Biskupstwo Münster

Z Wikipedii

Biskupstwo Münster było kościelnym księstwem Świętego Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego, położonym w północnej części dzisiejszej Nadrenii Północnej-Westfalii i zachodniej Dolnej Saksonii. W XVIII wieku biskupstwo wspólnie z sąsiednim Biskupstwem Paderborn i Arcybiskupstwem Kolonii tworzyło unię personalną. Księstwo Münster graniczyło na zachodzie z Holandią, Klewe i Vest Recklinghausen, na południu z Hrabstwem Mark, na wschodzie z Biskupstwem Paderborn i Biskupstwem Osnabrück. Na północy graniczyło z Oldenburgiem i Wschodnią Fryzją. Na północnym wschodzie znajdował się Elektorat Hanoweru.

[edytuj] Historia

Diecezja w Münster założona została przez Karola Wielkiego około 795 roku w czasie trwającej wojny Franków z Sasami jako sufragania Kolonii.

Pierwszym biskupem został Lüdiger lub Liudger, od roku 787 prowadzący działalność misyjną we Fryzji. Terytorium diecezji Münster graniczyło od zachodu, południa i północnego zachodu z diecezjami Kolonii i Utrechtu, na wschodzie i północnym wschodzie z biskupstwem Osnabrück. W skład diecezji weszły także terytoria oddzielne od głównych ziem biskupstwa. Było to pięć okręgów fryzyjskich leżących w dolnym Ems (Hugmerki, Hunusgau, Fivelgau, Federitgau oraz Emsgau).

Większość terytoriów należących do biskupstwa leżała na północ od rzeki Lippe i ciągnęła się aż do górnego biegu rzeki Ems i Lasu Teutoburskiego. Najważniejsze rozszerzenie obszaru biskupstwa nastąpiło w roku 1252, kiedy dołączono ziemie zakupionego hrabstwa Vechta wraz z okręgiem Meppen. Kraj znajdujący się między tymi dwoma nabytkami dołączono do biskupstwa w późniejszym okresie. W 1403 roku przyłączono do biskupstwa Cloppenburg z okolicami oraz Oyte, a w 1406 roku posiadłość Ahaus jako lenno i zamek Stromberg z przypisanymi mu posiadłościami. W 1429 biskupstwo Münster uzyskało jako zastaw od Arcybiskupstwa Bremeńskiego Wildeshausen. Ten ostatni nabytek utworzył nowe terytorium, które było całkowicie oddzielone od diecezji i ponieważ leżało na południu, jako całość zwane było "niższą diecezją". Terytorium to pozostało w rękach Münster aż do okresu Reformacji, kiedy to obszar biskupstwa został częściowo zredukowany.

W XII wieku nastąpił znaczący wzrost świeckiej potęgi biskupstwa. Biskup Ludwik I, hrabia Teckleburga (1169-73), dodał do biskupstwa posiadłości wchodzące w skład hrabstwa Teckelburga. Herman II, tak jak jego następcy Fryderyk II, hrabia Are (1152-68) oraz Ludwik I byli zwolennikami cesarza Fryderyka Rudobrodego. Wraz z obaleniem w roku 1181 księcia saskiego Henryka Lwa, zniknęła ostatnia przeszkoda do całkowitej suwerenności biskupstwa, a biskup Herman stał się wielkim władcą feudalnym cesarstwa. W roku 1220 cesarz Fryderyk II Hohenstauf uznał biskupstwo Münster za księstwo Cesarstwa, a panujący wówczas biskup Herman II był ostatnim biskupem Münster bezpośrednio mianowanym przez cesarza. Po śmierci Hermana II, ze względu na kłótnie w związku z wyznaczeniem jego następcy, cesarz Otto IV postanowił, że odtąd biskupa wybierać będzie kapituła katedralna. Pierwszym biskupem Münster, który nie został wyznaczony przez cesarza został hrabia Oldenburga Otto I (1204-18). Władza świecka biskupów była w ważnych sprawach ograniczona, szczególnie w dziedzinie podatków, do których pobierania konieczna była zgoda ciał reprezentatywnych. Na początku XIII wieku była to kapituła katedralna, później dołączyła szlachta, a na koniec miasto Münster. Z biegiem czasu kapituła katedralna rozszerzyła swoje prawa poprzez zawieranie umów z kandydatami na biskupa jeszcze przed elekcją.

Świecka potęga księstwa znacznie wzrosła za panowania biskupa Ottona II, hrabiego Lippe (1247-59). W tym okresie miasto Münster z pomocą kapituły katedralnej próbowało uniezależnić się od biskupa, jednak bez powodzenia. Już w XI wieku narodziła się praktyka, że wszyscy biskupi należeli do rodów magnackich mających swe posiadłości w okolicach. Z tego powodu diecezja częściej rządzona była tak, by przynosić korzyść dla rządzącego nią rodu niż dla Kościoła. Konsekwencją tego było częste mieszanie się biskupów w spory między rodami szlacheckimi. Cierpiały na tym zarówno sprawy kościelne jak i mieszkańcy księstwa. Warunki panujące w państwie przekroczyły granice możliwości jego mieszkańców gdy doszło do wojny o władzę nad biskupstwem w latach 1450-57. Bezwzględny sposób sprawowania władzy przez biskupa Henryka II z Moers (1424-50) w znaczącym stopniu zwiększył stopień niezadowolenia poddanych, szczególnie w mieście Münster. Po jego śmierci większość kapituły katedralnej wybrała Walrama z Moers, brata zmarłego Henryka, będącego jednocześnie Arcybiskupem Kolonii. Jednak miasto Münster i mniejsza część kapituły katedralnej żądała wyboru Eryka z Hoya, brata hrabiego Jana z Hoya. Pomimo tego, że elekcja Walrama została zatwierdzona przez papieża, wybuchła wojna między pretendentami do władzy nad księstwem podczas której Walram nie był w stanie rozciągnąć swej władzy nad miastem Münster. W roku 1457, po śmierci Walrama, doszło do ugody między obu walczącymi stronami, w której potwierdzono, przywileje dla miasta. Jednak niespodziewanie dla obu zwaśnionych stron papież mianował biskupem Jana II, hrabiego palatyna Simmern (1457-66).

Pod rządami nieudolnego i w pełni skoncentrowanego na doczesnych sprawach biskupa Fryderyka III (1522-32), brata Arcybiskupa Kolonii Hermana z Wied, w księstwie szybko rozprzestrzeniał się Luteranizm, szczególnie w mieście. Jego następca, Franz z Waldeck (1532-1553) nie tylko nie przeciwstawiał się Reformacji, ale ja nawet wspierał. Obok biskupstwa Münster miał on wówczas we władaniu jeszcze dwa inne biskupstwa - Minden i Osnabrück. Wykorzystując Reformację zamierzał zsekularyzować wszystkie trzy biskupstwa, połączyć je i utworzyć z nich świeckie księstwo. Ze względu na zajmowane stanowisko zobowiązany był do działań przeciwko Anabaptystom, których poglądy szczególnie szerzyły się w mieście Münster. Jednak nie tylko nic nie robił dla odzyskania pozycji utraconych przez Kościół katolicki, lecz wręcz przeciwnie, gdyż w końcu przystąpił do Ligi Szmalkaldzkiej, której zadaniem była obrona protestantyzmu na terenie Rzeszy Niemieckiej. Kolejny biskup, Wilhelm z Ketteler (1553-57), był bardziej Protestantem niż Katolikiem. Chociaż uważał się za za administratora Kościoła katolickiego i uznał postanowienia soboru trydenckiego, odmówił jednak zastosowania się do poleceń Rzymu i zrezygnował w roku 1557.

Biskup Jan Wilhelm z Klewe (1574-85) w 1575 roku odziedziczył Księstwo Klewe, a gdy wziął ślub, zrezygnował z władzy nad diecezją Münster. Jednak z powodu przeciągającej się wojny dyplomatycznej o władzę nad biskupstwem między Katolikami a Protestantami, diecezja była aż do 1585 roku zarządzana przez byłego biskupa, a w tym okresie jedynie księcia Klewe, Jana Wilhelma. Utrzymanie religii katolickiej w diecezji zostało zapewnione dzięki zwycięstwu Ernesta Bawarskiego (1585-1612), który w tym czasie był także biskupem Freising, Hildesheim i Liège, oraz arcybiskupem Kolonii. Z wielką gorliwością podjął się działań kontrreformacyjnych, zapraszając przy tym do pomocy Jezuitów i zachęcając do zakładania klasztorów ze starą regułą, lecz pomimo tych wysiłków nie zdołał naprawić wszystkich poniesionych przez Katolicyzm strat. W roku 1569 zachodniofryzyjska część biskupstwa została wcielona do nowo powstałych biskupstw Groningen i Deventer, co spowodowało, że wraz z nimi dostała się pod wpływy protestanckie.

Niewątpliwie najwybitniejszym władcą w historii księstwa był panujący po Ferdynandzie Bawarskim biskup Christoph Bernhard Freiherr von Galen (1650-78). Był równie efektywnym władcą w sprawach kościelnych, jak i świeckich. Na początek po długim oblężeniu zmusił buntujące się miasto Münster do uznania jego władzy. Po uwolnieniu swego terytorium od obcych wojsk, przyłączył do swego państwa część Archidiecezji Bremeńskiej, a w walkach ze Szwedami podczas wojny Francji z koalicją zdobył część biskupstwa Verden. Przywrócił należytą dyscyplinę w kościele i w oparciu o Kościół utworzył system oświatowy na terytorium swego państwa.

Biskup Klemens August Bawarski (1719-61), wnuk władcy Rzeczypospolitej Jana III Sobieskiego, był frywolny, pusty i lubował się w pompatycznych ceremoniach. Był także elektorem Kolonii, biskupem Paderborn, Hildesheim i Osnabrück, a przede wszystkim od roku 1732 był wielkim mistrzem zakonu krzyżackiego. Czasy jego panowania to okres wielkich klęsk dla biskupstwa, szczególnie w latach 1734-1735 podczas polskiej wojny sukcesyjnej oraz podczas wojny siedmioletniej. Zniszczenia wojenne doprowadziły księstwo na skraj ruiny finansowej. Kolejny biskup, Maksymilian Fryderyk z Königsegg-Rottenfels (1761-84) także był elektorem Kolonii. Oceniany jest jako władca słaby, choć mający dobrą wolę. Na szczęście zrezygnował z rządów nad diecezją na rzecz młodego kanonika katedralnego Franza Friedricha Wilhelma von Fürstenberga, który okazał się znakomitym administratorem, dzięki czemu księstwo znalazło się w okresie niespotykanego w swych dziejach rozwoju. Jednak podczas elekcji von Fürstenberg pokonany został przez elektora Kolonii Maksymiliana Franciszka Austriackiego (1774-1801), który okazał się być ostatnim księciem-biskupem Münster w historii. Wkrótce po śmierci Maksymiliana Franciszka na księcia-biskupa wybrany został arcyksiążę Antoni Wiktor, jednak nie mógł objąć władzy nad księstwem ze względu na stanowisko Prus, zmierzających do zawładnięcia majątkami Kościoła w północnych Niemczech.

W roku 1803 liczące wówczas 310 tys. mieszkańców księstwo przestało istnieć z powodu decyzji cesarskiej o sekularyzacji biskupstwa i podziale jego ziem na liczne części.

Największa wschodnia część dostała się w marcu 1803 roku ręce pruskie. Oldenburg otrzymał północną część (z miastami Vechta i Cloppenburg). Pozostałe części jako rekompensata dostały się dawnym władcom ziem położonych na zachód od Renu (czyli władcom Arenbergu, Looz-Corswarem, Salm i domowi Croy). Wkrótce jednak wszystkie te tereny dostały się pod panowanie francuskie.

Po zakończeniu wojen napoleońskich w 1815 roku Prusy dostały południową część (Oberstift), a Królestwo Hanoweru większość północnej części (Niederstift). Wielkie Księstwo Oldenburga zachowało w swych rękach okolice Cloppenburga i Vechty.