Pecz

Z Wikipedii

Pecz
Herb miasta
Państwo	Węgry
Komitat	Baranya
Powiat	Pécs
Powierzchnia	162,61 km²
Populacja (2005) - liczba ludności - gęstość	156 576 963 osób/km²
Położenie	46°4' N 18°14' E
Kod pocztowy	7600
Numer kierunkowy	72
Położenie na mapie Węgier Pecz
Strona internetowa miasta

Pecz (pol. Pięciukościoły, węg. Pécs, łac. Quinque Ecclesiae, niem. Fünfkirchen, czes. Pětikostelí, tur. Peçuy, chorw. Pečuh), stolica komitatu Baranya jest piątym co do wielkości miastem Węgier (156 567 mieszkańców (2005), na powierzchni 162,61 km²), położonym w południowej części kraju, na południe od gór Mecsek, na zachód od Dunaju.

Spis treści 1 Etymologia nazwy Pécs 2 Historia 2.1 Starożytne rzymskie i wczesnośredniowieczne miasto 2.2 Miasto w średniowieczu 2.3 Pecz w czasach panowania tureckiego 2.4 Pecz w okresie nowożytnym 3 Mniejszości narodowe 4 Ludność 4.1 Zmiany liczby ludności 5 Zabytki 6 Fotografia 7 Miasta partnerskie 8 Źródła 9 Linki zewnętrzne

[edytuj] Etymologia nazwy Pécs

Nazwa jest prawdopodnie słoweńskiego bądź chorwackiego (dial. kajkawski) pochodzenia; por. słwń. Peč 'nazwa miejscowości' < peč 1. 'piec'; 2. 'samotna skała'. Por. jeszcze słwń. Peča 'nazwa miejscowości' < peča 'pieczara'.

[edytuj] Historia

[edytuj] Starożytne rzymskie i wczesnośredniowieczne miasto

Najstarsze znaleziska archeologiczne na tym terenie liczą 6 tysięcy lat. Przed Rzymianami w tej okolicy mieszkali Ilirowie i Celtowie. Miasto Sopianae Rzymianie założyli w II w., kiedy Kraj Zadunajski był prowincją Cesarstwa Rzymskiego o nazwie Panonia. Nazwa może pochodzić od liczby mnogiej celtyckiego słowa "sop" oznaczającego moczary.

Centrum Sopianae było tam, gdzie teraz stoi Pałac Poczty (Postapalota). Niektóre części rzymskiego wodociągu można oglądać po dziś dzień. Kiedy Panonię podzielono na cztery części, Sopianae stała się stolicą dzielnicy o nazwie Valeria. W pierwszej połowie IV w. tutaj również rozpowszechniło się chrześcijaństwo. W tym okresie powstawały pierwsze chrześcijańskie cmentarze w mieście, w tym miejscu, gdzie obecnie stoi katedra.

Pod koniec wieku w wyniku najazdów barbarzyńskich i podbojów Hunów władza rzymska na tym terenie słabła. Kiedy przybyły oddziały Karola Wielkiego, miasto zamieszkiwali już Awarowie i Słowianie. Karol Wielki przyłączył terytorium do Cesarstwa Franków. Pod względem władz kościelnych należało do biskupstwa salzburskiego.

We wczesnym średniowieczu pewien salzburski dokument wspomina miasto po raz pierwszy w 871 roku pod nazwą Quinque Basilicae ("pięć katedr"). Nazwa wskazuje na to, że do budowy kościołów w mieście wykorzystano kamienie pięciu starochrześcijańskich kaplic.

Do niedawna ośrodek przemysłu górniczego (kopalnie węgla kamiennego i uranu), obecnie ważny ośrodek akademicki i usługowy położony w okręgu rolniczym w pobliżu rejonu winnego Villány.

[edytuj] Miasto w średniowieczu

Po założeniu państwa przez Węgrów nie Pecz, ale pobliski Baranyavár stał się centrum na nowo założonego komitatu Baranya, Pecz natomiast był ważnym centrum kościelnym, siedzibą biskupstwa. Łacińskojęzyczne dokumenty wspominają miasto pod nazwa Quinque Ecclesiae ('pięć kościołów'). Król Stefan I Święty w 1009 roku założył w Peczu biskupstwo.

Król węgierski Piotr Orseolo kazał wybudować w Peczu katedrę, która stała się również miejscem pochówku. W 1064 roku król Salomon tutaj świętował Wielkanoc, po tym jak pogodził się ze swoim bratem stryjecznym, późniejszym królem Gejzą I. Następnego dnia katedra spłonęła. Następnie wybudowana katedra istnieje do dziś. W dokumentach miasto jest wspomniane pod nazwą Pecz po raz pierwszy w 1235 roku, w pewnych zapiskach pojawia się wyraz Pechyut (węg. "pécsi út", a więc 'droga prowadząca do Pecz'). W mieście osiedliło się kilka zakonów, jako pierwsi benedyktyni w 1076 roku. W 1181 roku w mieście był już szpital. Pierwszy dominikański klasztor powstał w Peczu w 1238 roku. Ludwik Wielki za radą podkanclerzego, biskupa Peczu Vilmosa, założył w Peczu w 1367 roku uniwersytet. Był to pierwszy uniwersytet na Węgrzech. Wydany przez papieża Urbana V dokument założycielski w dużej mierze przypomina dokument założycielski uniwersytetu w Wiedniu; stwierdza, że z wyjątkiem teologii uniwersytet ma prawo do wykładania wszystkich nauk. W 1459 roku biskupem Peczu został Janus Pannonius (1434-1472), wybitny przedstawiciel węgierskiego humanizmu; on dalej umacniał kulturalny charakter miasta.

[edytuj] Pecz w czasach panowania tureckiego

Po bitwie pod Mohácsem (1526) wojska Sulejmana obrabowały Pecz, wyrżnęły mieszkańców i podpaliły miasto. Zdania w kraju były podzielone pod tym względem, kto powinien zostać królem Węgier. Miasto Pecz popierało Ferdynanda Habsburga, natomiast pozostała część komitatu Baranya Jana Zápolyę (Szápolya). Latem 1527 roku Ferdynand pokonał wojska Zápolyi'ego, a 3 listopada został koronowany na króla Węgier. Ferdynand wynagrodził miasto za jego wierność, zwolnił od podatków i tym samym otworzył możliwość do odbudowy i wzmocnienia miasta.

W 1529 roku Turcy ponownie zajęli Pecz i wyruszyli na Wiedeń. Turcy zmusili Pecz, aby uznał ich sojusznika Zápolyę za króla. Zápolya zmarł w 1540 roku. W 1541 roku Turcy podstępem zajęli Budę, nakazali Izabeli, wdowie po Zápolyi, żeby oddała im Pecz, który miał znaczenie strategiczne. Mieszkańcy Peczu postanowili stawić opór, z sukcesem obronili miasto i przysięgli wierność Ferdynandowi, który z początku wspomagał miasto, później natomiast na wniosek swoich doradców, skupił się raczej na wsparciu Székesfehérváru i Ostrzychomia (Esztergom). Mieszkańcy Peczu zdawali sobie sprawę, że bez pomocy Ferdynanda nie zdołają utrzymać miasta, dlatego w czerwcu 1543 roku dobrowolnie otworzyli bramy wojsku tureckiemu.

Po zajęciu Peczu, Turcy wzmocnili je i zamienili w prawdziwe wschodnie miasto. Kościoły przekształcono w meczety, budowano tureckie łaźnie i minarety, zakładano szkoły Koranu, rynek przerobiono na bazar. Muzułmańscy dostojnicy kierowali miastem zgodnie z prawami saria. Pecz przez wiek był wyspą pokoju w ogarniętym wojną świecie.

W 1664 roku wojska Miklósa Zrínyiego dotarły do Peczu. Zrínyi wiedział, że nawet jeśli zajmie miasto, nie będzie mógł go utrzymać, ponieważ znalazł się w głębi tureckiego terytorium. Obrabował i podpalił miasto, zamku nie udało mu się zdobyć. Tym samym średniowieczny Pecz został zniszczony na wieki.

Po wyzwoleniu Budy (1686), wojska wyruszyły wyzwolić Pecz. Straż przednia wkroczyła do miasta i ograbiła je. Turcy widzieli, że nie będą mogli utrzymać miasta, więc podpalili je i schowali się do zamku. 14 października wojsko Ludwika Badeńskiego zajęło miasto i zburzyło prowadzący do zamku wodociąg. Turcy nie mieli innego wyboru, 22 października musieli poddać zamek.

W mieście panował trybunał wojenny pod zwierzchnictwem komendanta Karla von Thüngena. Dwór w Wiedniu najpierw chciał zniszczyć miasto, ale potem zdecydował utrzymać je, żeby równoważyło wpływ pozostającego wciąż w rękach tureckich Szigetváru. Miasto ponownie zaczęło się rozwijać, rozwój spowolniły tylko dwie epidemie dżumy w latach 90. XVII w.

W 1688 roku przybyli niemieccy osiedleńcy. W nadchodzących czasach tylko jedną czwartą ludności Peczu stanowili Węgrzy, a pozostałą część Niemcy i Słowianie południowi. Ponieważ Węgrzy byli mniejszością, Pecz nie wsparł walki o wolność Rakoczego, dlatego wojska Ferenca II Rakoczego w 1704 roku ograbiły miasto.

[edytuj] Pecz w okresie nowożytnym

Po 1710 roku rozpoczął się spokojniejszy okres. Rozwijał się przemysł, powstawały cechy rzemieślnicze, wybudowano nowy ratusz, rozkwitał handel i uprawa winorośli. Miasto chciało się wyswobodzić spod zwierzchnictwa lennego biskupa Peczu i biskup György Klimó zgodziłby się, ale Stolica Apostolska zabroniła mu. Biskup Klimó był nadzwyczaj światłym człowiekiem, pierwszą drukarnię również on założył w 1772 roku. Maria Teresa uczyniła zadość prośbie mieszkańców Peczu i w 1777 roku, kiedy biskup umarł, wyniosła Pecz do rangi wolnego miasta królewskiego, jeszcze zanim powołano nowego biskupa. Z nazwiskiem Klimó można powiązać powstanie pierwszej publicznej biblioteki w kraju, której przekazano ok. 3 tysięcy książek z biblioteki biskupiej.

Według pierwszego spisu ludności, zarządzonego przez Józefa II, w 1787 roku w mieście stały 1474 domy, w których mieszkały 1834 rodziny. W sumie miasto miało 8853 mieszkańców, w tym 133 księży i 117 przedstawicieli szlachty.

W 1785 roku do Peczu przeniesiono z Győr Akademię, która z czasem przekształciła się w akademię prawniczą. W 1839 roku wybudowano pierwszy w mieście stały murowany teatr.

W latach 1848-1849, w czasie rewolucji i walki wyzwoleńczej Pecz przez krótki czas okupowało wojsko chorwackie. W styczniu 1849 roku Pecz zajęły oddziały habsburskie. Po 1848 roku w Peczu żyło 1739 robotników przemysłowych, niektóre z manufaktur były znane w całym kraju. Fabryka wyrobów żelaznych i fabryka papieru należały do najnowocześniejszych w tym czasie, powstały również cukrownia, fabryka skór, fabryka tytoniu i browar. Wtedy też założono słynną fabrykę porcelany Zsolnay. Znaczące było górnictwo. Miasto miało już 14616 mieszkańców.

Po ugodzie węgiersko-austriackiej w 1867 r. Pecz szybko się rozwijał, jak większość miast w kraju. Od 1867 roku kolej łączyła Pecz z pobliskim Barcs, a po 1882 także z Budapesztem. Linie kolejowe łączące z Barcs, Mohácsem i Budapesztem na nowo dodały rozmachu rozwojowi miasta.

Podczas I wojny św. Baranya zajęły oddziały serbskie i do 1921 roku nie było pewne czy miasto pozostanie częścią Węgier. Uniwersytet w Pozsony przeniesiono do Peczu. Podczas II wojny św. Pecz doznał tylko nieznacznych strat, pomimo tego, że w odległości 20-25 km, w okolicy Villány, kiedy Armia Czerwona zmierzała w kierunku Austrii, rozegrała się duża bitwa z użyciem czołgów.

Po wojnie rozwój znowu przyspieszył, miasto rozrastało się, wchłaniając większość sąsiednich małych osiedli. W latach 80. XX w. mało już 180 tysięcy mieszkańców.

Czasy po zmianie ustroju znacząco dotknęły Pecz, zakłady nie były w stanie sprostać wymaganiom wzrastającym wraz ze zmianami, większość została zamknięta, wzrosło bezrobocie. W latach 90. XX w. bliskość wojny w Jugosławii mocno dotknęła turystykę. W 2010 roku Pecz będzie Stolicą Kulturalną Europy.

[edytuj] Mniejszości narodowe

Miasto Pecz jest jednym z najbardziej znaczących centrów dla dwóch urzędowo uznanych na Węgrzech mniejszości narodowych: dla Niemców i dla Chorwatów.

Warto zaznaczyć, że w ostatnich kilku dziesięcioleciach, kiedy liczba ludności miasta Pecz wykazywała tendencję spadkową, podobnie jak w całych Węgrzech, liczba mniejszości w niewielkim stopniu wzrastała. Liczba Niemców w 1980 roku wynosiła 996, w 1990 wzrosła do 1704. Liczba Chorwatów również nieznacznie się zwiększyła: w 1980 wynosiła 629, w 1990 roku 636, a w 2001 820 osób podało się za narodowość chorwacką. Wzrost liczby narodowości w Peczu wynika głównie z przenoszenia się do miasta ludności z okolicznych wsi tradycyjnie niemiecko, względnie chorwackojęzycznych.

W Peczu działa również szkoła z językiem wykładowym chorwackim od podstawówki do gimnazjum włącznie. Zespoły muzyki i tańca Baranya i Tanac śpiewają m. in. chorwackie pieśni ludowe i już od dziesięcioleci regularnie zgłaszają się do nich nowi członkowie. August Senoa Club także pomaga zachować w mieście język chorwacki. W Peczu w każdą niedzielę odbywają się w języku chorwackim przedstawienia teatralne, audycje radiowe i katolickie nabożeństwa.

[edytuj] Ludność

[edytuj] Zmiany liczby ludności

Rok	Ludność	Uwagi
1620	5000 mieszk.
1713 lipiec	1713 mieszk.	z powodu epidemii dżumy liczba ludności zmalała
1784	8853 mieszk.	473 mieszczan, 285 chłopów, 1448 chłopów bezrolnych, 48 urzędników, 133 księży, 117 przedstawicieli szlachty, 141 mężczyzn innych zawodów
1832	12 961 mieszk.	4841 Węgrów, 4026 Niemców, 4094 Chorwatów
1839	14 055 mieszk.	5332 Węgrów, 4432 Niemców, 4291 Chorwatów
1850	15 821 mieszk.
1869	23 863 mieszk.	91% mieszkańców to katolicy, 6,8% Żydzi, 2% protestanci
1930	74 446 mieszk.
1941	78 568 mieszk.
1949	79 031 mieszk.
1960	114 655 mieszk.
2001	158 942 mieszk.

[edytuj] Zabytki

W mieście liczne zabytki, meczety pozostałe po okupacji tureckiej (1543-1686), muzea, słynna historyczna fabryka porcelany Zsolnay, najstarszy uniwersytet na Węgrzech (ufundowany w 1367 r. przez Ludwika Węgierskiego), pierwsza węgierska biblioteka publiczna (XVII w.), teatr narodowy, ogród zoologiczny, wieża telewizyjna. Pod budynkiem unikatowej katedry z 4 wieżami znajdują się wczesnochrześcijańskie katakumby z IV w n. e. Cmentarz wczesnochrześcijański w Peczu został zapisany na liście światowego dziedzictwa UNESCO w 2000 r.

[edytuj] Fotografia

Dawniej meczet, dziś kościół katolicki	Pozostałości po kaplicy wzniesionej nad starochrześcijańską kryptą	Ratusz
Ulica Király	Kościół katedralny	Barbakan	Budynek Teatru Narodowego w Peczu
Uniwersytet	Siedziba władz powiatowych	Kościół katedralny	Meczet w Peczu
Katakumby w katedrze w Peczu

[edytuj] Miasta partnerskie

• Arad, Rumunia
• Kluż-Napoka, Rumunia
• Fellbach, Niemcy
• Graz, Austria
• Kraków, Polska
• Kütahya, Turcja
• Lahti, Finlandia
• Lyon, Francja
• Ołomuniec, Czechy
• Osijek, Chorwacja
• Seattle, Stany Zjednoczone
• Sliwen, Bułgaria
• Terracina, Włochy
• Tucson, Stany Zjednoczone
• Tuzla, Bośnia i Hercegowina

[edytuj] Źródła

• Aknai, Tamás: Pécs. – Seria "Változó Világ", t. 12. (Wyd. Útmutató Kiadó), Budapest 1997, ISBN 961-9001-16-3.
• Kiss, Lajos: Földrajzi nevek etimológiai szótára [= Słownik etymologiczny nazw geograficznych], t. 2, Budapest 1997, str. 328-329, ISBN 963-05-4567-5.
• Stosowny artykuł (Pécs) na hu.wikipedia.org.

[edytuj] Linki zewnętrzne

• Strona domowa miasta (węg., ang.)