Amazonka (rzeka)
Z Wikipedii
| Amazonka | |
 Delta Amazonki |
|
| Lokalizacja | Ameryka Południowa Brazylia Peru Kolumbia |
| Ujście | Ocean Atlantycki |
| Długość | 7025 km |
| Powierzchnia zlewni | 7,2 mln km² |
| Średni roczny przepływ | 219 000 m³/s |
| Rzeki Ameryki Południowej | |
Amazonka (Rio de las Amazonas, Río Amazonas) - najdłuższa rzeka na świecie, znajdująca się w Ameryce Południowej, posiadająca również największe na świecie dorzecze (o powierzchni ok. 7 mln km²) i największe zasoby wodne. Dlatego też w jej dorzeczu wyrastają największe lasy tropikalne. Nazwa najprawdopodobniej pochodzi od błędnie tłumaczonej nazwy amacunu - "niedźwiedź wodnych chmur", którą rozpropagował w Europie, po roku 1540 Hiszpan Francisco de Orellana, który jako pierwszy przepłynął rzekę z And do ujścia.
Długość od wieków była sporna. Utrudniał ją nie tylko dylemat wyodrębnienia spośród ponad 1000 dopływów właściwej rzeki, ale i dotarcie do ukrytych w niedostępnym terenie źródeł - rzetelny wybór dopływu powinien być poprzedzony wieloletnim pomiarem wielkości jego przepływu wody, aby uśrednić jego wahania w szerokich granicach. W roku 2001 doczekały się potwierdzenia informacje[1], wg których rzeka ma długość 7025 km, wg danych brazylijskich, dawniej uznawanych za prawidłowe, rzeka miała mieć długość 6515 km, a wg wcześniejszych pomiarów 6400 km. Należy jednak pamiętać, że długość nieuregulowanej rzeki zmienia się ciągle, szczególnie po powodziach: stare zakola zostają odcięte jako starorzecza, powstają nowe, rzeka na długich odcinkach płynie kilkoma ramionami o różnej długości, w jednym roku bardziej jednym w innym roku innym.
Spis treści |
[edytuj] Bieg rzeki
Płynie przez Peru, Brazylię i częściowo, jako rzeka graniczna, przez Kolumbię. Źródła Amazonki znajdują się w peruwiańskich Andach na wysokości 5190 m n.p.m., skąd rzeka płynie w kierunku wschodnim przez Nizinę Amazonki. Amazonka posiada kilka rzek źródłowych, w zależności od przyjęcia jednej z nich za główną, podaje się różną długość. Najczęściej za rzekę źródłową przyjmuje się Ukajali, rzadziej Marañón. Według pomiarów peruwiańskich Amazonka jest najdłuższą rzeką świata. Razem z Ukajali i Carhuasantą liczy 7025 km. Natomiast długość Amazonki wraz z Marañón wynosi około 6400 km.
W środkowym biegu, od ujścia Yavari/Javari do ujścia Rio Negro, Amazonka nazywana jest Solimões. Szerokość rzeki dochodzi w środkowym biegu do 20 km, zaś w biegu dolnym do 100 km. Ujście Amazonki do Atlantyku ma postać rozległej delty z licznymi, oddzielonymi od siebie, ramionami (około 200 odnóg) - nie mamy tu jednak do czynienia z klasycznym ujściem deltowatym. Największe z ramion mają charakter estuariów, rozpoczynających się nawet 350 km od oceanu. Przy ujściu rzeka ma prawie 80 km szerokości.
Maksymalny przepływ przy ujściu dochodzi do 300 tys. m³/s (średni roczny wynosi ok. 120 tys. m³/s). Tak duże masy słodkiej wody powodują wysładzanie wody oceanicznej w odległości do 400 km od ujścia. Ze względu na różnice w pojawianiu się deszczów zenitalnych na półkuli północnej i południowej Amazonka wzbiera dwukrotnie w ciągu roku.
Spadek rzeki w dolnym jej biegu jest minimalny - znajdujące się 1300 km od ujścia Manaus leży na wysokości 26 m n.p.m., co oznacza, że średni spadek rzeki wynosi zaledwie 0,002%.
[edytuj] Dopływy
Główne prawostronne dopływy Amazonki to:
Główne lewostronne dopływy Amazonki to:
[edytuj] Żeglowność
Amazonka jest rzeką żeglowną na długości 4300 km i jest główną drogą komunikacyjną w tej części kontynentu. Statki do wyporności 5 tys. BRT docierają aż do Manaus, o wyporności do 3 tys. BRT nawet do peruwiańskiego Iquitos.
[edytuj] Najdłuższe rzeki dorzecza Amazonki
- 7025 km - Amazonka, Ameryka Południowa
- 3379 km - Purus, Peru / Brazylia, (2,948 km) (3,210 km)
- 3239 km - Madeira, Boliwia / Brazylia
- 2820 km - Caquetá / Japurá, Kolumbia / Brazylia
- 2750 km - Tocantins, Brazylia, (2,416 km) (2640 km)
- 2575 km - Araguaia, Brazylia (dopływ Tocantins)
- 2410 km - Juruá, Peru / Brazylia
- 2250 km – Rio Negro, Ameryka Południowa, (2,400 km)
- 2100 km - Xingu, Brazylia, (2,900 km)
- 1900 km - Tapajós, Brazylia, (2,550 km)
- 1749 km - Guaporé, Brazylia / Boliwia (dopływ Madeira)
- 1575 km - Putumayo / Içá, Ameryka Południowa
- 1415 km - Marañón, Peru
- 1300 km - Iriri, Brazylia (dopływ Xingu)
- 1240 km - Juruena, Brazylia (dopływ Tapajós)
- 1200 km - Tapajós, Brazylia
- 1130 km - Madre de Dios, Peru / Boliwia (dopływ Madeira)
- 1100 km - Huallaga, Peru (dopływ Marañón)
[edytuj] Ważniejsze miasta nad Amazonką
[edytuj] Zobacz też
[edytuj] Linki zewnętrzne
Przypisy
- ↑ Polska wyprawa sponsorowana przez National Geogrphic
