Choroba Creutzfeldta-Jakoba

Z Wikipedii

	Choroba Creutzfeldta-Jakoba
()
ICD-10:	A81.0
A81.0.0 {{{X.0}}}
A81.0.1 {{{X.1}}}
A81.0.2 {{{X.2}}}
A81.0.3 {{{X.3}}}
A81.0.4 {{{X.4}}}
A81.0.5 {{{X.5}}}
A81.0.6 {{{X.6}}}
A81.0.7 {{{X.7}}}
A81.0.8 {{{X.8}}}
A81.0.9 {{{X.9}}}

Choroba Creutzfeldta-Jakoba (dawniej: zespół Nevina-Jonesa, stwardnienie kurczowe, stwardnienie rzekome (łac. pseudosclerosis spastica, encephalopathia subacuta progressiva, ang. Creutzfeldt-Jakob disease, CJD) – choroba neurologiczna z grupy pasażowalnych encefalopatii gąbczastych (TSE), której czynnikiem patogennym są najprawdopodobniej priony. Podobnie jak inne choroby z tej grupy ma charakter neurozwyrodnieniowy i cechuje ją odkładanie w ośrodkowym układzie nerwowym i niektórych innych tkankach nieprawidłowej izoformy białka prionu, PrP^Sc. CJD występuje w czterech postaciach różniących się przede wszystkim etiologią: sporadycznej (sCJD), rodzinnej (fCJD), jatrogennej (jCJD) i tzw. wariantu choroby (vCJD).

[edytuj] Klasyfikacja

• Samoistna (sporadyczna) choroba Creutzfeldta-Jakoba (ang. sporadic Creutzfeldt-Jakob disease, sCJD) – choroba o charakterystycznym obrazie neuropatologicznym, z obecnymi złogami PrP wykrywanymi immunohistochemicznie lub innymi metodami.
• Przepasażowana choroba Creutzfeldta-Jakoba (jatrogenna) (ang. iatrogenic Creutzfeldt-Jakob disease, jCJD) – postępujący zespół móżdżkowy u chorych leczonych preparatami przysadki mózgowej.
• Rodzinna choroba Creutzfeldta-Jakoba (ang. familial Creutzfeldt-Jakob disease, fCJD) – rzadka choroba neuropsychiatryczna spowodowana odziedziczoną germinalną mutacją genu PRNP kodującego białko prionu PrP.
• Wariant choroby Creutzfeldta-Jakoba (ang. variant Creutzfeldt-Jakob disease, vCJD) – choroba spowodowana przepasażowaniem encefalopatii gąbczastej bydła (BSE) na człowieka. Wrażliwość na zakażenie vCJD jest uwarunkowana przez polimorfizm pojedynczego nukleotydu w kodonie 129 genu PRNP; wszyscy chorzy na vCJD są homozygotami 129^{Met Met}.

Historycznie w obrębie CJD wyróżniano ponadto zespoły: ataktyczny (zespół Betty Brownell-Oppenheimera), zespół ze ślepotą korową Heidenheina, zespół amiotroficzny (mylony ze stwardnieniem zanikowym bocznym przebiegającym z otępieniem) i panencefalopatyczny.

[edytuj] Historia

Chorobę jako pierwsi opisali niezależnie od siebie Alfons Jakob (1884-1931) z Uniwersytetu w Hamburgu w 1921 roku^[1][2] i Hans Gerhard Creutzfeldt (1885-1964) z Uniwersytetu we Wrocławiu w 1920 roku^[3]. Pięć przypadków opisanych przez Jakoba zostało zweryfikowanych histopatologicznie w latach 60. przez Mastersa i Gajduska; trzy z nich nie odpowiadały CJD we współczesnym rozumieniu^[4]. Przypadek opisany przez Creutzfeldta nie był przypadkiem sCJD. Rodzinną postać CJD opisał Walter Kirschbaum w 1924 roku^[5], a sześć lat później Friedrich Meggendorfer (1880-1953) przedstawił pracę opisująca rodzinę Backer, do której należał przypadek Kirschbauma. W 1929 roku Adolf Heidenhain opisał trzy przypadki CJD, którym towarzyszyła ślepota korowa^[6]; historycznie wyróżniano te przypadki jako tzw. zespół Heidenheina. Pierwsze przypadki jatrogennej CJD miały miejsce w latach 80., a etiologię choroby wyjaśniono pod koniec dekady. Ogłoszenie nowego wariantu CJD (nvCJD, potem vCJD) miało miejsce w marcu 1996 roku podczas III Sympozjum Chorób Wywołanych przez Priony w Paryżu^[7].

[edytuj] Epidemiologia

Mapa przedstawiająca kraje w których: potwierdzono wystąpienie vCJD (ciemnozielone) oraz BSE (jasnozielone).

[edytuj] Sporadyczna CJD

90% wszystkich przypadków choroby Creutzfeldta-Jakoba stanowi sCJD. Częstość sCJD szacuje się na 0,5-1:1 000 000 populacji. W Polsce wyliczono częstość na 0,25:1 000 000, co przypuszczalnie odzwierciedla niedodiagnozowanie choroby^[8].

[edytuj] Jatrogenna CJD

Jatrogenne przypadki CJD występowały po podawaniu zanieczyszczonego hormonu wzrostu otrzymanego z przysadek mózgowych człowieka. Pojedyncze przypadki wystąpiły po podaniu gonadotropin, przeszczepie opony twardej, zabiegach neurochirurgicznych, przeszczepie rogówki i użyciu elektrod stereotaktycznych. Do dziś przedstawiono na całym świecie około 200 przypadków jCJD.

[edytuj] Wariant CJD

Wedle konsensusu specjalistów od pasażowalnych chorób prionowych, vCJD jest skutkiem przeniesienia encefalopatii gąbczastej bydła (BSE) na człowieka.

[edytuj] Rodzinna postać CJD

Rodzinna postać CJD (fCJD) spowodowana jest mutacjami w genie PRNP. Za fenotyp fCJD odpowiada kilkanaście mutacji genu PRNP; inne mutacje w tym samym genie powodują chorobę Gertsmanna-Strausslera-Scheinkera (GSS) oraz śmiertelną rodzinną bezsenność (FFI).

[edytuj] Patogeneza CJD i teoria prionu

Modele wstążkowe prawidłowego białka PrP (na górze) i białka PrP z mutacją punktową E200K (na dole).

Według szeroko przyjętej teorii Stanleya B. Prusinera, pasażowalne encefalopatie gąbczaste spowodowane są odkładaniem się w ośrodkowym układzie nerwowym nieprawidłowej izoformy białka prionu PrP. Forma ta (PrP^Sc albo PrP^CJD) tworzy się w wyniku konwersji prawidłowej formy komórkowej (PrP^C), kodowanej przez gen człowieka PRNP i ulegającej ekspresji we wszystkich tkankach człowieka. Niewyjaśniony jest mechanizm w jakim prawidłowe białko przybiera konformację charakterystyczną dla białka patologicznego. Obie izoformy mają identyczną sekwencję aminokwasową i są tak samo glikozylowane. Różnią się natomiast strukturą drugorzędową i konformacją przestrzenną, co implikuje istotne różnice fizykochemiczne. PrP^C posiada dwie alfa-helisy i dwie beta-nici, natomiast w PrP^Sc przeważa struktura beta-kartki.

[edytuj] Mutacje punktowe

[edytuj] Insercje

[edytuj] Objawy i przebieg

Klasyczna triada objawów w CJD to otępienie, mioklonie i typowy obraz w EEG. Występują one łącznie u około 70% pacjentów. U około 30% stwierdza się objawy prodromalne: osłabienie, zaburzenia snu i łaknienia. W klasycznej postaci CJD postępujący deficyt neurologiczny i otępienie kończą się śmiercią chorego w 1. roku choroby. Około 5% to przypadki o długim, przewlekłym przebiegu.

[edytuj] Wariant CJD

Obraz kliniczny vCJD znacznie się różni od obrazu klinicznego klasycznej postaci CJD.

[edytuj] Diagnostyka

EEG u pacjenta z sCJD: typowy obraz periodycznie występujących, trójfazowych fal ostrych^[23].

[edytuj] EEG

W 70% przypadków stwierdza się charakterystyczny obraz EEG (kompleksy iglica-fala wolna). W vCJD wyniki badania EEG są całkowicie nieswoiste^[7]. Nie obserwuje się charakterystycznych dla sCJD kompleksów iglica-fala wolna. Niekiedy wynik badania EEG jest prawidłowy mimo zmian neurologicznych.

[edytuj] Tomografia komputerowa

Obraz mózgu pacjentów z CJD w tomografii komputerowej jest zazwyczaj prawidłowy. Zasugerowano, że prawidłowy wynik badania CT u pacjenta z otępieniem przemawia za rozpoznaniem CJD^[24].

[edytuj] MRI

Obraz MR w sekwencji DWI u pacjenta z podejrzeniem sCJD. Diagnozę sugerują obraz kliniczny choroby (gwałtownie postępujące otępienie, zaburzenia behawioralne, ostatecznie mutyzm akinetyczny i mioklonie), typowy wynik badania EEG i nieprawidłowości widoczne w MRI: ogniska hiperdensyjne w korze i prążkowiu.

W vCJD badanie MRI wykazuje hiperintensywny sygnał w poduszce wzgórza (tzw. objaw poduszki, ang. pulvinar sign). Jest to objaw patognomoniczny dla vCJD^[25]. W sCJD bardzo intensywny sygnał w projekcji T₂ pochodzi z jąder kresomózgowia.

[edytuj] Badania laboratoryjne

W płynie mózgowo-rdzeniowym chorych z sCJD stwierdza się obecność białka 14-3-3. Czułość i swoistość tego objawu szacowana jest na więcej niż 90%. Białko 14-3-3 wykrywane jest metodami Western blotting lub odmianami metody ELISA.

Wynik badania immunoblot na obecność białka 14-3-3 w płynie mózgowo-rdzeniowym pacjenta z podejrzeniem sCJD. Linia 1: kontrola ujemna, linia 2: wynik dodatni badania, linia 3 i 4: kontrole dodatnie (3, PMR; 4, homogenat mózgu).

[edytuj] Badanie neuropatologiczne

Preparat histologiczny kory czołowej pacjenta zmarłego na chorobę Creutzfeldta i Jakoba. Widać zaznaczoną reakcję astrocytarną i pojedyncze blaszki kwitnące (florid plaques) otoczone wakuolami (wstawka w dolnym prawym rogu). Barwienie H-E, powiększenie 40 razy.

[edytuj] Klasyczna postać CJD

W badaniu neuropatologicznym w klasycznej postaci CJD stwierdza się triadę objawów:

• zmiany gąbczaste w neuropilu,
• ubytki neuronów,
• reakcje astrocytarną.

Zmiany o takim charakterze obecne są w różnych obszarach mózgowia. Zmiany gąbczaste są patognomoniczne dla całej grupy chorób, do której należy CJD. Niekiedy, w przypadkach o długim przebiegu, zmiany gąbczaste mogą zostać zamaskowane przez zaniki neuronów i astrocytarny rozplem gleju. Zmiany gąbczaste (ang. spongiform change) wymagają różnicowania ze stanem gąbczastym (spongiform state) pojawiającym się przy nasilonym uszkodzeniu kory. Astrocytozę można rozpoznać metodami impregnacyjnymi, takimi jak metoda Cajala albo Holzera. W korze mózgu glejoza włóknista zajmuje głębsze warstwy i towarzyszy zmianom gąbczastym, i dominują w niej formy gemistocytarne astrocytów. W korze móżdżku ma miejsce rozplem gleju Bergmanna i komórek Fananasa (lofogliocytów, gleju pióropuszowego). Niekiedy spotyka się nacieki zapalne wokółnaczyniowe o słabym nasileniu i prawdopodobnie niewielkim znaczeniu patogenetycznym.

[edytuj] Wariant CJD

W obrazie neuropatologicznym vCJD stwierdza się patognomoniczne blaszki amyloidowe otoczone wianuszkowato wakuolami (ang. florid plaques). Blaszki te rozsiane są w korze mózgu i móżdżku, w jądrach kresomózgowia, wzgórzu i podwzgórzu.

[edytuj] Immunohistochemia

Preparat tkanki móżdżku pacjenta zmarłego na CJD w barwieniu immunohistochemicznym. Widać blaszki amyloidowe otoczone depozytami białka prionowego. Powiększenie 158 razy.

Badania immunohistochemiczne z użyciem przeciwciał anty-PrP pozwalają na definitywne rozpoznanie chorób prionowych. Brak ekspresji PrP^Sc w większości przypadków wyklucza rozpoznanie. Ponieważ przeciwciała nie są swoiste dla PrP^Sc ani PrP^C, zachodzi konieczność usunięcia z badanych tkanek prawidłowej komórkowej izoformy białka. Dokonuje się tego przez autoklawowanie hydrolityczne i wodne, inkubację z kwasem mrówkowym i (lub) inkubację w kuchni mikrofalowej. Immunohistochemia uwidacznia akumulację PrP wokół zmian gąbczastych i wokół wypustek neuronalnych.

[edytuj] Mikroskopia elektronowa

W badaniu ultrastrukturalnym stwierdza się otoczone błoną wakuole gąbczaste wewnątrz elementów neuronalnych, wewnątrz których tworzą się wakuole wtórne, również otoczone błonami (ang. secondary chambers). Wakuole zawierają nieznanego pochodzenia amorficzna treść. W istocie białej znajdują się wakuole śródmielinowe, rozdymające balonowato zmielinizowane włókna nerwowe. Aksony mogą być nienaruszone, ale też obkurczone i szczątkowe.

[edytuj] Rozpoznanie

[edytuj] Rozpoznanie jCJD

Rozpoznanie przepasażowanej (jatrogennej) CJD stawiane jest, gdy stwierdza się:

1. Postępujący zespół móżdżkowy u pacjenta leczonego preparatami przysadki mózgowej, lub
2. Chorobę odpowiadającą obrazem samoistnej CJD przy jednoczesnym stwierdzeniu czynnika ryzyka (np. przeszczep oponowy)^[26].

[edytuj] Rozpoznanie vCJD

Rozpoznanie

• A. Definitywne – IA (postępująca choroba neuropsychiatryczna + neuropatologiczne potwierdzenie vCJD (zmiany gąbczaste i nasilona akumulacja PrP z obecnością blaszek kwitnących w mózgu i móżdżku);
• B. Prawdopodobne – I + 4/5 z II + IIIa + IIIB;
• C. Możliwe – I + 4/5 z II + IIIA.

Przypisy

[edytuj] Bibliografia

• Paweł P. Liberski: Choroba Creutzfeldta-Jakoba i inne choroby wywołane przez priony – pasażowalne encefalopatie gąbczaste. Lublin: Czelej, 2003. ISBN 83-89309-06-8. 
• Choroby układu nerwowego. Wojciech Kozubski, Paweł P. Liberski (red.). Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2004. ISBN 83-200-2636-9. 
• Choroby wywołane przez priony. W: Paweł P. Liberski: Choroby zakaźne i pasożytnicze. Zdzisław Dziubek (red.). Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2003, ss. 372-385. ISBN 83-200-2748-9. 
• Choroba Creutzfeldta-Jakoba i inne choroby wywołane przez priony. W: Paweł P. Liberski: Neurologia. Podręcznik dla studentów medycyny. Wojciech Kozubski, Paweł P. Liberski (red.). Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2006, ss. 414-423. ISBN 83-200-3244-X. 
• Pasażowalne encefalopatie gąbczaste - choroby wywoływane przez priony. W: Radzisław Kordek, Jolanta Bratosiewicz-Wąsik, Rafał Grams, Paweł P. Liberski: Neurodegeneracje. T. 1, Biologia molekularna, podstawy strukturalne, choroby neurodegeneracyjne. Warszawa: CUN PAN, 2003, ss. 117-162. ISBN 83-88443-26-7. 

[edytuj] Linki zewnętrzne

• CREUTZFELDT-JAKOB DISEASE; CJD w bazie Online Mendelian Inheritance in Man (en)
• Creutzfeldt-Jakob disease w bazie Who Named It

Przeczytaj też zastrzeżenia dotyczące pojęć medycznych na Wikipedii!
Wikiprojekt: Nauki medyczne • Portal: Nauki medyczne