. Równolegle do procesu norymberskiego, w okresie od 1945 r. do 1948 r. przed amerykańskim trybunałem wojskowym w Dachau osądzono 1672 osób, głównie członków załóg obozów koncentracyjnych oraz lekarzy prowadzących eksperymenty pseudomedyczne.
Później, z inicjatywy byłych więźniów, powstało muzeum, które uległo w drugiej połowie lat dziewięćdziesiątych dużej rekonstrukcji i odnowie. W 1984 r. obóz wpisano na listę obiektów podlegających szczególnej ochronie przez UNESCO (czego nie należy mylić z listą światowego dziedzictwa UNESCO, na której wszystkie tego typu obiekty są reprezentowane przez wpis KL Auschwitz-Birkenau).
[edytuj] Zobacz też
[edytuj] Bibliografia
Wykaz bibliografii dla serii artykułów o niemieckich obozach w latach 1933-1945 został umieszczony na osobnej stronie.
