Augusto Pinochet

Z Wikipedii

Augusto José Ramón Pinochet Ugarte 25.11.1915 – 10.12.2006
Prezydent Chile – dyktator
Okres urzędowania	od 11 września 1973 do 11 marca 1990
Przynależność polityczna	bezpartyjny (wojskowy)
Poprzednik	Salvador Allende
Następca	Patricio Aylwin

Augusto José Ramón Pinochet Ugarte (ur. 25 listopada 1915 w Valparaíso, zm. 10 grudnia 2006 w Santiago de Chile) – chilijski dyktator i generał, przywódca junty wojskowej w Chile od 1973. W latach 1974 do 1990 pełnił urząd prezydenta. Doszedł do władzy w wyniku wojskowego puczu, który obalił demokratycznie wybranego prezydenta Salvadora Allende. Po przegranym plebiscycie w 1988, nie kandydował w wynikających z tego plebiscytu wyborach i zgodnie z daną obietnicą przekazał w 1990 pokojowo władzę zwycięzcy wolnych wyborów prezydenckich z 1989.

Spis treści 1 Streszczenie 2 Młodość i kariera wojskowa 3 Pucz w 1973 4 Reformy gospodarcze 5 Zwalczanie opozycji 6 Spotkanie z papieżem 7 Przywrócenie demokracji 8 Aresztowanie w Wielkiej Brytanii 9 Po powrocie do Chile 9.1 Oszustwa podatkowe i ukryte konta bankowe 10 Choroba i śmierć 10.1 Komentarze i reakcje 11 Spory wokół oceny rządów Pinocheta 12 Przypisy 13 Linki zewnętrzne

[edytuj] Streszczenie

11 września 1973 wojsko dowodzone przez Pinocheta rozpoczęło, na podstawie uchwały parlamentu z dnia 22 sierpnia wzywającej armię do podjęcia działań wobec rządu, zamach stanu, przejmując władzę w Chile od urzędującego prezydenta Allende któremu zarzucano dążenie do wprowadzenia komunizmu w kraju i który w trakcie walk zginął w nieznanych do dzisiaj okolicznościach (być może śmiercią samobójczą). Junta wojskowa, na której czele stanął Pinochet, zawiesiła działanie konstytucji, parlamentu, wszystkich partii politycznych, związków zawodowych, i wprowadziła ostrą cenzurę prewencyjną we wszystkich mass-mediach. Równolegle wprowadziła ona szeroką akcję skierowaną przeciw wszystkim działaczom partii lewicowych. Podczas zamachu stanu poniosło śmierć około 1000 osób, doraźne egzekucje zaraz po zamachu pochłonęły 500 ofiar. Według najnowszych danych instytucji badających zbrodnie junty Pinocheta w okresie od 1973 do 1989 zostało zamordowanych lub zaginęło 3200 osób. Po zamachu prześladowania objęły głównie opozycję polityczną w ramach Operacji Kondor o czym świadczą tzw. "archiwa terroru".

Po zamachu nowa władza rozpoczęła liberalizację polityki gospodarczej która zakończyła dotychczasowy kryzys i rozpoczęła okres szybkiego rozwoju ekonomicznego kraju. W konsekwencji stabilizacji 27 lipca 1974 junta wojskowa wybrała Pinocheta na prezydenta Chile. 4 stycznia 1978, odbył się pierwszy plebiscyt, w którym 78% wyborców opowiedziało się za kontynuacją władzy i podjętych reform przez gen. Pinocheta. W drugim plebiscycie, 11 września 1980, 67% głosujących poparło nową konstytucję, na mocy której Pinochet miał rządzić do 1988. Plebiscyt z roku 1988 skończył się jednak porażką Pinocheta. Zgodnie z obietnicą ogłosił zwykłe wybory prezydenckie w 1989, w których on sam już nie kandydował. Zwycięzcą wyborów z 1989 r. został Patricio Aylwin, lider partii centro-chrześcijańskiej. Pinochet przekazał władzę nowemu prezydentowi, zachowując dla siebie stanowisko głównodowodzącego armii do 1998 oraz dożywotnie, nie podlegające wyborom, miejsce w Senacie, które miało gwarantować mu immunitet polityczny do końca życia.

W 1998 Pinochet, który wciąż posiadał znaczne wpływy polityczne w Chile, wybrał się w podróż do Wielkiej Brytanii w celach leczniczych. W trakcie tego pobytu został brutalnie aresztowany na skutek listu gończego wystawionego przez hiszpańskiego sędziego. W trakcie rozpatrywania hiszpańskiego wniosku o ekstradycję Pinochet był przetrzymywany w areszcie domowym przez 16 miesięcy; ostatecznie odrzucono hiszpański wniosek biorąc pod uwagę kwestię stanu zdrowia Pinocheta i deklarację Sądu Najwyższego Chile, gwarantującego przeprowadzenie uczciwego procesu w Chile.

Po powrocie do Chile Pinochet utracił większość swoich wpływów politycznych. W 2002 Sąd Najwyższy Chile, stosując własną interpretację argumentacji obrońców Pinocheta, dowodzących, że jest on chory na otępienie o podłożu naczyniowym, odebrał mu mandat senatora, jako niezdolnego do jego wykonywania, ale też jednocześnie odstąpił od wytoczenia mu procesu, wbrew obietnicom danym sądowi brytyjskiemu.

W maju 2004, w dużym stopniu pod wpływem wewnętrznych i międzynarodowych nacisków, Sąd Najwyższy Chile przeprowadził rewizję nadzwyczajną swojej decyzji z 2002 i dopuścił do rozpoczęcia serii procesów przeciw Pinochetowi. W grudniu 2004 kilka z tych spraw formalnie zostało rozpoczętych i były one na wokandzie w chwili jego śmierci w grudniu 2006. W sierpniu 2005 aresztowano żonę Pinocheta Lucię Hiriart oraz młodszego syna Marka Antoniusza pod zarzutem wspólnictwa w oszustwie polegającym na ukrywaniu przed chilijskim fiskusem dochodów generała.

Zwolennicy Pinocheta wskazują, że przeprowadzony przez niego zamach zapobiegł przekształceniu Chile w państwo komunistyczne do którego dążył Allende i, że w perspektywie historycznej jego rządy okazały się sukcesem umożliwiającym wprowadzenie w tym kraju sprawnej gospodarki rynkowej, która w latach 90., już po jego odejściu od władzy umożliwiła wejście na drogę stabilnego wzrostu gospodarczego, unikalnego w skali całej Ameryki Południowej.

Jego przeciwnicy oskarżają go o zniszczenie na długie lata raczkującej demokracji, odrzucając oskarżenia obalonego Allende o próby wprowadzania przez niego reżimu w stylu kubańskim. Zdaniem jego przeciwników, rządy Pinocheta dały w efekcie długoletni okres stagnacji ekonomicznej, związanej ze stałym, wysokim bezrobociem i równie wysoką inflacją, z której wydobyły kraj dopiero reformy jego demokratycznie wybranych następców.

Na temat przebiegu puczu Pinocheta i prowadzonego później przez jego juntę terroru istniały długo liczne kontrowersje. W 2004 r. na wniosek parlamentu Chilijskiego, powołana Narodowa Komisja do Spraw Więźniów Politycznych i Tortur, której przewodniczył biskup Sergio Valech, przesłuchała 35000 osób, które twierdziły że były więzione bez sądu lub torturowane w trakcie rządów Pinocheta i sporządzili na tej podstawie oficjalny raport. Raport ten stwierdzał, że najprawdopodobniej prawdziwe są relacje 23856 mężczyzn oraz 3399 kobiet. Osoby te opisały, iż były więzione bez sądu i poddawane aktom skrajnej przemocy, takimi jak gwałty, zmuszanie do uczestniczenia w egzekucjach członków rodziny, systematyczne bicie pałkami elektrycznymi itp.

[edytuj] Młodość i kariera wojskowa

Augusto Pinochet urodził się 25 listopada 1915 w Valparaíso, jako syn Augusto Pinocheta Vera i Aveliny Ugarte Martínez. Po ukończeniu prywatnej szkoły podstawowej i średniej prowadzonej przy Seminarium San Rafael w Valparaíso, oraz okresowych studiach w Quillota Institute, w 1933 wstąpił do Szkoły Wojskowej w Valparaíso. Szkołę tę ukończył otrzymując stopień alféreza (co mniej więcej odpowiada podchorążemu) w 1937 r.

W tym samym roku został skierowany do pułku piechoty "Chacabuco" stacjonującego w Concepción. Dwa lata później, po odbyciu służby zasadniczej, został przeniesiony do pułku "Maipo", stacjonującego w jego rodzinnym Valparaíso. W 1940 r. powrócił do Szkoły Wojskowej, aby odbyć szkolenie do wyższych stopni oficerskich. 30 stycznia 1943 ożenił się z Lucíą Hiriart Rodríguez, z którą ma pięcioro dzieci, dwóch synów (Augusto Osvaldo, Marco Antonio) i trzy córki (Inés Lucía, María Verónica, Jacqueline Marie).

Pod koniec 1945 r. został skierowany do pułku "Carampangue", stacjonującego w Iquique na północy Chile. W 1948 r. rozpoczął studia w Akademii Wojskowej w Santiago, które musiał wkrótce przerwać z powodu skierowania go do tłumienia rebelii w zagłębiu węglowym Lota. W następnym roku ponownie podjął przerwane studia. Po ukończeniu studiów i otrzymaniu patentu starszego oficera sztabowego, wykładał w Szkole Wojskowej, jednocześnie pracując jako asystent w Akademii Wojskowej nauczając geografii i geopolityki oraz redagując wojskowe czasopismo Cien Aguilas ("Sto orłów").

Na początku 1953 został skierowany na dwa lata do pułku "Rancagua" w Arica, gdzie służył w stopniu majora. Po skończeniu służby otrzymał stanowisko profesora w Akademii Wojskowej w Santiago. Równolegle przyznano mu tytuł cywilnego licencjata, co umożliwiło mu rozpoczęcie studiów prawniczych na Uniwersytecie w Santiago.

Jego studia prawnicze zostały jednak przerwane w 1956, gdyż został wybrany razem z grupą kilku innych młodych oficerów do misji polegającej na zorganizowaniu Akademii Wojskowej w Quito w Ekwadorze. Po powrocie do Chile w 1959 r. został skierowany do sztabu I Armii, stacjonującego w Antofagasta. Rok później objął dowództwo pułku "Esmeralda", które sprawował aż do otrzymania w 1963 r. stanowiska zastępcy dyrektora Akademii Wojskowej w Santiago.

W 1968 został najpierw szefem sztabu 2. Dywizji I Armii w Santiago, a następnie po nominacji na generała brygady, objął dowództwo 6. Dywizji, stacjonującej w Iquique. Ta ostatnia funkcja była związana ze stanowiskiem Intendante (zarządzającego) prowincją Tarapacá.

W styczniu 1971 Pinochet został mianowany generałem dywizji i objął dowództwo kluczowego garnizonu Armii w Santiago. W 1972 został mianowany szefem sztabu całej Armii Chilijskiej. 23 sierpnia 1973 prezydent Salvador Allende, chcąc zapobiec narastającym tarciom wewnętrznym, powierzył mu stanowisko głównodowodzącego armii.

[edytuj] Pucz w 1973

Ten fragment tekstu dotyczy tylko osobistego udziału Pinocheta w puczu, pełen opis historyczny znajduje się w: Pucz w Chile 1973

Generał Pinochet doszedł do władzy w Chile w wyniku puczu wojskowego, który miał miejsce 11 września 1973.

Powodem zorganizowania puczu były nieudolne rządy Salvadora Allende. W ciągu niespełna roku 20% inflacja (wartość ze stycznia 1971) osiągnęła poziom 163%, aby w połowie 1972 zamienić się w hiperinflację z poziomem przekraczającym 190%, co stanowiło wówczas światowy rekord^[1][2]. W listopadzie 1971 Chile, wobec braku możliwości spłaty zobowiązań, ogłosiły jednostronne moratorium na spłatę zadłużenia zagranicznego – tym samym kraj ogłosił swoje bankructwo. Banki nie udzielały żadnych kredytów, międzynarodowy kapitał inwestycyjny gwałtownie wycofywał się, produkcja przemysłowa i w sektorze rolniczym stanęła, zamarł eksport a po kilku miesiącach także import. Zabrakło towarów w sklepach a praktycznie ceny zaczął wyznaczać czarny rynek, płace realne robotników spadały. Pod koniec 1973 cały kraj praktycznie stanął w miejscu. Permanentnie strajkowały lub wzywały do strajku związki zawodowe kierowców ciężarówek, górników, lekarzy, nauczycieli, prawników oraz organizacje zrzeszające drobnych przedsiębiorców. Większość strajków była inspirowana przez prawicę z Partii Narodowej, jej przybudówkę paramilitarną Patria y Libertad i CIA. Ogółem, w latach 1970-1973 CIA wydało kwotę ponad 8 mln dolarów na próby destabilizacji rządu Allende^[3][4]. Organizatorzy strajków korzystali z niezadowolenia głównie wśród klasy średniej i zbierali ludzi na ulicach, którzy żądali ustąpienia Allende.

Z drugiej strony partie lewicowe organizowały manifestacje i wiece popierające rząd Allende. Organizacje lewicowe począwszy od lipca 1971 rozpoczęły przemyt broni do Chile^[5], w maju 1972 dysponowały już ponad 30 000 sztuk broni palnej czyli więcej niż licząca 26 000 żołnierzy chilijska armia^[6], Większość broni dla chilijskich organizacji lewicowych pochodziła z dostaw organizowanych przez wywiad kubański DGI (Direccion General de Inteligencia), Allende osobiście zgodził się aby DGI wykorzystywał Chile jako bazę przerzutową broni dla ruchów rewolucyjnych w Ameryce Południowej oraz na lokalizację obozów szkoleniowych dla lewicowej partyzantki na terytorium Chile^[7]. DGI był wówczas kontrolowany przez radzieckie KGB, jeszcze w 1970 usunięto z niego oficerów o antysowieckim nastawieniu wypełniając instrukcje KGB. Zespół doradców KGB na stałe rezydował przy biurach DGI w Hawanie a samo KGB finansowało działalność DGI^[8], rozszerzając dzięki temu operacje zagraniczne – w latach 1970-1974 KGB praktycznie samodzielnie kierowało wieloma operacjami zagranicznymi DGI^[9][10]. Przysyłani do Chile przez DGI przywódcy organizacji rewolucyjnych nie dostawali żadnych pieniędzy, gdyż mieli finansować się sami z napadów na banki i okupów^[11]. Mimo iż ZSRR w tym czasie udzielał nieoficjalnego poparcia Allende i jego polityce, to w połowie 1972 KGB krytycznie oceniało jego niektóre posunięcia i pesymistycznie oceniało przyszłość w odniesieniu do rządów lewicy w Chile. Allende nie dostawał żadnych większych kredytów od ZSRR, gdyż w tym czasie większość finansowego wsparcia radzieckiego otrzymywała Kuba. Symbolicznym gestem uznania była jedynie Nagroda Leninowska, którą Allende otrzymał od radzieckich komunistów. Zaskakująco, KGB doceniła Allende dopiero po jego śmierci, zamierzając ją propagandowo wykorzystać w krajach Trzeciego Świata^[12]. Paradoksalnie, ostatnią ostoją władzy Allende była Armia, której głównodowodzący, generał Carlos Prats, robił wszystko aby zapobiec zamachowi. Ostatecznie jednak Allende zaaprobował plan uzbrojenia lewicowej partyzantki i zezwolił na urządzenie dnia 4 września 1973, w rocznicę wyborów, ogromnej manifestacji w której uczestniczyło 750 000 osób. Sytuacja zmieniła się jednak drastycznie, gdy oficerowie Armii wymogli na Allende zmianę głównodowodzącego na Pinocheta, który przed nominacją na to stanowisko obiecał jednak Allende, że Armia zachowa neutralność do końca.

W rezultacie ostrej krytyki ze strony związków zawodowych i parlamentu, niezmiennie negatywnych wyników sondaży opinii publicznej (57% ocen negatywnych i 42% pozytywnych w ostatnim przeprowadzonym sondażu) oraz narastającego chaosu gospodarczego i groźby wybuchu wojny domowej Allende zdecydował się przeprowadzić plebiscyt, w którym obywatele mieli się opowiedzieć za kontynuacją jego rządów albo przeciw. Ogłoszenie terminu plebiscytu miało nastąpić 11 września 1973. W tym samym dniu jednak rozpoczął się pucz.

Pucz zaczął się od zbombardowania pałacu prezydenckiego, w którym przebywał wciąż legalnie urzędujący prezydent. Allende prawdopodobnie przeżył samo bombardowanie i został według jednej wersji zamordowany przez oddziały puczystów wkraczające do zbombardowanego pałacu, a według innej wersji popełnił samobójstwo.

Po śmierci Allende junta przystąpiła do szeroko zakrojonej akcji skierowanej przeciw wszelkiej maści partiom i organizacjom uznanym za lewicowe.

W ramach tej akcji aresztowano i umieszczono w obozach pod gołym niebem ok. 130 000 ludzi, z czego ponad 2 000 zginęło w pierwszych trzech latach od rozpoczęcia puczu, zaś ponad 1 000 osób zaginęło. Liczbę więzionych bez sądu, już po likwidacji obozów internowania, szacuje się współcześnie na nie mniej niż 28 000.^{[potrzebne źródło]}

Generał Pinochet w opublikowanych przez siebie wspomnieniach twierdzi, że od początku był głównym projektantem i organizatorem puczu. Wykorzystując swoją pozycję głównodowodzącego armią lądową miał, według własnych słów, koordynować poczynania dowódców pozostałych trzech rodzajów sił zbrojnych Chile. Wspomnienia publikowane w ostatnich latach przez innych oficerów zaangażowanych w pucz zaprzeczają jednak słowom Pinocheta. Według tych wspomnień, Pinochet, niedawno nominowany przez Allende na głównodowodzącego Armią, przystąpił niezbyt chętnie do puczu na kilka dni przed jego rozpoczęciem i w zasadzie wykonywał plan zaaprobowany wcześniej przez pozostałych trzech głównodowodzących innymi rodzajami sił zbrojnych. Według zgodnych relacji kilku oficerów pracujących w sztabach innych sił zbrojnych, centrum dowodzenia całą operacją puczu znajdowało się prawdopodobnie w sztabie marynarki wojennej.

Generał Pinochet, jako głównodowodzący armią lądową (nazywaną w Chile po prostu Armią) został pierwszym oficjalnym przywódcą junty, która objęła władzę po puczu. Pierwotnie dowodzący puczem generałowie, planowali że funkcja przywódcy junty będzie obsadzana rotacyjnie przez czterech głównodowodzących czterema podstawowymi rodzajami sił zbrojnych Chile (armią lądową, lotnictwem, marynarką i policją). Ostatecznie jednak Pinochet skupił szybko w swoich rękach całą władzę i pozostali głównodowodzący byli zmuszeni zrezygnować z pomysłu rotacji przywództwa.

27 lipca 1974 Pinochet, przy aprobacie pozostałych członków junty, obwołał się bez żadnych wyborów prezydentem Chile. Przyjął też wtedy stopień wojskowy Capitán General (generał kapitan), który w czasach gdy Chile było kolonią, był oficjalnym tytułem gubernatora, a następnie posługiwał się nim Bernardo O'Higgins, bohater wojny o niepodległość Chile.

11 września 1980 w wyniku ogólnokrajowego referendum, 69,14% obywateli Chile opowiedziało się za uchwaleniem ośmioletniej kadencji prezydenckiej dla Augusto Pinocheta. W czerwcu 1983, głównie z powodu braku liberalizacji życia politycznego, rozpoczęły się antyrządowe zamieszki w wyniku których śmierć poniosło 17 osób.

[edytuj] Reformy gospodarcze

Od momentu przejęcia władzy, Pinochet rozpoczął intensywne reformy wolnorynkowe w Chile. 11 marca 1974 Pinochet ogłosił deklarację, której najważniejszą tezą był program "zamienienia Chile z kraju proletariuszy w kraj wolnych przedsiębiorców".

Zgodnie z tą deklaracją Pinochet prowadził politykę gospodarczą opartą na wolnym rynku, dla której teoretyczną podstawą były koncepcje Miltona Friedmana i ekonomistów z kręgu "Chicago Boys". W ciągu kilku lat przeprowadzono niemal całkowitą reprywatyzację majątku, częściowo znacjonalizowanego przez Allende, likwidację istniejących jeszcze przed czasami Allende monopoli państwowych, zniesiono płacę minimalną, zakazano działania związkom zawodowym, obniżono podatki (w największym stopniu dla osób najzamożniejszych) oraz przeprowadzono gruntowną reformę systemu bankowego i emerytalnego.

Według słów noblisty Miltona Friedmana, reformy te zakończyły się pełnym sukcesem, który przez tego twórcę szkoły chicagowskiej został obwołany nawet chilijskim cudem gospodarczym prowadząc do likwidacji wszechobecnych w czasach Allende niedoborów na rynku detalicznym, ustabilizowania inflacji na względnie niskim poziomie i początkowo dość szybkiego wzrostu gospodarczym – rzędu 3-4% rocznie. Przeciwnicy tych reform wskazują jednak, że były one związane z drastycznym wzrostem bezrobocia, spadkiem realnych płac większości ludności Chile i pogorszeniem warunków bytowych najbiedniejszych na skutek wstrzymania jakichkolwiek dotacji społecznych. Dane statystyczne z lat 1973-1980 (źródło MFW) pokazują, że dochód narodowy brutto wzrósł w tym czasie łącznie o ok. 35%, przy wzroście bezrobocia z 4,3% do 33%.

W latach 80. polityka gospodarcza Pinocheta stała się nieco bardziej łagodna, przy generalnym utrzymaniu kierunku przemian. Wyjątkiem był krach gospodarczy w roku 1982, spowodowany nieudaną inwazją Argentyny na Falklandy i w konsekwencji spadkiem sprzedaży broni dla dyktatury argentyńskiej. Polityka ta przyniosła obniżenie bezrobocia do poziomu 7,8% w 1990, ale kosztem zupełnej niemal stagnacji gospodarki, gdyż spadek bezrobocia został uzyskany głównie przez sztuczne utrzymywanie niskiego poziomu płac i ochronę rynku wewnętrznego. W latach 1980-1990 wzrost produktu narodowego brutto w przeliczeniu na osobę wyniósł niecały 1%. W latach 1990-2000 wzrost produktu narodowego utrzymywał się stale na poziomie 4-6%, przy jednocześnie niskiej inflacji i stale spadającym bezrobociu. Zwolennicy Pinocheta twierdzą, że było to możliwe dzięki wcześniejszym reformom, które zaowocowały na dobre dopiero po 20 latach, zaś jego przeciwnicy utrzymują, że wzrost ten mógł nastąpić wcześniej, ale był duszony niedemokratycznym systemem rządów, który nadmiernie chronił uprzywilejowane warstwy społeczeństwa i uniemożliwiał w latach 80. dokonanie kolejnych, niezbędnych reform.

[edytuj] Zwalczanie opozycji

Istnieją liczne dowody, że generał Pinochet osobiście kierował krwawymi i brutalnymi represjami przeciw wszelkim przejawom opozycji. Dysydenci, którzy mieli odwagę podnosić głos przeciw Pinochetowi byli sekretnie i bez żadnego sądu mordowani, torturowani lub znikali bez wieści. Nie wiadomo dokładnie, jaka liczba opozycjonistów została poddana tego rodzaju represjom w trakcie 17 lat rządów Pinocheta. Próby oszacowania tych danych zostały przeprowadzone przez specjalnie do tego celu powołaną parlamentarną Narodową Komisję Prawdy i Pojednania, której przewodniczył senator Raúl Rettig. Według raportu tej komisji, śmierć poniosło 2095 osób, zaś 1102 osoby zostały uznane za "zaginione bez wieści". Komisja ta zgromadziła też dowody, świadczące o masowym stosowaniu tortur i pozasądowym przetrzymywaniu tysięcy osób przez juntę Pinocheta, nie podała jednak szacunkowej nawet liczby ofiar tych represji.

W 2004 Narodowa Komisja ds. Więźniów Politycznych i Stosowania Tortur przesłuchała 35000 osób, które twierdziły że były więzione bez sądu lub torturowane. Efektem tych przesłuchań był raport ogłoszony przez biskupa Sergio Valecha, w którym uznano że 23856 mężczyzn oraz 3399 kobiet było istotnie poddawanych różnego rodzaju nielegalnym represjom – począwszy od prostego uwięzienia po liczne akty skrajnej przemocy, takie jak gwałty, zmuszanie do uczestniczenia w egzekucjach członków rodziny, systematyczne bicie pałkami elektrycznymi itp.

W styczniu 2005 pod wpływem lektury raportu Valecha, sztab generalny Armii Lądowej oficjalnie przeprosił naród chilijski za dokonane przez oficerów tej armii akty terroru. Pozostałe rodzaje sił zbrojnych Chile jak dotąd nie zdobyły się na tego rodzaju oświadczenie. Najstarsza z córek Pinocheta – Lucia Pinochet Hiriart, również pod wpływem lektury raportu Valecha, oświadczyła publiczne, że działania aparatu terroru kierowanego przez jej ojca w latach 1973-1990 były aktami "bezprawnego barbarzyństwa".

Junta Pinocheta posługiwała się również licznymi skrytobójstwami, także poza granicami Chile. Do najgłośniejszych tego rodzaju spraw należy zamordowanie w 1976 przy pomocy samochodu-pułapki w Waszyngtonie byłego ambasadora Chile Orlando Leteliera oraz dwa lata wcześniej generała Carlosa Pratsa w Buenos Aires, który był poprzednikiem Pinocheta na stanowisku głównodowodzącego Armii Lądowej.

[edytuj] Spotkanie z papieżem

W kwietniu 1987 roku papież Jan Paweł II złożył wizytę w Chile. Przyczyną pielgrzymki, jak określił to papież była "część duszpasterskiej misji Kościoła". W czasie tej pielgrzymki papież spotkał się z wiernymi, Pinochetem na prywatnej rozmowie, oraz komunistyczna opozycją. Pinochet zabiegał o wizytę papieża, licząc na legitymizację swojej władzy w oczach narodu, którego większość stanowili katolicy. Jednak papież na spotkaniu z wiernymi na chilijskim stadionie narodowym w Santiago otwarcie skrytykował reżim Pinocheta,^[13], domagał się rezygnacji ze stosowania przemocy^[14] . Podziękował duchownym za opiekowanie się prześladowanymi. W czasie pielgrzymki jednoznacznie poparł "Wikariat Solidarności", organizację kościelną dążącą do demokratyzacji Chile, to samo stanowisko zajmowała większość chilijskich duchownych.

[edytuj] Przywrócenie demokracji

Pierwszy plebiscyt pod rządami junty odbył się 4 stycznia 1978. W warunkach braku istnienia legalnej opozycji, której wszyscy przedstawiciele albo wyjechali z kraju, albo siedzieli w więzieniach, albo już nie żyli, intensywnej, jednostronnej propagandy^[15] oraz atmosfery terroru^[16] według oficjalnych wyników 78% obywateli poparło w nim rządy Pinocheta. W drugim plebiscycie, 11 września 1980, przeprowadzonym w podobnej atmosferze 67% głosujących poparło nową konstytucję, na mocy której Pinochet miał rządzić bez wyborów do 1988.

W maju 1983 wciąż nielegalne związki zawodowe i partie opozycyjne zorganizowały serię demonstracji i strajków, które zostały brutalnie stłumione i wywołały kolejną falę terroru. We wrześniu 1986 doszło do nieudanego zamachu na Pinocheta, zorganizowanego przez członków Manuel Rodríguez Patriotic Front (FPMR), które jednak oficjalna propaganda przypisała nielegalnej partii komunistycznej. Pinochet został w tym zamachu tylko lekko ranny, zginęło natomiast pięciu członków jego ochrony.

W myśl nowej konstytucji w 1988 odbył się kolejny plebiscyt, w którym wyborcy mieli zdecydować o przedłużeniu mandatu prezydenckiego Pinocheta na kolejne 8 lat. Tym razem jednak Trybunał Konstytucyjny który ustala w Chile zasady przeprowadzania wyborów, postanowił, że plebiscyt ten ma się odbyć ściśle według reguł zapisanych w specjalnie przygotowanym Prawie o Zasadach Przeprowadzania Plebiscytów. Według tego prawa kampanię wyborczą wolno było prowadzić wyłącznie w specjalnie do tego przeznaczonych programach wyborczych nadawanych jednocześnie przez wszystkie stacje telewizyjne w kraju, przy czym czas i terminy nadawania spotów wyborczych zwolenników i przeciwników dalszej władzy Pinocheta były precyzyjnie zrównoważone, tak, aby obie strony miały dokładnie taką samą szansę dotarcia ze swoimi argumentami do wyborców. Poza tymi programami wszelkie inne formy prowadzenia kampanii wyborczej zostały zabronione.

Opozycja, pod wodzą Ricardo Lagosa, wykorzystała okazję do maksimum tworząc serię dobrze przygotowanych, utrzymanych w pogodnym nastroju spotów wyborczych, obiecujących stworzenie normalnego, demokratycznego państwa, których jedynym negatywnym elementem było ciągle powtarzane pytanie Lagosa skierowane do Pinocheta – "Gdzie są ci wszyscy, którzy zniknęli?". Spoty Pinocheta były natomiast utrzymane w ponurym nastroju, a ich głównym motywem było straszenie wyborców "kryptokomunizmem" opozycji i powrotem do chaosu i biedy czasów Allende.

Wyborcy opowiedzieli się w plebiscycie w 55% przeciw kolejnej 8-letniej kadencji prezydenckiej Pinocheta i w 42% za. W efekcie rok później, w 1989, odbyły się normalne wybory prezydenckie z wieloma kandydatami, w których Pinochet, ani członkowie jego junty nie uczestniczyli. Zwycięzcą tych wyborów został Patricio Aylwin, lider partii centro-chrześcijańskiej, uzyskując 52,4% głosów. W 1991 Aylwin powołał do życia komisję do badania indywidualnych losów wszystkich ofiar reżimu, kontynuując jednak wypróbowaną linię polityki ekonomicznej Chile.

Zgodnie z przejściowymi poprawkami do konstytucji, Pinochet pozostał głównodowodzącym Armii do marca 1998. Po tym czasie, zgodnie z zapisami konstytucji z 1980, jako były prezydent, który piastował swoje stanowisko przez więcej niż 6 lat, otrzymał dożywotni, nie podlegający wyborom, fotel senatora, z którym związany jest immunitet polityczny. Immunitet ten skutecznie uniemożliwiał wytoczenie Pinochetowi procesów przez rodziny zamordowanych i "zaginionych bez wieści" członków dawnej opozycji. Sytuację tę zmieniło dopiero aresztowanie Pinocheta w Wielkiej Brytanii.

[edytuj] Aresztowanie w Wielkiej Brytanii

Już po odejściu z aktywnego życia politycznego, jako dożywotni senator, Pinochet stał się bohaterem kolejnego głośnego w świecie wydarzenia politycznego. W 1998 udał się do Londynu w celu poddania się operacji kręgosłupa. Podczas pobytu w Londynie brytyjskie organy ścigania nałożyły na niego areszt domowy. Było to efektem przedstawienia tym władzom wniosku o ekstradycję, wydanego przez hiszpańskiego sędziego Baltazara Garzona w związku z zarzutami zabójstwa, zaginięcia i stosowania tortur wobec 91 obywateli hiszpańskich, argentyńskich i chilijskich. Areszt Pinocheta polegał początkowo na pozostawieniu go pod strażą w szpitalu, gdzie wykonano mu zaplanowaną operację, a następnie wynajęto dla niego dom, w którym nadal pod strażą przechodził rekonwalescencję.

Podstawą prawną aresztowania i rozpoczęcia trwającego 16 miesięcy procesu o ekstradycję, był fakt powołania się sędziego hiszpańskiego – obok ośmiu innych konwencji międzynarodowych – na Międzynarodową Konwencję Przeciw Stosowaniu Tortur, którą Wielka Brytania ratyfikowała w 1988 i która zaliczyła masowe stosowanie tortur do zbrodni przeciw ludzkości, przed ściganiem których nie chroni immunitet dyplomatyczny.

Rząd Chile ostro zaprotestował przeciw aresztowaniu Pinocheta, powołując się na jego immunitet dyplomatyczny, przysługujący byłej głowie państwa. Jednocześnie Sąd Najwyższy Chile zobowiązał się publicznie do rozpatrzenia sprawy wytoczenia procesów o organizowanie systemu torturowania i nielegalnych porwań Pinochetowi, po uchyleniu mu immunitetu senatorskiego. Izba Lordów, pełniąca w Wielkiej Brytanii rolę sądu najwyższego, po długich dysputach zgodziła się ostatecznie, że argumentacja sędziego hiszpańskiego w sprawie ekstradycji jest zasadna, pozostawiła jednak rządowi brytyjskiemu decyzję, czy ekstradycję tę można przeprowadzić z humanitarnego punktu widzenia.

Po wykonaniu serii badań medycznych wykonanych przez lekarzy wskazanych przez obrońców Pinocheta, uznano że jest on chory na otępienie naczyniowe (vascular dementia), która to choroba wyklucza jego świadomy udział w jakimkolwiek procesie. Na tej podstawie minister spraw wewnętrznych Wielkiej Brytanii, Jack Straw, mimo licznych protestów ekspertów prawa i medycyny z kilkunastu krajów, podjął ostateczną decyzję o odrzuceniu wniosku o ekstradycję i zezwolił na powrót Pinocheta do Chile.

Gdy aresztowano Pinocheta poparcie dla niego wyraziła część prawicy (z Margaret Thatcher) oraz m.in. rosyjski prawicowy dysydent Władimir Bukowski. Grupa polskich działaczy ówczesnego AWS, Tomasz Wołek, Marek Jurek i Michał Kamiński, złożyła mu prywatną wizytę w szpitalu i podarowała ryngraf przedstawiający Matkę Boską. Ich zdaniem Pinochet przysłużył się obronie praw człowieka, wolności i sprawiedliwości. Wizyta polskich polityków spotkała się wtedy z krytycznym osądem ze strony znacznej części polskich mediów oraz protestami działaczy PPS i UP.

W trakcie pobytu Pinocheta w Wielkiej Brytanii, w Chile trwała ożywiona dysputa społeczna na temat jego statusu i pozycji w tym kraju. Po ogłoszeniu przez Sąd Najwyższy Chile, że po jego powrocie podejmie on dotychczas automatycznie odrzucane wnioski o rozpoczęcie procesów z powództwa rodzin ofiar jego rządów, wpłynęło do tego sądu kilkaset tego rodzaju wniosków. Paradoksalnie, na mocy amnestii ogłoszonej pod koniec rządów Pinocheta, nie można było składać wniosków o rozpoczęcie spraw związanych ze zbrodniami popełnionymi przed rokiem 1987. Sąd uznał jednak, że sprawy osób, które "zaginęły bez wieści", można legalnie rozpatrywać jako wciąż trwające porwania, gdyż członkowie junty konsekwentnie zaprzeczali, że tego rodzaju działania miały kiedykolwiek miejsce.

[edytuj] Po powrocie do Chile

W 2000 Sąd Apelacyjny w Santiago, powołując się na te same wyniki badań lekarskich, które umożliwiły Pinochetowi wyjazd z Wielkiej Brytanii, głosami 13:9 zdecydował o odebraniu mu immunitetu – jako niezdolnemu do wykonywania mandatu senatora, co umożliwiło jego aresztowanie zaraz po powrocie do Chile. Jednakże Sąd Najwyższy, ponownie powołując się na te same dokumenty, oddalił wszystkie wniesione przeciw Pinochetowi sprawy, z powodu jego niezdolności do uczestniczenia w procesie. Po tym werdykcie Pinochet zniknął z życia publicznego w Chile. Spędzał prawie cały czas w swoim domu i nie pojawił się nawet na 30. rocznicy puczu, która miała miejsce 11 września 2003, w której uczestniczyło wielu jego dawnych współpracowników.

28 maja 2004 Sąd Apelacyjny w Santiago ponownie rozpatrzył sprawę niezdolności prawnej Pinocheta głosując 14:9 za ponownym poddaniu go badaniom lekarskim. Powodem ponownego rozpatrzenia sprawy był fakt udzielenia przez Pinocheta wywiadu telewizyjnego dla sieci telewizyjnej z siedzibą w Miami (USA). Fakt zdolności do udzielenia wywiadu podważył zasadnie wcześniejsze orzeczenie lekarskie, twierdzące, że Pinochet nie posiada pełnej sprawności umysłowej. Jednocześnie 26 sierpnia 2004 Sąd Najwyższy głosami 9:8 zdecydował o podtrzymaniu decyzji o odebraniu immunitetu senatorskiego Pinochetowi. 2 grudnia 2004 Sąd Apelacyjny w Santiago, rozpatrując wniosek o rozpoczęcie procesu o zorganizowanie zamachu na generała Carlosa Pratsa, zdecydował po wykonaniu badań lekarskich, że Pinochetowi może ten proces być wytoczony. 13 grudnia 2004 sędzia Juan Guzmán nałożył formalny areszt domowy na Pinocheta w związku ze sprawą o "zniknięcie bez wieści" dziewięciu działaczy opozycji oraz zamordowanie jednego z nich na osobisty rozkaz Pinocheta. Oba procesy zostały wszczęte.

[edytuj] Oszustwa podatkowe i ukryte konta bankowe

15 lipca 2004, komisja Senatu Stanów Zjednoczonych opublikowała raport z śledztwa dotyczącego banku Riggs, który kontrolował od 4 do 8 milionów dolarów środków finansowych Pinocheta. Według raportu bank Riggs uczestniczył w praniu brudnych pieniędzy dla Pinocheta, tworząc i rejestrując firmy fasadowe, które nie posiadały własnych aktywów. Bank ukrywał pieniądze przed agencjami nadzoru finansowego. W raporcie stwierdzono, że naruszenia prawa były

znamienne, przy nieprzejrzystych a czasem nieudolnych kontrolach mających na celu egzekucję przepisów przez federalny nadzór bankowy, dotyczących stosowanie przez banki obligacji przy których nie miało dochodzić do prania brudnych pieniędzy.

Pięć dni później chilijski sąd po raz pierwszy formalnie otworzył śledztwo w sprawie defraudacji pieniędzy przez Pinocheta, przywłaszczenia majątku oraz łapówek. Tego samego dnia kilka godzin później prokurator generalny i chilijski Komitet Obrony Państwa "Consejo de Defensa del Estado" złożyli wniosek o rozpoczęcie śledztwa dotyczącego aktywów Pinocheta, jednak bez bezpośredniego oskarżania go o przestępstwa.

1 października 2004 r. chilijski urząd podatkowy ("Servicio de Impuestos Internos") złożył pozew przeciwko Pinochetowi, oskarżając go o defraudację oraz uchylanie się od płacenia podatków na kwotę 3,6 miliona USD na rachunku inwestycyjnym w Banku Riggs, pomiędzy 1996 a 2002 r. Pinochetowi w wyniku skazania groziła kara pieniężna w wysokości 300% zdefraudowanych aktywów, oraz więzienie. Pod koniec listopada 2005 roku chilijski Sąd Najwyższy uznał, że Pinochet jest zdolny do uczestnictwa w swoim procesie. Został on formalnie aresztowany i umieszczony w areszcie domowym.

Chilijski urząd skarbowy uznał, że rodzina Pinocheta nie potrafi wyjaśnić pochodzenia 27 milionów dolarów ze swoich aktywów. 90 procent z tych funduszy zostało zgromadzonych pomiędzy 1990 a 1998 rokiem, kiedy Pinochet był głównodowodzącym chilijskiej armii. Aktywa te zostały zgromadzone prawdopodobnie poprzez handel bronią, z którego zyski były ukrywane przed chilijskim fiskusem i od których nie odprowadzono należnego podatku w wysokości ok. 16,5 milionów dolarów. W sierpniu 2005 roku aresztowano żonę Pinocheta Lucię Hiriart oraz młodszego syna Marka Antoniusza pod zarzutem wspólnictwa w oszustwie polegającym na ukrywaniu przed chilijskim fiskusem dochodów generała. Inna teoria głosi, że pieniądze te pochodzą z handlu kokainą.

Sędzia Juan Guzman Tapia – czasami nazywany "łowcą Pinocheta"” – pozostawał sceptyczny co do możliwości przeprowadzenia procesu w sprawie przestępstw podatkowych czy łamania praw człowieka z powodu stanu zdrowia Pinocheta. Jednakże niektóre medyczne badania dowodziły, że Pinochet jest fizycznie i umysłowo w stanie wziąć udział w procesie. Chilijska komisja lekarska badająca Pinocheta w październiku 2005 roku orzekła, iż Pinochet udawał demencję w trakcie trwania dochodzenia w sprawie zbrodni jego dyktatury.

23 listopada 2005 r. sędzia Carlos Cerda oskarżył Pinocheta o przestępstwa podatkowe i nakazał go aresztować. Pinochet został zwolniony za kaucją. Sędzia w orzeczeniu stwierdził, że

jego wolność nie stanowi zagrożenia dla bezpieczeństwa publicznego,

Było to czwarte aresztowanie Pinocheta w przeciągu siedmiu lat. Tak częste aresztowania są uznawane przez zwolenników Pinocheta za przejaw zemsty na nim.

23 lutego 2006 r. dzieci Augusto Pinocheta Lucía, Jacqueline, Marco Antonio, Jacqueline i Verónica Pinochet, żona Pinocheta Lucia Hiriart, jego synowa oraz osobista sekretarka, zostali oskarżeni o oszustwa podatkowe, a także nie zgłoszenie zagranicznych kont bankowych oraz używanie fałszywych paszportów. Lucía uciekła samolotem do Stanów Zjednoczonych. W USA odmówiono jej azylu politycznego i zawrócono do Argentyny.^[17]

W lipcu 2006, Manuel Contreras, były najbliższy współpracownik Pinocheta, szef policji politycznej DINA w czasie dyktatury, w zeznaniu przed sędzią Claudio Pavezem, oskarżył Augusto Pinocheta o produkcję broni chemicznej oraz biologicznej a także czerpanie korzyści z produkcji i handlu kokainą. Pinochet na handlu narkotykami miał zarobić 27 milionów dolarów (które, według ustaleń sądu, przetrzymywane były na argentyńskich kontach). Pisemne zeznanie Contrerasa obciążyło również syna byłego dyktatora Marco Antonio Pinocheta, który był uczestnikiem handlu kokainą. Contreras zeznał również, że kokainę produkował w wojskowych laboratoriach chemik Eugenio Berrios, pracownik DINA. Zamordowany w Urugwaju na początku lat 90. XX wieku.^[18]

30 października 2006 r. Pinochet został oskarżony o 36 porwań, 23 przypadki stosowania tortur i jedno morderstwo, które to zbrodnie miały być dokonane w Villi Grimaldi na najbardziej aktywnych przeciwnikach reżymu, na rozkaz i za pełną wiedzą Pinocheta. Tortury obejmowały bicie, rażenie prądem, wielokrotne gwałty, także z wykorzystaniem zwierząt, m.in. specjalnie do tego celu szkolonych psów.

25 listopada 2006, w swoje 91 urodziny, generał Augusto Pinochet ogłosił, że bierze na siebie "polityczną odpowiedzialność" za wydarzenia będące konsekwencją przeprowadzonego przez niego zamachu stanu z 1973 roku. Jednak do swojej śmierci nigdy nie przeprosił za zbrodnie w czasach dyktatury. W zeznaniach przed sędziami śledczymi, powoływał się na brak pamięci, a zbrodniami tajnej policji DINA obarczał swojego byłego najbliższego współpracownika Manuela Contrerasa. W sprawie swoich tajnych zagranicznych kont milczał, jego obrońcy powoływali się na darowizny lub oszczędności życia.^[19]

[edytuj] Choroba i śmierć

3 grudnia 2006, Augusto Pinochet doznał ataku serca i został przewieziony do szpitala w ciężkim stanie. Prawnik oskarżycieli zarzucił mistyfikację zawału serca Pinocheta, w celu uniknięcia odpowiedzialności w wytoczonych mu procesach. Pablo Rodriguez, obrońca Pinocheta, nazwał ten zarzut "infamią". Lorena Pizarro, prezydent stowarzyszenia ofiar dyktatury, wyraził nadzieję, że "zawał serca, nie zostanie wykorzystany w celu zapewnienia mu bezkarności"^[20]

4 grudnia 2006 chilijski sąd apelacyjny, zwolnił Pinocheta z aresztu domowego.

10 grudnia 2006 Augusto Pinochet zmarł na skutek obrzęku płuc oraz powikłań po ataku serca, którego doznał 3 grudnia.^[21]

[edytuj] Komentarze i reakcje

W Hiszpanii kilkuset chilijskich emigrantów, z grona tysięcy ludzi, którzy uciekli tam przed prześladowaniami reżimu, "uczciło" śmierć Pinocheta milczącym marszem po ulicach Madrytu.

Przeciwnicy świętowali śmierć byłego dyktatora w wielu dzielnicach Santiago, oraz w innych regionach kraju. Demonstracje w Santiago w niektórych miejscach przekształciły się w starcia z policją, w wyniku, których 23 policjantów zostało rannych.^[22]

Przed wojskowym szpitalem w Santiago, gdzie zmarł Pinochet, zgromadziło się ok. tysiąca jego zwolenników aby opłakiwać jego śmierć. Hiszpański sędzia Baltasar Garzon oraz Amnesty International, wydali oświadczenie, stwierdzające żal, że nie zdążono osądzić Pinocheta za jego zbrodnie.

Prezydent Brazylii, Luiz Inácio Lula da Silva, komentując śmierć Pinocheta stwierdził, iż był on symbolem ponurego rozdziału w historii Ameryki Południowej. Nota dyplomatyczna brytyjskiej minister spraw zagranicznych Margaret Beckett wyraziła poparcie dla demokratycznych reform i postępu, jaki poczyniło Chile od 1990 roku. Biały Dom wydał oświadczenie, w którym zadeklarowano łączenie się w tym dniu z ofiarami dyktatury oraz ich rodzinami.

Biuro Margaret Thatcher wydało oświadczenie, które twierdziło, że była premier Wielkiej Brytanii jest "głęboko zasmucona" śmiercią Pinocheta. Jack Straw, przewodniczący Labour Party w Izbie Gmin, były brytyjski minister spraw zagranicznych stwierdził, że ma nadzieję, iż śmierć Pinocheta pozwoli Chilijczykom zapomnieć o tragicznym okresie jego rządów i pójść naprzód.

Jack Lang, były minister kultury Francji, stwierdził:

Nazwisko Pinocheta wiąże się z panowaniem faszyzmu w Ameryce Południowej oraz z najgorszymi dowodami amerykańskiego imperializmu.^[23]

[edytuj] Spory wokół oceny rządów Pinocheta

Ocena rządów Augusto Pinocheta skupia się w trzech wymiarach:

• gospodarczy – rozwój gospodarczy Chile oparty na zasadach leseferyzmu
• polityczny – sposób zdobycia władzy, walki z przeciwnikami politycznymi
• moralny – odpowiedzialność za zbrodnie, zrzucanie winy na współpracownika Manuela Contrerasa, unikanie procesów, defraudacja pieniędzy, handel narkotykami, handel bronią z krajami obłożonymi sankcjami ONZ

Politycy nawiązujący do ideologii konserwatywnego liberalizmu oceniają pozytywnie gospodarcze efekty rządów Pinocheta. Jednocześnie nie zgadzali się na sądzenie Pinocheta przez sądy międzynarodowe, argumentując, że jako jedyny miał do tego prawo naród chilijski.

Represje wobec przeciwników politycznych potępiane są przez większość środowisk, niezależnie od orientacji politycznej. Jednakże większość środowisk związanych z prawicą z uznaniem wyraża się o samym fakcie obalenia rządu, co było w owym czasie pierwszym tego typu przypadkiem, o ile uznać, że rząd Allende był faktycznie komunistyczny. W środowiskach prawicowych trwa dyskusja w odniesieniu do skali represji, osobistej odpowiedzialności Pinocheta oraz skali faktycznego niebezpieczeństwa ze strony lewicy.

Środowiska związane z partiami lewicowymi podkreślają odpowiedzialność Pinocheta za zbrodnie wobec przeciwników politycznych, oskarżają też m.in. Stany Zjednoczone o tolerowanie reżimu chilijskiego dla własnych korzyści^[24].

Przypisy

[edytuj] Linki zewnętrzne

• Raport Valecha (po hiszpańsku)
• oficjalna strona fundacji Pinochet-Ugarte
• artykuł o kontach Pinocheta za granicą (po angielsku)
• Zbiór informacji dotyczących Augusto Pinocheta (po angielsku)
• Artykuł z Aorta Magazine "Znienawidziłem życie..." Relacje ofiar
• Augusto Pinochet – wg. redaktora Krzysztofa Jasińskiego