Bank Emisyjny w Polsce

Z Wikipedii

Bank Emisyjny w Polsce, instytucja emitująca pieniądze w Generalnym Gubernatorstwie, powołana 15 grudnia 1939 r., uruchomiona 8 kwietnia 1940 r. w Krakowie.

Władze okupacyjne zdecydowały, że ważność zachowały w Generalnym Gubernatorstwie przedwojenne banknoty Banku Polskiego z wyjątkiem najwyższych nominałów, stuzłotówkek (z księciem Józefem Poniatowskim) i banknotów pięćsetzłotowych z datą emisji 1919, wprowadzonych do obiegu w 1924 r., które nakazano złożyć do depozytu. Deponowane banknoty stuzłotowe wprowadzano z powrotem do obiegu ostemplowane czerwonym nadrukiem Generalgouvernement / fur die besetzen polnischen Gebiete. Nadruk ten był masowo fałszowany.

Jednocześnie przygotowywano emisję nowych banknotów. Niemcom zależało na utrzymaniu zaufania ludności do waluty i na szybkim uporządkowaniu stosunków pieniężnych na okupowanych terytoriach, co wobec całkowitej ewakuacji Banku Polskiego było utrudnione i według części badaczy uderzyło głównie w polską ludność cywilną. Spowodowało to, że postanowili pozostawić nazwę złoty i zaproponowali kierowanie nową instytucją emisyjną wiceprezesowi Banku Polskiego, Feliksowi Młynarskiemu, znanemu polskiemu ekonomiście, współpracownikowi Władysława Grabskiego i twórcy teoretycznej koncepcji, na której oparto Bank Rozrachunków Międzynarodowych. Postawione przez niego warunki, aby napisy na banknotach były wyłącznie polskie i żeby w nazwie banku było słowo Polska, zostały przyjęte i Młynarski, po konsultacjach z podziemiem i za zgodą gen. Sikorskiego, przyjął propozycję kierowania bankiem z tytułem prezydenta. Oprócz centrali w Krakowie bank miał kilkanaście oddziałów w większych miastach GG, najczęściej w dotychczasowych siedzibach Banku Polskiego i zatrudniał głównie byłych pracowników tego banku. Podporządkowany był całkowicie władzom niemieckim i realizował ich politykę polegającą na zwiększaniu ilości pieniądza w obiegu, co obniżało stopę życiową ludności. Finansował również bezpośrednio potrzeby władz Generalnego Gubernatorstwa.

Bank rozpoczął oficjalną działalność 8 kwietnia 1940 r., pierwsza emisja banknotów miała jednak datę już 1 marca 1940 r. Jej nominały to 1, 2, 5, 10, 20, 100 i 500 zł. Druga emisja miała datę 1 sierpnia 1941 r. i miała nominały 1, 2, 5, 50, 100 zł. Łącznie wartość tych emisji wyniosła 10 183 miliona złotych. Banknoty były drukowane w Polskiej Wytwórni Papierów Wartościowych w Warszawie i w Wiedniu. Banknoty nazywano potoczne złotymi krakowskimi lub młynarkami. Na przedniej stronie przedstawiały wizerunki postaci (popiersia), na niektórych również personifikacje. Najwyższy nominał (500 zł) miał na tej stronie wizerunek górala (na odwrotnej – Tatry), stąd potocznie nazywano go góralem. Na odwrotnej stronie banknotów umieszczono głównie charakterystyczne budowle krakowskie (50 zł – Sukiennice, 100 zł – Wawel). Pod koniec okupacji planowano wypuścić banknoty o nominale 1 000 zł z podobizną Krakowiaka (zachowały się jedynie klisze).

Oprócz banknotów w Generalnym Gubernatorstwie emitowano drobne monety zdawkowe od 1 do 20 groszy. Bito je w mennicy warszawskiej starymi polskimi stemplami, jednak nie w brązie, mosiądzu i niklu jak w II Rzeczypospolitej, lecz w cynku. Dodatkowo wprowadzono dziurkowane pięciogroszówki. Wprowadzono również do obrotu monety pięćdziesięciogroszowe z niklowanego żelaza, które były przygotowane przez polski rząd na wypadek wojny.

Komenda Główna Związku Walki Zbrojnej powołała specjalną komórkę pod nazwą Podziemna Wytwórnia Banknotów (PWB 17). Zajmowała się ona głównie fabrykowaniem wszelkiego rodzaju dokumentów. Oprócz tego, udało jej się zorganizować siatkę współpracowników w Polskiej Wytwórni Papierów Wartościowych i w fabryce papieru w Mirkowie gdzie produkowano papier banknotowy. PWB wyprodukowała, a właściwie przejęła prawdziwe młynarki na około 20 000 000 zł. ^[1] Z końcem 1942 r. dowództwo Armii Krajowej nakazało tę działalność przerwać ze względu na możliwość rozszyfrowania komórki przez Niemców, którzy nasilili działania kontrolne spowodowane m.in. coraz częstszym pojawianiem się w obrocie fałszowanych przez różne osoby banknotów. Główną działalnością PWB 17 była niezbędna dla podziemia produkcja kartek żywnościowych, talonów na żelazo, talonów na obuwie zarówno dla Polaków jak i dla Niemców, kenkart, niemieckich książeczek wojskowych, legitymacji gestapo itp. Całą zgromadzoną infrastrukturę do produkcji banknotów przesłano do Londynu. Oddziały partyzanckie od lata 1943 r. zaczęły otrzymywać ze zrzutów wyprodukowane w Anglii młynarki.

Podczas powstania warszawskiego ...

Ta sekcja jest zalążkiem. Jeśli możesz, rozbuduj ją.

Ogółem w latach 1944-1945 wymieniono na nowe złote polskie 4 012 000 tys. złotych okupacyjnych byłego Banku Emisyjnego oraz kilkaset milionów marek niemieckich. Ponadto zdeponowano około jednego miliarda złotych okupacyjnych byłego Banku Emisyjnego w Polsce.

Przypisy

1. ↑ Dane te podaje Jan Moczydłowski w artykule Produkcja banknotów przez Związek Walki Zbrojnej i Armię Krajową zamieszczonym w Biuletynie Numizmatycznym nr 10-12 z 1989 r. Tam też przedstawia sposób organizacji produkcji, który powodował, że banknoty były "prawdziwe".