Gwara podhalańska

Z Wikipedii

Gwara podhalańska - została spopularyzowana na przełomie XIX i XX wieku przez Kazimierza Przerwę-Tetmajera, który wydał cykl opowiadań pt. Na skalnym Podhalu. Posiada ona wiele cech wspólnych z innymi gwarami południowej Małopolski, np. z gwarą żywiecką czy sądecką.

[edytuj] Cechy gwary podhalańskiej

wymowa wygłosowej spółgłoski "ch" jako "k",
wymowa spółgłoski "k" przed przedniojęzykowo-zębową "t" jako "f",
słownictwo rodzime. Cechą charakterystyczną gwary podhalańskiej jest obecność w niej wielu wyrazów rodzimych, typowo podhalańskich. Są to m.in. takie wyrazy: ciupaga, wyzdajać (wymyślić, ułożyć, przygotować), złóbcoki (instrument podobny do skrzypiec), nomowiać (radzić komuś małżeństwo), kumoterki (ozdobne sanki), pytac (starszy człowiek pełniący funkcję osoby zapraszającej na wesele gości - zapraszać na wesele po góralsku brzmi pytać na wesele - podczas wesela pytace jadą na koniach na przedzie w charakterystycznych szarfach w kolorze biało - czerwono - niebieskim głośno śpiewając. Pytac to inna funkcja niż drużba - góralskie druzba) i wiele innych. Wyrazów właściwych gwarze Zakopanego jest znacznie więcej – tych rodzimych, jak i obcego pochodzenia. W języku górali podhalańskich znajdziemy wiele słów nazywających rzeczy poza górami nie istniejących: piargi (usypiska skalne), perć ( górska ścieżka), siklawa (wodospad górski), czy też nazywających czynności związane z pasterstwem i życiem ludzi gór: bacówka (szałas pasterski w górach), bryndza (ser owczy), koliba (szałas), watra (ognisko pasterskie), zawaterniok (kłoda do podtrzymania ognia), dutki (pieniądze), dziedzina (wieś), moskol (placek z mąki owsianej), serdok (kożuszek barani bez rękawów), styrmać sie (wspinać się, wdrapywać) i wiele jeszcze innych wyrazów.
grupa i + ł = ył .Taką realizację owej grupy spotyka się w gwarze najczęściej: p’yła (= piła), rob’yła (= robiła), nośyła (= nosiła), puotref’ył (= potrafił). Jest też możliwa realizacja i + ł = ieł, np. robieła, nosieła, puotrafieła, jeżeli przed grupą i+ł występuje głoska l, wówczas i zmienia się na y, np. spalił - spolył.
podwyższenie artykulacyjne wymowy samogłoski "e" do "y"/"i",
mazurzenie,
tzw. archaizm podhalański, czyli wymowa typu: c'isty, z'icie, chłopc'i.
akcent inicjalny
końcówka -ek; -ak w formach 1 osoby liczby pojedynczej czasu przeszłego (pozostałość aorystu, tj. jednego z czasów przeszłych obecnych w języku prasłowiańskim)
labializacja i dyftongizacja samogłoski nagłosowego i śródgłosowego "o"
zachowana wymowa ó (głoska pomiędzy o/u)