Aglutynacyjność

Z Wikipedii

Aglutynacyjność (dosł. sklejanie) - w językoznawstwie proces morfologiczny polegający na stosowaniu różnego rodzaju afiksów, określających funkcję składniową wyrazu w wypowiedzeniu. Od końcówek fleksyjnych afiksy te odróżnia luźniejszy związek z rdzeniem wyrazu oraz ich częsta jednofunkcyjność - zazwyczaj określają one tylko jedną kategorię gramatyczną, co niesie za sobą konieczność jednoczesnego dodawania do wyrazu wielu afiksów (np. tur. geliyorum = "idę", gdzie -iyor oznacza czas teraźniejszy, a -um pierwszą osobę).

[edytuj] Języki aglutynacyjne

Języki stosujące tę technikę noszą nazwę języków aglutynacyjnych - w Europie najważniejszymi reprezentantami tego typu są języki węgierski, fiński, estoński i turecki, należą tu także m. in. gruziński i baskijski, a ze starożytnych także etruski i elamicki. Aglutynacja pełni w tych językach często również funkcję słowotwórczą - umożliwia przekazywanie rozbudowanych treści za pomocą ciągu połączonych ze sobą morfemów, np. jednym z najdłuższych wyrazów języka węgierskiego jest 'meg˙szent˙ség˙telen˙ít˙het˙etlen˙ség˙es˙kei˙dés˙ei˙tek˙ért', pochodzący od wyrazu 'szent', czyli 'święty'.

Aglutynacja jest też używana m. in. w niektórych językach autochtonicznych ludów Ameryki, takich jak keczua, oraz w rozprzestrzenionych po olbrzymich obszarach Azji językach ligi uralo-ałtajskiej. Do języków aglutynacyjnych należą też japoński i koreański. Nawet w języku angielskim można znaleźć takie wyrazy, jak "antidisestablishmentarianism", gdzie wyrazem bazowym jest "establish" (co jednak nie powoduje przynależności tego języka do typu aglutynacyjnego).

Typowym językiem aglutynacyjnym jest też esperanto, w którym stosuje się swobodne połączenia morfemów, np 'mal-konsent-ema' czyli 'skłonny nie zgadzać się': 'mal' oznacza przeciwieństwo, 'konsenti' oznacza 'zgadzać się', '-ema' jest sufiksem oznaczającym skłonność.

[edytuj] Mechanizm aglutynacji na przykładzie jęz. fińskiego

Cząstkami doklejanymi do wyrazu są

• końcówki przypadków
• końcówki dzierżawcze

-ni          -mme
-si          - tte
-nsa (nsã)   -nsa (nsã)

• formanty potwierdzające (zaprzeczające)

-kin         -kaan (-kããn)

Przykładowa aglutynacja wygląda tak (na przykładzie słowa sana - słowo)

sana
sanassa (Inessiivi) - (w słowie)
sanassani - kocówka dzierżawcza (w moim słowie)
sanassanikin - formant potwierdzający (też w moim słowie)

Kolejność stosowania formantów jest ściśle określona. Przy doczepianiu formantów stosuje sie wszelkie zasady oboczności - ale tylko w przypadku pierwszego formantu. Pozostałe nie wpływają na strukturę wyrazu:

puukko (finka)
puukossa (w fince)
puukossani (w mojej fince)