Architektura romańska w Europie Środkowo-Wschodniej
Z Wikipedii
| Historia architektury: |
| < Architektura przedromańska |
| Architektura romańska |
| Czas trwania: X - XIII w. Zasięg: Europa Zachodnia i Środkowa |
| ... w Anglii ... we Francji ... w Hiszpanii ... w Niemczech ... w Polsce ... w Skandynawii ... we Włoszech ... w Europie Środkowo-Wschodniej |
| Architektura gotycka > |
Europa Środkowo-Wschodnia to obszar, na który chrześcijaństwo docierało z dwóch kierunków. Wraz z misjonarzami z Bizancjum docierały wpływy architektury bizantyjskiej. Cyryl i Metody przybyli na Morawy w 864 r., ich uczniowie powędrowali w kierunku Chorwacji i Węgier. W 973 r. książę Gejza sprowadził na swoje ziemie duchowieństwo z Włoch i Niemiec. Wraz z ich przybyciem gruntują się wpływy architektury romańskiej. Po koronacji Stefana I na terenie państwa węgierskiego utrwaliły się wpływy kościoła rzymskiego i umocniła się pozycja sztuki romańskiej.
Wśród najstarszych zabytków chrześcijańskich na terenie Europy Środkowo-Wschodniej dominują kościoły budowane na planie koła. Rotundy, jako typ świątyni budowanej na terenie grodu, budowano do końca XII wieku. Większość z nich ma dobudowaną niewielką, półokrągłą absydę, w której umieszczano ołtarz. Późniejsze budowle posiadają także wysoką, zazwyczaj kwadratową wieżę od zachodu. Po przybyciu duchownych ze świata łacińskiego pojawiają się trójnawowe bazyliki z trzema absydami na zakończeniu naw. Wpływy niemieckie owocują budowlami flankowanymi dwiema wieżami od strony wejścia.
Przykłady zabytków:
- Chorwacja:
- pochodzący z czasów przedromańskich kościół św. Donata w Zadarze z początku IX wieku. Jest to rotunda z trzema niewielkimi absydami. Nawa otoczona jest dwukondygnacyjnym obejściem i przykryta kopułą na bębnie.
- katedra św. Anastazji z XII wieku, fasada bazyliki została ozdobiona szeregiem płytkich arkad wzorowanych na włoskich budowlach (Piza).
- Węgry:
- benedyktyńskie kościoły: św. Jerzego w Ják z XII wieku oraz w Lébény z początku XIII wieku. Są to trójnawowe bazyliki, bez transeptu z nawami zakończonymi absydami i dwiema wieżami od strony wejścia. W zachodniej części budowli umieszczone zostały empory przeznaczone dla fundatorów kościoła.
- katedra św. Piotra w Peczu, zachowały się fragmenty wystroju, m.in. fragmenty oprawy cyborium. (Pod panowaniem tureckim zachodnia część kościoła została zamieniona na meczet).
- katedra św. Wojciecha w Ostrzyhomiu (zachowały się jedynie fragmenty dekoracji rzeźbiarskiej: głowice kolumn i elementy portalu; kościół został zniszczony już w XIII wieku, podczas najazdów tureckich).
- Rumunia:
- kościół św. Piotra w Herina z przełomu XII i XIII wieku
- Czechy:
- rotunda św. Jerzego na wzgórzu Řip z XI wieku
- bazylika św. Jerzego na zamku w Pradze (Hradczany)
- katedra na Hradczanach w Pradze (z okresu romańskiego zachowały się jedynie fragmenty pierwszych dwóch kościołów (rotundy i bazyliki) widoczne w kryptach królewskich poniżej posadzki katedry św. Wita)
- rotunda św. Marcina (XI wiek) w Pradze (Wyszehrad)
- kaplica zamkowa w Chebie
Literatura:
- Sztuka Świata – t. 3, Praca zbiorowa, Wydawnictwo Arkady, 1999 r.
- Historia architektury dla wszystkich – Tadeusz Broniewski, Wydawnictwo Ossolineum, 1990 r.
- David Watkin, Historia architektury zachodniej, Wydawnictwo Arkady 2006 r. ISBN 83-213-4178-0
Zobacz też
