Bitwa pod Cudnowem
Z Wikipedii
| Bitwa pod Cudnowem wojna polsko-rosyjska 1654-1667 |
|||||||||||||
 Józef Brandt, Składanie sztandarów |
|||||||||||||
| Data | 14 października - 2 listopada 1660 | ||||||||||||
| Miejsce | Cudnów | ||||||||||||
| Wynik | wygrana Polaków | ||||||||||||
| Terytorium | Wołyń, Ukraina | ||||||||||||
|
|||||||||||||
| Wojna polsko-rosyjska 1654-1667 |
|---|
|
Szkłów (1654) - Szepielewicze (1654) - Ochmatów (1655) - Wilno (1655) - Gródek Jagielloński (1655) Lwów (1655) - Jezierna (1655) - Werki (1658) - Miadzioł (1659) - Konotop (1659) - Lachowicze (1660) - Borysów (1660) - Połonka (1660) - Mohylew (1660) - Lubar (1660) - Słobodyszcze (1660) - Basia (1660) - Cudnów (1660) - Kuszliki (1661) - Witebsk (1664) - Szkłów (1664) - Stawiszcze (1664) |
Bitwa pod Cudnowem stoczona w dniach 14 października - 2 listopada 1660 w czasie wojny polsko-rosyjskiej 1654-1667 pomiędzy wojskami I Rzeczypospolitej a Rosji, w wyniku której zawarto tzw. ugodę cudnowską.
Spis treści |
[edytuj] Przed bitwą
27 września 1660 roku armia rosyjska Wasyla Szeremietiewa (mianowanego przez cara wojewodą kijowskim), wspomagana przez Kozaków zadnieprzańskich pod wodzą Tymoteusza Cieciury dotarła do Cudnowa, po bitwie pod Lubarem i dramatycznej przeprawie przez rzekę Iber, gdzie podczas przeprawy utracił on około 2000 ludzi, 500 wozów i 7 dział.
[edytuj] Bitwa
Dotarłszy do Cudnowa kilka godzin przed siłami polsko-tatarskimi i dołączywszy do swoich sił miejscową załogę liczącą około 1000 żołnierzy - rajtarii i Kozaków, Szeremietiew nakazał spalić miasteczko, przeprawił się na prawy brzeg rzeki Teterew i rozbił obóz, zostawiając niebroniony zamek.
3 godziny później do płonącego miasteczka dotarły oddziały koronne i hetman Potocki od razu rozkazał zająć nienaruszony i nieobsadzony przez Rosjan zamek na południowych przedmieściach. Polscy dragoni odparli rosyjski kontratak. Obóz rosyjsko-kozacki został szybko umocniony, ale rajtaria rosyjska osłaniająca przeprawę została wyparta z miasta przez jazdę Potockiego, która opanowała też trakt odwrotowy na Piątki. Po lewym brzegu Tetweru, na północ od miasta, rozbił obóz Lubomirski wraz z Tatarami. Wobec spalenia miasta przez Rosjan i odcięcia dróg zaopatrzeniowych przez Polaków pierwsza potyczka miała miejsce o pobliskie sady, skąd Tatarzy wsparci przez artylerię wyparli Rosjan.
Na wieść o nadchodzących posiłkach kozackich pod dowództwem Jerzego Chmielnickiego podjęto z tym ostatnim bezowocne rokowania. Dowodzący pracami inżynieryjnymi Jan Sapieha umocnił polski tabor, kazał usypać wały i szańce oraz planował skierować bieg rzeki tak, żeby zalać dolinę zajętą przez obóz rosyjsko-kozacki. Rozpoczęto pierwsze prace przy groblach, a całe przedpole obozu wroga zostało poprzecinane liniami szańców.
1 października pod Cudnów przybyła polska ciężka artyleria i zaczęła prowadzić ogień nękający; na skutek blokady w obozie wroga zaczęło brakować żywności. Posiłki Chmielnickiego dotarły 27 km od Cudnowa[1] do Słobodyszcz - wysłana tam, liczącą 15 000 żołnierzy dywizja Lubomirskiego, stoczyła w dniach 7-8 października bitwę pod Słobodyszczami, blokując liczącą 20 000 armię kozacką Chmielnickiego[2].
8 października Szeremietiew ruszył do nieudanego ataku. Dodatkowo morale wojsk rosyjsko-kozackich obniżał brak żywności, niemożliwość pogrzebania rozkładających się zwłok i zniszczone groble okolicznych stawów, dzięki czemu rejon obozu zmienił się w błotniste bajoro. Dnia 14 października wojskom rosyjsko-kozackim udało się wyjść z obozu zostawiając w nim spalone zbędne wozy i rannych. Jednak uderzenie sił polsko-tatarskich rozerwało tabory i Rosjanie zostali zepchnięci pod las w miejsce nazywane Rośnica na północny-zachód od wsi Horodyszcze. Tu znów założyli ufortyfikowany obóz.
Wobec masowych dezercji z armii Chmielnickiego[3] dnia 15 października do obozu koronnego przybył Piotr Doroszenko z propozycją podjęcia negocjacji, w wyniku czego zawarto 17 października ugodę cudnowską, potwierdzającą niejako ugodę hadziacką, a sami Kozacy mieli przejść na stronę polską. W dniu umówionej dezercji 21 października Kozacy Cieciury zostali zaatakowani przez Tatarów łamiących tym samym ustalenia ugody - na stronę polską przeszło tylko około 2500 Kozaków[4]. W tym czasie wycofały się oddziały Chmielnickiego.
Pogarszająca się pogoda dawała się we znaki obydwu stronom, a szczególnie pozbawionym zaopatrzenia, zamkniętym w obozie oddziałom rosyjsko-kozackim. Na pomoc szła im armia Boriatyńskiego, jednak w obawie przed powstaniem antyrosyjskim w Kijowie pochód ten był opóźniony. Po dotarciu 90 km od Cudnowa pod Brusiłów oddziały te wróciły do Kijowa. W rezultacie 23 października Rosjanie rozpoczęli negocjacje, zakończone 2 listopada. Ostateczna kapitulacja nastąpiła 4 listopada 1660 roku.
[edytuj] Po bitwie
W wyniku pertraktacji Szermietiew zgodził się na następujące warunki:
- armia rosyjska złoży broń i sztandary z wyłączeniem własności prywatnej,
- załogi rosyjskie miały opuścić Kijów, Perejasław, Niżne i Czernihów składając broń,
- Rosjanie odejdą do miejsc wyznaczonych przez polskich hetmanów,
- jeńcy więzieni w obozie rosyjskim mają zostać zwolnieni,
- Wasyl Szeremietiew wraz z ośmioma bojarami miał zostać zakładnikiem gwarantującym realizację postanowień rozejmu,
- Rosjanie zapłacą 300 000 talarów okupu.
3 listopada obóz opuściło 8000 Kozaków, którzy zostali pojmani od razu przez Tatarów. 4 listopada poddali się Rosjanie, a w ręce polskie dostały się 24 działa, sztandary i kilkadziesiąt wozów taboru. O północy niezadowoleni Tatarzy natarli na Rosjan, a w ich obronie stanęło 500 polskich piechurów, tracąc około 100 rannych i zabitych. Choć Tatarzy otrzymali w końcu samego Szeremietiewa, wciąż porywali polskich jeńców, dopóki hetmani nie zagrozili atakiem. Po odejściu Potockiego wraz z wojskiem, odszedł też Lubomirski do Lwowa, zostawiając pod Cudnowem resztę chorych i rannych, niezdolnych do pochodu przy pogarszającej się pogodzie.
[edytuj] Źródła
- Łukasz Ossoliński, "Cudnów – Słobodyszcze 1660", Inforteditions 2006, ISBN 83-89943-12-3
- Mała Encyklopedia Wojskowa, Tom I, A-J, Warszawa 1967, Wydanie I
[edytuj] Linki zewnętrzne
Przypisy
- ↑ Przebycie 120 km z Białej Cerkwi zajęło im blisko 4 tygodnie - trudno nazwać ten przemarsz szybkim.
- ↑ Po kilku dniach od zamknięcia się Kozaków w obozie Lubomirski wrócił pod Cudnów z większością sił, zostawiając pod Słobodyszczami część ordy tatarskiej i parę chorągwi jazdy.
- ↑ Od 7 do 14 października ubyła połowa żołnierzy - czyli prawie 10 000 Kozaków.
- ↑ Reszta wycofała się pod osłonę taboru, a komendę po Cieciurze objął pułkownik kijowski Dworecki.
