Dawne opactwo benedyktyńskie w Płocku

Z Wikipedii

Dawne opactwo benedyktyńskie w Płocku – zespół budowli na Wzgórzu Tumskim w Płocku obejmujący: pozostałości rotundy (od 1075 kościoła biskupiego), skrzydła klasztoru z reliktami kościoła p.w. św. Wojciecha i murem obronnym zamku, wieżę zegarową i basztę zamkową; wpisany do rejestru zabytków pod nr: 250/60 z 23 marca 1960^[1]

Obecność benedyktynów datuje się w Płocku na XI wiek. Nie nazywano ich wówczas benedyktynami, lecz mnichami czarnymi. Najstarsze źródła pisane mówią o ordo monasticus, a nazwę benedyktyni wprowadził do polskiego języka literackiego ks. Piotr Skarga w 1579^[2]. W czasach reorganizacji Kościoła za Bolesława Śmiałego benedyktyni mieli wspomagać powstające nowe biskupstwa^[3]. Prawdopodobnie tak właśnie było w Płocku, gdzie z królewskiego nadania w 1075 powstałe biskupstwo zajęło rotundę na podgrodziu oraz palatium wzniesione jeszcze przez Bolesława Chrobrego, a Władysław Herman polecił kolońskim muratorom wybudować obok nową trzykondygnacyjną, reprezentacyjną siedzibę książęcą.

Istnienie opactwa na Wzgórzu Tumskim, jako jednego z sześciu w ówczesnej Polsce, potwierdzają dokumenty pisane z 1418^[4]. Obszar będący dziś zespołem zabytkowym dawnego opactwa otrzymali benedyktyni od króla Zygmunta Starego w 1538^[5]. Była to opuszczona część zamku książąt mazowieckich zbudowanego przez Kazimierza Wielkiego. Zakonnicy wznieśli na tym terenie murowane budynki w stylu późnogotyckim wzdłuż muru obronnego i kościół przylegający szczytem do baszty płockiego zamku. Drugie skrzydło klasztoru między kościołem a wieżą zegarową zamknęło przestrzeń dziedzińca, całkowicie zmieniając kształt dawnej gotyckiej zabudowy. Na początku XVII wieku opat Stanisław Starczewski przeprowadził gruntowny remont kościoła i klasztoru. Kościół p.w. św. Wojciecha otrzymał bogaty barokowy wystrój z marmurowym, monumentalnym ołtarzem głównym.

W 1705, w czasie wojny ze Szwecją, opactwo zostało doszczętnie ograbione, a biblioteka i archiwum spłonęły. W 1781 biskup płocki Michał Jerzy Poniatowski przeniósł benedyktynów do Pułtuska. Opactwo zostało zajęte przez seminarium duchowne. Dla jego powiększenia w 1856 kościół św. Wojciecha został zlikwidowany i podzielony na trzy kondygnacje. Ołtarz główny przeniesiono do kościoła farnego, zaś zdobiony portal do kościoła w podpłockim Bądkowie Kościelnym.

W 1866 gmach przejęły władze rosyjskie i utworzyły w nim gimnazjum żeńskie. Po I wojnie światowej obiekt wrócił do Kościoła i utworzono w nim szkołę organistowską oraz mieszkania prywatne. W latach 50. XX wieku budynki przejęło państwo; pod koniec dekady zdecydowano odbudować zamek książąt mazowieckich^[6] i przeznaczyć na potrzeby muzeum. Zbiory Muzeum Mazowieckiego w odrestaurowanych pomieszczeniach udostępniono w 1973. Po zmianie ustroju budynki dawnego opactwa zwrócono diecezji płockiej. Muzeum Mazowieckie przeniesiono w 2005 do nowej siedziby – kamienicy przy ul. Tumskiej.

W latach 2006 - 2008 z inicjatywy biskupa płockiego Stanisława Wielgusa miał miejsce kapitalny remont będącej w bardzo złym stanie budowli. Po jego zakończeniu swoją nową siedzibę znalazło w nim Muzeum Diecezjalne w Płocku. 80% inwestycji zostało sfinansowane przez Unię Europejską. Otwarcia i poświęcenia nowej placówki 12 czerwca 2008 dokonał nuncjusz apostolski w Polsce abp Józef Kowalczyk, przy udziale biskupa płockiego Piotra Libery.

Przypisy