Ekstaza
Z Wikipedii
Ekstaza (gr. ἔκστασις ekstasis - bycie na zewnątrz siebie) – kategoria stanów transowych w których jednostka przekracza zwykłą świadomość i w rezultacie doznaje zwiększenia swoich możliwości umysłowych i poznawczych. W ramach stanów ekstatycznych odczuwane są silne emocje, intensywna koncentracja na danym zajęciu przy niewrażliwości na czynniki zewnętrzne, nadzwyczajne zdolności fizyczne oraz świadomość niezwykłych przestrzeni mentalnych. To ostatnie może być interpretowane jako doznanie duchowe i zwykle przyjmuje formę ekstazy religijnej.
Osiąganie transów ekstatycznych jest głównym zajęciem szamanów, którzy używają ekstazy do celów takich jak: duchowe podróże do zaświatów, interakcja z duchami, zdalne postrzeganie i uzdrawianie. Niektórzy szamani używają substancji halucynogennych jak pejotl, grzyby halucynogenne[1] czy marihuana by osiągnąć ekstazę, inni jako pomocy używają środków takich jak rytuał, taniec i muzyka (przede wszystkim hipnotyzujące bębny).
Funkcjonalnie podobne środki osiągania stanów ekstatycznych stosują również psychologowie w sporcie oraz biznesie.
Spis treści |
[edytuj] Ekstaza przez zubożenie
Ekstatyk, dążąc do przeżycia ekstatycznego, sięga po wszelkiego rodzaju formy wyrzeczenia:
- Ascezę,
- Izolację (deprywacja),
- Ból (zadawanie sobie bólu),
- Chorobę,
- Posty,
- Modlitwę,
- Medytację.
Praktyki te ekstatycy traktują jako przesłankę do osiągnięcia stanu porzucenia własnego ja – w ten sposób może jej zająć obiekt doświadczenia ekstatycznego (demon, bóstwo, bóg) i zawładnąć indywiduum. Stan ów odczuwany jest jako swego rodzaju „zawładniecie” (opętanie).
[edytuj] Ekstaza przez wzbogacenie
Doświadczenia ekstatyczne mogą też być wywoływane za sprawą doprowadzenia bodźców sensorycznych, do których zaliczają się:
- Muzyka,
- Taniec (na przykład uprawiany przez derwiszów wirujących),
- Śpiewy,
- Efekty świetlne,
- Napoje oszałamiające,
- Hiperwentylacja,
- Techniki seksualne (na przykład tantra),
- Zażywanie narkotyków lub alkoholu.
[edytuj] Cel ekstazy
Różne systemy religijne różnie definiują cel praktyk ekstatycznych. Religie Wschodu mówią tu o przeżyciu nirwany, o doświadczeniu pustki; religie Zachodu mówią natomiast o deifikacji, o zespoleniu się z bóstwem w różnych jego aspektach (na przykład z Chrystusem chwalebnym, cierpiącym itp.), choć na przykład Mistrz Eckhart mówi tu również o stanie „czystego nic”, stanie „pustki”, „ogołocenia” i „wypróżnienia” (kenoza).
[edytuj] Ekstaza jako zjawisko historyczne
[edytuj] W starożytności
W europejskiej Starożytności ekstaza znana jest we wszelkiego rodzaju kultach ekstatycznych. W Starożytności greckiej patronem kultów i praktyk ekstatycznych był Dionizos, bóg wina i winorośli, który stan upojenia zsyłał na uczestniczki swego orszaku korybanckiego. W przeciwieństwie do Heraklesa, patrona ascezy, Dinoziso patronował przeżyciom najwyższej rozkoszy. Pytia Delficka, jeśli miała wieszczyć, również wprawiała się w stan ekstatyczny, wdychając wzbijające z dziury w ziemi opary.
Elementy ekstatyczne występują również w kulcie Attisa i Izydy. Także liturgia mitraistyczna zawiera przeżycia ekstatyczne w formie doświadczenia zjednoczenia się z bóstwem, które inkorporuje się w formie oddechu i wydechu.
[edytuj] W judaizmie
Stary Testament zawiera opis ekstatycznej wizji otwartego nieba, która stała się udziałem patriarchy Jakuba podczas ucieczki przez Ezawem. Wizji ekstatycznych dostępowali też wielcy prorocy, np. Ezechiel (zob. Ez. 1). Apokaliptyka starotestamentowa w znacznej mierze odwołuje się do opisów doświadczenia ekstatycznego (zob. Księga Daniela). Praktyki ekstatyczne powracają w życiu religijnym chasydyzmu.
[edytuj] W islamie
Prorok Mahomet opisuje wiele przeżyć zachwycenia mistycznego czy podróży do nieba. Ekstaza występuje w praktykach ascetycznych sufich, uznawanych za przesłanki przeżyć ekstatycznych, ale w sufizmie ekstaza nie jest celem, lecz jedynie wehikułem pozwalającym zbliżyć się do Boga.
[edytuj] W hinduizmie
W hinduizmie praktyki ekstatyczne pojawiły się w formie bhaktizmu – ruchu religijnego, który intelektualne poszukiwania zbawczej wiedzy zastąpił silną, mającą osobisty charakter więzią emocjonalną; abstrakcyjny brahman Upaniszadów pojawił się zatem w formie osobowych bóstw, z którymi człowiek próbował się zjednoczyć za pomocą praktyk religijnych o charakterze ekstatycznym.
[edytuj] W chrześcijaństwie
Już Jan Chrzciciel opisywany jest przez Ewangelie jako ascetyczny ekstatyk. Podczas chrztu w Jordanie Jezus ujrzał otwarte niebo (Mk 4) - podobny opis znajduje się w relacji o Przemienieniu Pańskim (Mk 9). Przeżyciem ekstatycznym Kościoła pierwotnego był dzień Pięćdziesiątnicy, a zatem chwila zesłania Ducha Św., od której Kościół zaczął swe dzieje. Z doświadczeniem ekstatycznym związane też były akty męczeństwa pierwszych chrześcijan, od św. Szczepana poczynając. Apostoł Paweł rozpoczął swą działalność jako chrześcijanin dzięki dostąpieniu ekstatycznej wizji Chrystusa na drodze do Damaszku.
Ok. 500 r. Pseudo-Dionizy Areopagita stworzył zbiór pism teologicznych, w którym opisywał ekstazę jako wyjście z siebie i podniesienie do „nadprzyrodzonego promienia boskich mroków”. Przeżycia ekstatyczne włączone są w zakonne praktyki ascetyczne, choć sam Kościół traktuje je z dużą wstrzemięźliwością. Literatura mistyczna, u której podstaw legły takie doświadczenia, bujnie rozkwitła w średniowieczu (tzw. mistyka nadreńska). Jej głównymi przedstawicielami byli: Mistrz Eckhart, Heinrich Seuse, Johannes Tauler, Mechtylda z Magdeburga. Podobne zjawisko można obserwować w wieku XVI i XVII, gdy pod wpływem kontrreformacji ożywione zostały indywidualne praktyki religijne. Do najważniejszych ekstatyków tej epoki zaliczyć należy: Teresę z Avila i Jana od Krzyża oraz przedstawicieli tzw. „mistyki śląskiej”: Jakoba Boehmego, Anioła Ślązaka, Valentina Weigla. Najbardziej współczesnym świętym, który doświadczył tego zjawiska jest Ojciec Pio
[edytuj] Ekstaza w psychologii
Psychologia traktuje zjawiska ekstatyczne z podejrzliwością, widząc w nich stan utraty kontroli i poczucia rzeczywistości. Ekstaza powstaje zatem pod wpływem nadmiernie silnego afektu, tworząc stan, który punkt kulminacyjny osiąga w onirycznym – i mającym charakter psychotyczny - przeżyciu największego uszczęśliwienia.
Przeżycia ekstatyczne traktowane są jako psychiczne stany wyjątkowe o charakterze halucynacyjnym, często związane z postrzeganiem paranormalnym, niekiedy występujące na tle seksualnym. Taka interpretacja psychologiczna – siłą rzeczy redukcyjna, ponieważ redukująca to, co niezrozumiałe, to tego, co znane – pozbawia ekstazę cechy autonomii, przysługującej jej jako zjawisku o charakterze religijnym czy jako doświadczeniu wewnętrznemu.
Przypisy
[edytuj] Źródła
- Maya Deren, Bogowie haitańskiego wudu, Wydawnictwo A, Kraków 2000.
- Mircea Eliade, Joga. Wolność i nieśmiertelność, przełożył Bolesław Baranowski, opracował Tomasz Ruciński, PWN, Warszawa 1984.
- Mircea Eliade, Szamanizm i archaiczne techniki ekstazy, przełożył i wstępem opatrzył Krzysztof Kocjan, naukowo opracował Jerzy Tulisow, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1994.
