Akcent wyrazowy
Z Wikipedii
Akcent (od łac. accentus, zaśpiew), właśc. akcent wyrazowy – wyróżnienie za pomocą środków fonetycznych niektórych sylab w obrębie wyrazu.
[edytuj] Rodzaje
Typy akcentu ze względu na użyte środki fonetyczne:
- akcent dynamiczny (ekspiratoryczny) – akcentowana sylaba wymawiana jest z większą siłą, intensywnością;
- akcent toniczny (melodyczny, prozodyczny) – akcentowana sylaba wymawiana jest specjalnym (np. wyższym) tonem (na przykład w języku szwedzkim
- akcent iloczasowy – akcentowana sylaba jest wymawiana dłużej.
Kategorie te nie są rozłączne, sylaba akcentowana może być bowiem wyróżniana za pomocą więcej niż jednego środka fonetycznego.
Akcent wyrazowy może być:
- stały pod względem fonetycznym – pada wówczas na jedną określoną sylabę we wszystkich wyrazach i formach wyrazu:
- oksytoniczny - na ostatnią sylabę (np. w języku francuskim i perskim),
- paroksytoniczny – na przedostatnią sylabę (np. w języku polskim, włoskim czy nahuatl),
- proparoksytoniczny – na sylabę trzecią od końca (np. w języku macedońskim),
- inicjalny – na pierwszą sylabę wyrazu (np. w czeskim czy fińskim, także w gwarze podhalańskiej)
- albo swobodny – w różnych wyrazach i ich formach pada na sylaby o różnej pozycji w obrębie wyrazu (np. w języku rosyjskim).
- stały pod względem morfologicznym – pada we wszystkich formach fleksyjnych danego wyrazu na jedną i tę samą sylabę tego samego morfemu;
- albo ruchomy – w różnych formach danego wyrazu może padać na różne sylaby.
[edytuj] Przykłady w językach
Akcent wyrazowy w języku polskim jest:
- stały pod względem fonetycznym,
- ruchomy pod względem morfologicznym,
- przykład ruchomego akcentu: nowy, nowego,
- w zasadzie paroksytoniczny,
- proparoksytoniczny w wyrazach obcego (zwłaszcza greckiego i łacińskiego) pochodzenia oraz niektórych rodzimych
- obce: fizyka, uniwersytet,
- rodzime: rzeczpospolita (ale też: rzeczpospolita), okolica (ale też: okolica), w ogóle (ale też: w ogóle).
Oprócz samodzielnych akcentowo (ortotonicznych) wyrazów istnieją w języku polskim także wyrazy atoniczne, pozbawione akcentu, zwane klitykami.
W niektórych językach akcent wyrazowy jest cechą fonologiczną relewantną, np.: hiszp. te gusto ("podobam ci się") i te gustó ("spodobał ci się"). W innych językach, np. w kałmuckim i koreańskim akcent nie występuje w ogóle. Brzmienie tych języków bywa opisywane jako słowa wystrzeliwane z karabinu
