Bezpopowcy
Z Wikipedii
 |
Ten artykuł wymaga dopracowania zgodnie z zaleceniami edycyjnymi. Należy w nim poprawić: podzielić na sekcje, zencyklopedyzować. Po naprawieniu wszystkich błędów można usunąć tę wiadomość. |
Bezpopowcy - jedna z grup wyznawców starej wiary, nazwana tak z powodu nieposiadania w swej kościelnej strukturze hierarchii kościelnej, wskutek przekonania, jakoby duchowni wyświęcani za rządów patriarchy Nikona i po przeprowadzonych przez niego reformach posiadają nieważne święcenia kapłańskie i są sługami Antychrysta.
Spis treści |
[edytuj] Geneza
W momencie, kiedy kapłani donikoniańskiej sukcesji zaczęli wymierać, doszło do pryncypialnego rozdziału całej grupy staroobrzędowców na dwa tzw. tołki (grupy). Ci, którzy woleli pozostać całkowicie pozbawieni hierarchii kościelnej, niż przyjąć do swej grupy nowo wyświęcanych kapłanów, otrzymali nazwę bezpopowców.
Po tym wydarzeniu u bezpopowców jeszcze przez długi czas krążył mit, mówiący jakoby gdzieś na świecie (daleko w niedostępnych miejscach, nieprzebytych lasach lub niezdobytych górach, albo w pustyniach dalekiego Wschodu) skryli się prawdziwi kapłani wyświęcani do momentu wprowadzenia reform przez patriarchę Nikona, którzy to uciekli w niedostępne dla zwykłych ludzi miejsca, aby uniknąć gorszących nowinek jak również samego Antychrysta, który to miał pojawić się na Ziemi wraz ze wprowadzeniem reform. Wielu staroobrzędowców miało nadzieje, że nadejdzie czas, kiedy owi kapłani opuszczą swoje kryjówki i znów powrócą, aby paść stado Chrystusowe.
Chęć odzyskania przez bezpopowców duchownej hierarchii była tak ogromna, że nawet sami protoplaści bezpopowstwa, bracia Denisowowie, prowadzili pisemne dysputy z przedstawicielami popowców, mieszkającymi w Wiatce, i wyrażali chęć przyjęcia do swej wspólnoty arcypasterza mogącego pochodzić nawet z oficjalnej rosyjskiej cerkwi (tej zreformowanej), pod warunkiem że zgodzi się zachować stare obrzędy i zwyczaje. W rzeczywistości jednak wszelkie nadzieje na szybkie przywrócenie hierarchii doprowadziły bezpopowców do wielkiego rozczarowania. W taki właśnie sposób cała bezpopowska wspólnota zmuszona była do budowania swojego religijnego i bytowego życia pod nieobecność kapłanów. Pod wpływem strasznych prześladowań bezpopowcy doszli do wniosku, że nastały czasy ostateczne, ponieważ zarówno i Kościół i świat znajdują się pod rządami Antychrysta.
[edytuj] Ośrodek nad Wygiem
Aż do połowy XVII wieku bezpopowcy uważali nieobecność kapłaństwa za czasową próbę daną od samego Boga. Za założyciela bezpopowców uważa się biskupa Pawła Kołomieńskiego, który został zesłany do Pomorza nad Wygiem, tam też szerzył swoja naukę, którą następnie rozpowszechniali igumen Dosifiej, diakon Ignatij Sołowiecki i mnich Korneliusz. W 1687 roku Ignatij Sołowiecki, chcąc uniknąć represji, spalił się wraz ze swymi zwolennikami, w dwa lata później to samo uczynił mnich Korneliusz. W 1692 roku do grupy pomorskiej dołączył przedstawiciel możnej rodziny książęcej - Andrzej Denisow (1674 – 1730), który zaprzyjaźnił się z Danilem Wikulinem (uczniem Dosifieja i Ignatija), a następnie z jego pomocą zorganizował w 1695 roku w lasach Pomorza pierwsza gminę bezpopowców (danilowcy, pomorcy), tzw. pustelnię wygowską. Wyłonione z tej pustelni klasztory (męski i żeński) przyczyniły się w dużej mierze do zagospodarowania obszarów Pomorza, zakonnicy zajmowali się nadto łowiectwem, rybołówstwem oraz utrzymywali ożywione kontakty handlowe z Moskwą i Petersburgiem.
Do rozwoju ruchu bezpopowców przyczyniła się także działalność pisarska mnichów pustelni wygowskiej, którzy pozostawili m. in. liczne rękopisy ksiąg liturgicznych, wyróżniające się charakterystycznym tzw. pomorskim pismem. Nadto Denisow opracował w 1772 roku część dzieła „Pomorskije otwiety” (Pomorskie odpowiedzi), zawierającą oficjalną doktrynę bezpopowców. Jego brat Siemion (1682 – 1744) jest autorem żywota obrońców starej wiary, a Iwan Filippow (1655 – 1744) – historii klasztorów nad Wygiem. Podniesieniu oświaty sprzyjały szkoły, kształcące kierowników gmin bezpopowskich, malarzy ikon, śpiewaków i misjonarzy. Dzięki powadze pustelni ośrodek ten zwany później sogłasjem (ros. согласие) pomorskim zajmował czołową pozycje wśród bezpopowców. Owe sogłasje odznaczało się wielkim ascetycznym rygoryzmem, unikało wszelkich kontaktów z oficjalnym prawosławiem i głosiło, że świat dostał się we władzę Antychrysta. Spodziewając się rychłego końca świata pomorcy zalecali powszechny celibat i potępiali małżeństwo, w praktyce jednak tolerowali małżeństwa zawarte w cerkwiach prawosławnych, a nawet seksualne współżycie nie usankcjonowane żadną ceremonią religijną.
Dzięki kompromisowej postawie wobec władz cywilnych uniknęli prześladowań. Likwidacji ulegli dopiero w 1855 roku. Część ich obiektów sakralnych zburzono zaś inne zamieniono na prawosławne.
[edytuj] Inne ugrupowania bezpopowców
Spory dotyczące kwestii religijnych były przyczyną rozpadu bezpopowców na mniejsze sekty.
[edytuj] Fiedosiejewcy
Dość wcześnie powstało sogłasie nazwane od założyciela Fiedosieja Wasiljewa z Nowogrodu Wielkiego – fiedosiejewskim. Jego doktryna zawarta jest w postanowieniach soboru nowogrodzkiego 1694 – 1696. Fiedosiejewcy głosili skrajny ascetyzm, a pożycie małżeńskie (także pobłogosławione w cerkwi prawosławnej) uważali za grzech równy nierządowi, wykluczano więc małżonków ze wspólnej modlitwy, co prawda z biegiem lat pogląd ten uległ złagodzeniu, chociaż nigdy nie przestano uważać związki małżeńskie za grzeszne, jedynie gmina w Rydze uznała ważne małżeństwa zawarte bez udziału kapłana. Na skutek prześladowań ze strony rządu carskiego cześć fiedosiejewców opuściła Rosję, przenosząc się do Prus Wschodnich i Polski, gdzie przez miejscowa ludność zostali nazwani filiponami.
Filiponów nie należy mylić z filipowcami. Filiponi to fiedosiejewcy nazwani pogardliwie przez Niemców. Nazwa ta oznacza dokładnie „zające”.ponieważ spłoszeni prześladowaniami we własnej ojczyźnie musieli uciekać w różne części świata). Głównym ośrodkiem ich działalności w Rosji był założony w 1771 roku przez bogatego kupca Iliję Kowylina (zm. 1809) cmentarz Prieobrażenski w Moskwie, wraz z instytucjami charytatywnymi, klasztorami i cerkwiami, cmentarz ów został skonfiskowany ukazem carskim dnia 21 sierpnia 1853 roku. Około roku 1890 część fiedosiejewców pogodziła się z kościołem prawosławnym w obrębie jednowierców.
[edytuj] Filipowcy
Twórcą sogłasia filipowskiego zwanego również staropomorskim był mnich Filip, który po uchwale z roku 1729 o modlitwach za cara opuścił pustelnię wygowską i założył własną, (tzw. bractwo Filipa) nad rzeką Umbrą. W roku 1773 otoczony przez oddział wojska spalił się wraz z 70 zwolennikami. W XVIII i XIX wieku dość częste były wśród filipowców wypadki samospaleń. Filipowcy przestali praktycznie istnieć w końcu XIX wieku. Doktryna tego odłamu nie różniła się w zasadzie od nauki fiedosiejewców, jednak była bardziej rygorystyczna albowiem samobójstwo uważano za akt cnoty.
[edytuj] Nietowszczyna
Do najbardziej radykalnych odłamów bezpopowstwa należała nietowszczyna (od ros.нет - "nie"), odrzucająca sakramenty i przeciwstawiająca się wszelkim nabożeństwom. Jej zwolennicy głosili, że w czasie schizmy nikoniańskiej łaska odeszła do nieba, uważali że zbawienie jest możliwe, ale jego sposób dokonania jest znany tylko Zbawicielowi, stąd inna nazwa tej sekty – spasowo sogłasije.
W latach następnych filipowcy rozdzielili się na kilka innych mniejszych sekt, np. jarzębinowców (riabinowcy), głoszących, że Chrystus umarł na krzyżu zrobionym z drzewa jarzębiny (drzewo to otaczali szczególną czcią), dziurników (dyrniki), modlących się pod gołym niebem, przed otwartym oknem bądź też dziurą w ścianie. Do bezpopowców zaliczają się także bieguni, odznaczający się skrajną negacją świata.
[edytuj] Legalizacha ruchu i najnowsza historia
Prześladowania, zwłaszcza za cara Piotra I (1608–1725) i jego następców powodowały emigracje wyznawców bezpopowszczyzny do sąsiednich krajów. Dopiero za Aleksandra II nieco zliberalizowano stosunek do bezpopowców. Całkowitą wolność działania uzyskali dnia 1 maja 1905 roku na skutek ukazu cara Mikołaja II. Prawdopodobnie około roku 1865 rozłam liczył ok. 10 mln wyznawców, natomiast przed rewolucją ok. 20 mln, z czego większość stanowili bezpopowcy. W życiu religijnym rozłam bezpopowców nie odgrywał większej roli, ograniczając się jedynie do walki z popowcami.
W roku 1906 odbył się z inicjatywy L. Pieczygina pierwszy moskiewski sobór bezpopowców pomorskich. Ze względu na przynależność rzemieślników, kupców i drobnych właścicieli kapitalistycznych bezpopowcy zajęli po rewolucji w 1917 roku jawnie antyradzieckie stanowisko. W ZSRR pozostały nieliczne grupy bezpopowców.
[edytuj] Doktryna bezpopowców
Rozbicie na liczne sekty i ich izolacja sprawiły, że nauka bezpopowców nie jest jednolita. Wszyscy jednak kierują się zasadą, że Kościół Prawosławny jako instytucja, od czasów Nikona podlega szatanowi i na skutek wprowadzenia reform utracił On Łaskę Bożą, zaś z powodu wymarcia duchownych mających sukcesję apostolską sprzed reformy patriarchy Nikona stało się niemożliwym sprawowanie sakramentów, miejsce których zajęły inne zewnętrzne praktyki pobożności.
Spełnianie kultu Bożego powierzają wybranym przez siebie świeckim mężczyznom bądź kobietom (w niektórych sogłasjach) nazywanym nastawnikami lub błogosłowionymi ojcami. Nastawnik zastępuje duchownego, odprawia nabożeństwa w domu modlitwy (molennie), pilnuje porządku i przewodniczy w spotkaniach modlitewnych, odprawia nabożeństwa jak również sprawuje wszelkie obrzędy. Robi to, jak sami mówią, z „konieczności”. Zgodnie z poglądem bezpopowców, powyższe prawa ma tylko osoba, która otrzymała błogosławieństwo przekazane od poprzednich nastawników. Owe błogosławieństwo ma moc, która wprowadza przyszłego nastawnika na drogę sprawowania duchowej służby Bogu.
Każdy wierny może udzielać chrztu (zarówno mężczyźni jak i kobiety), którego jednak bezpopowcy nie uważają za sakrament. Bezpopowcy uznają również spowiedź odbywaną przed przewodnikiem gminy oraz praktykują surowa pokutę. Rozbieżności wywołuje sprawa małżeństwa i pożycia seksualnego. Uznają autentyczność Pisma Świętego (korzystają tylko z przekładu Biblii Ostrowskiej wydanej w 1551 roku), zwłaszcza Apokalipsy św. Jana, którą jednak interpretują dowolnie. U bezpopowców inne sakramenty nie są sprawowane.
Taka kolej rzeczy stała się przyczyną wprowadzania różnych innowacji i nowych koncepcji. Niektórzy z przedstawicieli bezpopowskiej wspólnoty chcieli Świętą Eucharystię, będącą podstawą istnienia i funkcjonowania kościoła Chrystusowego, zamienić własną eucharystią (ofiarą z samych siebie). Większość bezpopowskich wspólnot przyjmuje do siebie nowych członków przechodzących z innych konfesji po uprzednim powtórzeniu sakramentu chrztu, dlatego też otrzymali oni nazwę – bezpopowców pierekreszczeńcow. Do tej grupy należą między innymi: pomorcy, fiedosiejewcy, filipowcy, stranniki i kilka innych. Inna grupę bezpopowców stanowią np.: czasowiennyje, nowospasowcy, babuszniki i nietowcy, których ogólnie nazywa się nieprekreszczeńskimi bezpopowcami.
W XVIII wieku część bezpopowców do dwóch wyżej wymienionych sakramentów dołączyła jeszcze trzeci sakrament – ślub. Fundamentem jego wprowadzenia do religijnej praktyki było nauczanie jakoby ów sakrament był prostym nie mającym większego dogmatycznego znaczenia obrzędem liturgicznym. W taki też sposób zapoczątkowano kolejny podział bezpopowców tym razem na tzw. bracznych (ślubnych) i niebracznych (nieślubnych).
[edytuj] Skupiska na świecie
Wiek XVIII był okresem kolejnych podziałów bezpopowców na mniejsze wspólnoty i liczne „tołki" różniące się do siebie mniejszymi lub większymi szczegółami w sprawowaniu kościelnych obrzędów. W dzisiejszych czasach bezpopowcy zamieszkują wiele krajów świata, możemy ich spotkać w Rosji na Litwie, na Łotwie, w Estonii, w Rumunii, Polsce, USA, Paragwaju, Urugwaju, Brazylii, Argentynie i innych. Najbardziej liczną z istniejących bezpopowskich wspólnot jest czasowiennoje sogłasje. W centralnej Rosji na początku dwudziestych lat XX wieku, najliczniejszą grupą wśród bezpopowców byli fiedosiejewcy. (ok. 2 – 2,5 miliona), grupa ta powstała w końcu XVII wieku na ziemi nowogrodzko– pskowskiej. W latach 1699 – 1708 przebywał w Inflantach Polskich założyciel tego sogłasija Fieodosij Wasiliew. Dla porównania w tym samym czasie bezpopowców pomorców było niecałe 2 miliony. Jednak częste przejścia licznych fiedosiejewskich bezżennych wspólnot w stan zawierania małżeństw doprowadził w latach 1920 – 1950 do wielokrotnego powiększenia się ludności we wspólnotach staroobrzędowców pomorców.
[edytuj] Mniejsze grupy wyznaniowe wywodzące się z bezpopowców
- Aaronowo sogłasje lub Onufrijewszczyna,
- Adamantowych sogłasjie,
- Akulinowszczyzna,
- Aristowcy,
- Stranniki lub Bieguny, inaczej Podpolniki,
- stranniki bezdienieżniki,
- stranniki bracznyje,
- stranniki ierarchity lub statiejniki,
- Bezkrestnoje sogłasjie
- Wodjanikow sogłasjie lub Staropopowszczyna,
- Duszytieli,
- Lubuszkino sogłasjie,
- Mielchisedeki,
- Niemoljaki,
- Nowożeny lub Artamonowszczyna,
- Osipowszczyna,
- Pustynniki,
- Średniki,
- Stefanowszczyna,
- Titłowszczyna,
- Troparszczyki,
- Filipowcy,
- orłowskije,
- nieczadorodnyje,
- czadorodnyje,
- nie molaszczyjesia z prigłaszennymi,
- Chrystowszczyna.
