Bazylika konkatedralna św. Trójcy w Chełmży

Z Wikipedii

Konkatedra Świętej Trójcy w Chełmży
Konkatedra w Chełmży
Data budowy	1251-II ćw. XIV w.
Data zniszczenia	1267, 1286, 1422, 1950
Wyznanie	katolicyzm
Rodzaj	bazylika mniejsza, konkatedra
Wezwanie	Trójcy Św.
Budulec	cegła
Obecnie	istnieje

Konkatedra Świętej Trójcy w Chełmży – dawna katedra biskupstwa chełmińskiego. Bazylika mniejsza od 1982, od 1994 konkatedra diecezji toruńskiej.

Usytuowany na skarpie nad brzegiem jeziora, wznoszony etapami od 1251 do II ćw. XIV w. W czasie budowy katedra była dwukrotnie niszczona najazdami Prusów (1267 i 1286), a w 1422, w wyniku najazdów litewsko-tatarskich, nastąpił pożar kościoła (założono wtedy nowe sklepienia). Do ważniejszych późniejszych prac budowlanych należy podwyższenie i zwieńczenie w 1692 barokowym hełmem północnej wieży fasady. Katedra chełmżyńska poniosła dość duże straty w XIX i XX w. – przede wszystkim rozebranie przylegających do kościoła krużganka i zabudowań kapituły w 2 poł. XIX w. W 1906 zastąpiono pierwotny gotycki portal zachodni neogotycką kruchtą. W 1950 wybuchł pożar, który zniszczył dachy, część sklepień nawy głównej, hełm wieży oraz belkę tęczową. Odbudowa w latach 1968-1971 przywróciła kościołowi dawny wygląd.

Jest to kościół gotycki, trójnawowy, o korpusie halowym, z transeptem. Jego architektura łączy ze sobą elementy typowej architektury katedralnej, tj. transept, dwuwieżową fasadę i wieżyczki przy transepcie, z formami typowymi dla architektury zakonów żebraczych (franciszkanów i dominikanów), do których należy prostokątne prezbiterium bez obejścia.

Wnętrza

• gotyk (do XVI w.)
  • fragment płyty nagrobnej wielkiego mistrza zakonu krzyżackiego Siegfrieda von Feuchtwangena, zmarłego w 1311
  • grupa Ukrzyżowania z XV w., dzieło warsztatu toruńskiego lub gdańskiego
  • rzeźby z dawnego łuku tęczowego: krucyfiks, Matka Boża Bolesna, św. Jan Ewangelista i św. Maria Magdalena (z początku XVI w.)

• renesans (XVI w.)
  • stalle fundowane w 1519 przez biskupa Jana Konopackiego, przekształcone w początku XVII w., z fragmentami późnogotyckimi
  • nagrobek biskupa Piotra Kostki (zm. 1595) z arkadową wnęką mieszczącą postać zmarłego – prawdopodobnie dzieło warsztatu krakowskiego
  • ambona z 1604, fundacji biskupa Wawrzyńca Gembickiego, przekształcona w 1676

• barok (XVII-XVIII w.)
  • ołtarz główny z ok. 1650, zrealizowany przez warsztat miejscowy wg projektu G. B. Ghisleniego, fundacji biskupa Andrzeja Leszczyńskiego
  • obraz Zdjęcie z Krzyża wg Rubensa (na podstawie grafiki), ok. poł. XVII w.
  • epitafium biskupa chełmińskiego Adama Kosa, zm. 1661, z popiersiem zmarłego atrybuowanym G. Rossiemu
  • obraz Pokłon Trzech Króli Luki Giordano z przełomu XVII i XVIII w.
  • ołtarz Św. Krzyża, wg projektu G. B. Cocchiego, ze zwieńczeniem w postaci korony, z poł. XVIII w.
  • ołtarz z obrazem przedstawiającym bł. Jutę, przypisywanym T. Kuntze (poł. XVIII w.)